Actuariaat en de angst voor het risico


Een stolp over Europa
Laten we die verbrijzelen


Het verhaal van een aswolk over Europa, die overigens niet te zien blijkt; behalve bij zonsop- en zonsondergangen maar alle luchtverkeer in Europa lam legt, baart ons zorgen, omdat er zich een probleem voordoet, waar we maar niet de vinger achter kunnen leggen. Aan de ene kant zijn er de rekenmodellen die het transport van de as en uitstoot van de vulkaan Eyjafjallajökull beschrijven en voorspellen; aan de andere kant knelt de vraag of bij onderzoek de voorspelde waarden van deeltjes in de lucht boven ons hoofd wel met die voorstellingen kloppen. Natuurlijk kan men wetenschappelijk onderzoek en methodes niet zomaar wantrouwen, terwijl toch dit moment uitermate geschikt zou zijn door onderzoek de voorspellingen aan de waarneembare werkelijkheid te toetsen.
Het is sinds Woensdag voor ons een bedenking; waar we geen verklaring voor vinden. Uitstekend, men maakt modellen; maar elke theorie valt te falsifiëren, dus ook een rekenmodel. Natuurlijk, dan moet men naar omhoog of onderzoekssatelieten die de aarde voortdurend scannen even op deze problematiek richten; als het mogelijk is. Kortom, onze kritiek betreft het feit dat men er rekenschap van moet afleggen, waarom men alleen op rekenmodellen lijkt voort te gaan: Als de waarnemingen sporen met de voorspellingen is er geen probleem, maar als er verschillen zijn, zal men die ook moeten verklaren. Kortom, we menen dat de aanpak te algemeen en niet afdoende verantwoord worden. Moet men dan blinde risico’s nemen? Geenszins, dat zou al te simpel zijn, wel moet men stap voor stap onderzoeken en als de resultaten bevredigend zijn; zal men merken dat de vliegtuigen niet kunnen vliegen; want de theoretische aannames kloppen; in het andere geval blijkt het wel te kunnen en brengt men soelaas voor de luchtvaartindustrie; de toeristische industrie etc.
Een verklaring dringt zich op, die niet de schuld zomaar hier of daar legt, maar peilt naar de wijze waarop besluitvorming tot stand komt. Ter info, toen Mevrouw Lucia de Berk werd veroordeeld op basis van een waarschijnlijkheidsbenadering; die niet meer getoetst werd, waardoor het openbaar ministerie finaal diende te komen tot het inzicht dat de collegae die het onderzoek hadden gevoerd eindelijk het onderzoek niet goed hadden bewaakt op tunnelvisie en andere kleinere mankementen. Moeten we nog verwijzen naar de economische en vooral financiële crisis? Ook daar werd aan alle mogelijke vormen van expertlogica de voorkeur gegeven, zonder de realiteit nog verder onder ogen te nemen, want dat zou het plaatje, van de exorbitante salarissen en bonussen slechts somberen. We kunnen ons afvragen of het probleem van de bonussen an sich de primaire factor voor de rampspoed waren, dan wel het geloof dat men risico’s voortdurend kon omzeilen en negeren door die te herverpakken.
Voor wie al angstig denkt, in de geest van Hegel, dat alles met alles verband houdt, waaruit anderen dan weer menen te mogen afleiden dat het allemaal sowieso met elkaar verbonden is, maakt niet uit hoe, vergist zich, men dient de causale verbanden echt te onderzoeken en te begrijpen - of althans dat te betrachten - welke verbanden, welke oorzaken welke gevolgen zullen meebrengen. Nu is het afwijzen van risico in Europa op vele terreinen, ook van wetenschappelijk onderzoek een pijnlijke zaak geworden: We willen als er een gewenste zwangerschap is, het kindje een naam geven en begraven; we willen een ongewenste of bedreigende zwangerschap kunnen verbreken, ook als levensvatbaarheid extra utero mogelijk is; we willen niet sterven van ouderdom, maar menen dat sterven toch voor iedereen is weggelegd.
Het komt ons voor dat Europa onder invloed van een acceptatie dat men kan leven zonder risico, zonder het gevaar te accepteren. Verzekeringen bestaan al enkele eeuwen, maar pas toen de wiskunde de middelen leverde om risico’s naar behoren te beheren, dankzij het actuariaat en de mogelijkheden van de wiskunde om risico’s niet enkel mathematisch door te rekenen, maar ook in functie van economische, legistieke en andere omgevingsfactoren. Complex is het natuurlijk wel, maar toch, we lijken er ons geen rekenschap van te geven dat de actuaris denkt in functie van de opdrachtgever. Men zou dus, naast de onafhankelijke artsenbezoeker die ook info geeft over geneesmiddelen, naast de door de farmaceutische industrie gestuurde artsenbezoekers, actuarissen nodig hebben die buiten de logica van de verzekeringsmaatschappijen staan, om de bestaande wetenschappelijke aanpak tegen het licht te houden. Nu, een beetje hoogleraar zou toch al moeten gevraagd hebben aan Eurocontrol en andere instanties of hun risicobeheer nog wel adequaat uitpakt.
Er ligt een stolp over Europa en zelfs als de lucht weer vol hangt met vliegtuigen, zal die niet zo gauw verdwijnen, want het is niet het incident dat hier op de voorgrond moet staan, maar de vaststelling dat ons denken telkens weer door een tunnelvisie wordt bepaald. Daarom zal men de econometrische modellen die voorspellen hoe de rentevoeten en de Eurokoers naast de kostprijs van grondstoffen op onze economie zullen ingrijpen; maar men kan ook bedenken dat er misschien andere oplossingen uit de mouw komen, van besluitvormers, in de eerste plaats de burgers, maar ook banken en bedrijven, overheden en opnieuw de experten. De kennis waarover zij beschikken, kan men niet miskennen, maar het zou nuttig zijn te bedenken dat de aanwending zonder toetsing ertoe aanleiding geeft dat het hele denken erdoor overheerst wordt. Die stolp wegblazen, zal niet vanzelf gaan, omdat we er al zolang van doordrongen zijn. Nu we het schrijven denken we aan de heisa die Jan Peter Balkenende veroorzaakte toen hij dit uitriep:
Ik begrijp niet waarom u hier zo negatief en vervelend over doet. (...) Laten we blij zijn met elkaar! Laten wij optimistisch zijn! Laten we zeggen: Nederland kan het weer! Die VOC-mentaliteit, over grenzen heen kijken, dynamiek! Toch?
Het is echt van belang te begrijpen dat we, of het nu over de biotechnologie, GGO, GGT hebben, over nucleaire technologie en zoveel meer, dat we ons tevreden stellen met eenvoudige voorstellingen van zaken. En blijkt nu net iemand als Jan Peter Balkenende, volgens sommigen een saai burgermannetje, tot meer durf aan te zetten. Het is nodig dat we op meerdere domeinen de risico’s minder mijden, willen we de stolp over Europa verbrijzelen en opnieuw durven te denken en te ondernemen. Voor rationalisten moet dat dus een behartigenswaardige oproep zijn. Maar helaas, ook zij kijken naar de modellenbouwers als de profeten van de enige waarheid. Dat, geacht publiek, komt ons bedenkelijk voor.

Bart Haers
maandag 19 april 2010

Reacties

Populaire posts