Een opdracht voor eenieder


Sacerdos et populum
Het sluitende debat vermijden

De Duitse theoloog Hans Küng schreef een prachtige brief aan de bisschoppen over het reilen en zeilen van de kerk, over de ernstige crisis ook van het instituut. De maatschappelijke rol van kerkelijke instellingen is in Noordwest-Europa en dan vooral in het zo lang goed katholiek gebleven Vlaanderen ernstig in crisis en de oproep aan de bisschoppen om zelf hervormingen door te voeren, kan men best begrijpen. Hebben we zelf, die nog weinig kerks zijn, redenen om daarop in te gaan? In wezen kan het volstaan er kennis van te nemen, maar het klimaat waarin we nu leven, anders dan in de jaren zeventig en tachtig te verhopen viel, is er niet een nieuw en levenskrachtig humanisme tot ontwikkeling gekomen, maar hebben, onder invloed van evangelicals in de VSA en andere fundamentalismes een verharding en verkilling merkbaar, maar het zou ook een oververhitting kunnen heten, het klimaat dat tussen vrijzinnigen en andere humanisten kon ontstaan. De kerkelijke politiek geeft er inderdaad ook aanleiding toe en Hans Küng geeft ze ook aan in de vele missers van de kerk en onderlijnt het feit dat het Vaticaan de conciliaire teksten sluipend en openlijk heeft ondergraven. Maar intussen werd in de publieke cultuur de discussie over zaken van mens- en wereldbeelden steeds schraler en bleek men te lang bezig te moeten zijn met oude themata, zoals abortus, euthanasie. Niet dat wij die thema’s niet meer van belang zijn, maar de aard van het debat was telkens weer een politieke strijd, waarbij men bewust de zogenaamde of vermeende katholieke inzichten moest aanpakken. Het zoeken naar een humane argumentatie voor verantwoord moederschap, waarin abortus moet kunnen, als ultieme middel, maar waarin ook het vieren van het leven zelf, waaruit wel eens zwangerschap kan voortkomen, moet er een plaats in hebben, als een menselijk avontuur, als ervaring en vervulling, aan de orde moet komen. De strijd om abortus als een middel in de strijd tegen de katholieken heeft mee voorkomen dat het menselijke, al te menselijke aan bod kwam.
Zo ook was er het debat over de acceptatie dat euthanasie moest mogelijk zijn een gemiste kans gebleken, voor beide zijden. Aan geen van beide zijden was de argumentatie erop gericht een waardig levenseinde mogelijk te maken. Het tegendeel lijkt haast het geval, want de publiciteit die soms werd gegeven aan mensen die bijna publiek uit het leven stapten, maakte andere oudere mensen dan weer onzeker. De discussie beperken tot palliatieve zorg als alternatief voor euthanasie was ook niet zo fraai, omdat daarmee de eigenlijke discussie over de aanwending van medische middelen om een leven te redden, dan wel het leven langzaam of sneller tot een einde te voeren als in de sfeer tussen de patiënt, arts en de nabestaanden, die doorgaans, maar lang niet altijd, bezorgd zijn om een waardig en menselijk afscheid van hun geliefde partner, ouder of zelfs kind daartoe na goed overleg en ook, iets wat rationeel moeilijk in passende termen te vatten is, de acceptatie van het onvermijdelijke daar is, tot de passende handelingen te besluiten.
In deze zin is het klimaat, zoals gezegd, dermate verkild maar zijn de gemoederen te zeer verhit, om tot billijke overeenstemming te komen hoe men de particuliere noden van mensen en een maatschappelijk draagvlak hierover in de sfeer van de huis- en ziekenkamer te besluiten. Euthanasie en abortus hoeven niet uitgesloten, maar zijn ook niet de enige mogelijke oplossingen. Maar dan moet men de mogelijkheden van de anesthesie en andere technieken goed onder de aandacht brengen, zodat mensen weten waar ze er heen mee kunnen. Sommige priesters, ook vrijzinnigen lijken deze benadering, die minder principieel is, maar vooral een gezonde casuïstiek en goed overleg met levende en welwillende mensen genegen, maar de princiepenstrijd blijft helaas woeden, omdat het moet, zeggen beide partijen, want de weerstanden zijn te groot, maar we zijn geneigd dit niet te geloven.
