De argwaan van Picqué

Van oude demonen,

verlos ons heer

maar laat ons niet vergeten wat gebeuren kon

Al sinds de jaren 1980 horen we in Vlaanderen de trommel roffelen dat Vlaanderen onder verrechtsing dreigt ten onder te gaan. Na 1989 was de verrassing groot dat het Sovjet-rijk zo snel in elkaar stuikte en dat het Westen de koude oorlog zou gaan winnen. Maar dat leek geen aanleiding om het falen van dat systeem ernstiger te onderzoeken, waartoe nochtans de nodige aanleiding toe bestond.

In diezelfde periode speelde, naar we nu kunnen oordelen voor het laatst, de discussie over amnestie op en bleef ook dat verleden in Vlaanderen en België onverwerkt. Het incivisme mocht niet vergeten worden, de redenen voor het niet vergeten waren duidelijk en de discussie of de holocaust nu echt het enige problematische aspect van het regime van Hitler was, bleef ook onbesproken. Of Hitler en zijn kornuiten wel zo rechts waren bleef al helemaal buiten beeld. Nochtans heeft in 2007, net voor zijn overlijden, de Nederlandse politieke en sociale wetenschapper J.A.A. van Doorn aangetoond dat de SPD mee het klimaat geschapen heeft voor het succes van de NSDAP, want, zo meende hij, de partij heeft vakmanschap noch het toebehoren tot een politieke samenleving erkend als redelijke uitkomsten van de ontvoogding van de arbeiders. Het eerste kon niet omwille van het strenge egalitarisme, het andere niet omwille van het internationalisme. Het boeiende essay kreeg helaas weinig aandacht hier te lande.

In de jaren na 1991 heeft men het Vlaams Blok, later Vlaams Belang buiten de uitvoerende politieke structuur gehouden, terwijl de rekrutering van kiezers duidelijk wees op een vervreemding vanwege de vroegere volkshuissocialisten en in globo het klassieke electoraat van de BSP, later SP en tot slot SP-a, of is het SP.a? Vandaag staat een andere partij in de kijker, N-VA en Franstalige politici laten verstaan te weten waar die partij de mosterd haalt. Misschien oogt het allemaal niet zo extreem, maar het gaat om nazaten van oud-collaborateurs, zoveel is zeker. Toch kan men gemakkelijk aangeven dat nogal wat leden van de progressieve intelligentsia - dit zou een pleonasme zijn - in hun stamboom een of meer prominente medestanders van de collaboratie tellen. Dat de generatie die nu in de N-VA actief is nog weinig herinnering heeft aan die generatie van toen, laat men voor het gemak achterwege, dat de hevigste aanhangers van het oude gelijk, dat van de collaboratie al in de jaren 1978 en volgende de VU verlaten hadden, ziet men ook over het hoofd.

De politieke conjunctuur in Vlaanderen zou eindelijk diepgaander en microscopischer onderzoek verdragen, omdat de verschuivingen in het electoraat sinds 1991 nooit zo heftig zijn geweest en dus zal men dit moeten trachten te begrijpen. Franstalige politici zouden overigens ook over deze vragen moeten nadenken, willen zij hun natie in deze tijden ten beste dienen. Noch de universiteiten, noch het leerplichtonderwijs blinken uit in kwaliteit, er zijn maar weinig auteurs die in Parijs aan de bak komen en Albert Frere blijft zijn eigen regio negeren. Okay, ook in Vlaanderen kan het investeringsklimaat heus wel beter, maar het culturele klimaat laat zien dat heel wat Vlamingen in het buitenland hoge ogen gooien, al vinden die mensen het niet altijd nuttig te laten weten dat zij Vlaming zijn. Sommige overigens presteren buiten weten van de publieke opinie boven verwachting, maar goed, dat heeft met het pontificale karakter te maken van de kunstensector en de wereld van de ideeën, publicaties.

Hiermee zijn we weer bij de opzet van deze bijdrage, namelijk aangeven dat er in Vlaanderen boeiender ontwikkelingen aan de hand dan het in leven houden van oude demonen, van collaboratie en nazisme. De plannen voor de onderwijshervormingen die Pascal Smet vorige week op tafel legde, werden door velen met zorg bekeken, maar in de media kwam er behalve van de top van het Katholiek onderwijs, weinig weerwerk. Academici klagen dat de kennis van wis- en natuurkunde achteruit gaat, dat vertrouwdheid met