In die zin klinkt de oproep van Hans Küng ons als muziek in de oren eindelijk eens de kerkelijke inzichten beter te laten sporen met de evolutie- en adaptatietheorie, met de moderne visies op kosmologie en de kosmologieën zelf, zoals Philip Van Loocke die in “het wereldbeeld van de Wetenschap” heeft uitgewerkt, Helaas lijkt het werk in Vlaanderen niet te zijn opgenomen in de publieke sfeer, omdat de media er niet aandacht die het werk verdient aan besteed hebben,. Met alle respect voor Stijn Meuris, maar de wetenschapsfilosoof Van Loocke heeft toch wel iets meer te zeggen,
De aandacht voor het wetenschappelijke denken, voor toepassingen als stamcelonderzoek en aanwending ervan in de geneeskunde kan men niet voldoende ondersteunen, ook buiten de kerkelijke sfeer overigens, want ook daar dreigt een soort pseudowetenschappelijk denken de kop op te steken. Jawel, we maken ons niet echt vrienden, maar het klimaat is er vandaag niet naar dat in het publieke debat de nuances, die onder anderen Stephen Toulmin in zijn “Return to Reason” heeft aangedragen omtrent het rationalisme, onder de aandacht te brengen. Men is of een idioot en gelooft in een oude man met een baard, dan wel een rationalist pur sang die alleen feiten erkent. Zelf ben ik eerder de Erasmiaanse gedachte en vooral twijfel over de absoluutheid van uitspraken toegedaan. Dat impliceert dat er voor gegeven problemen misschien wel een oplossing voorhanden is, maar het uitwerken van die oplossing vergt ook de nodige omzichtigheid.
Een belangrijk element dat Küng daarom ook had kunnen aandragen is dit, namelijk de confrontatie tussen traditie en moderniteit. Opvallend is dat de reactionaire en antimodernistische fundamentalisten, zoals de evangelicals en de helden van 9/11 niet te beroerd waren en zijn de modernste technieken te hanteren. Ook het Vaticaan heeft al langer een goed bijgehouden webstek waar pauselijke standpunten en brieven te lezen vallen. Behalve ethische bezwaren tegen biotechnologie en vermeende excessen van de gezondheids-wetenschappen, blijft men ten allen kante met hoogstens fragmentarische inzichten worstelen over hoe we de moderniteit zelf vorm geven, want we hoeven die niet te ondergaan, maar helaas denken velen dat dit nu net wel het geval is. Het modernisme heeft overigens niet zomaar een eenduidig karakter of gaat niet zomaar vooruit. Modernisme en moderniteit zijn overigens niet hetzelfde. Vasthouden aan de traditie is overigens ook nog iets anders dan het waardevolle te onderzoeken en er vertrouwdheid mee aan te wenden.
Hans Küng heeft met zijn brief zijn rol en verantwoordelijkheid opgenomen, waarvoor we hem hartelijk danken en hem loven en prijzen, maar indachtig zijn aansporing menen we zelf ook over die kwesties onze bijdragen te mogen en moeten leveren. Niet dat we het evangelie in pacht hebben, maar integendeel omdat we veel te leren hebben over hoe geneeskunde, technologie en ook inzichten in het menselijke handelen onze keuzes kunnen bepalen. Principes dienen daarbij als een goed kompas, maar in de handeling volstaan de goede bedoelingen niet. Daarom hopen we dat we eindelijk tot een rijker geschakeerd debat kunnen komen.

Bart Haers

Reacties

Populaire posts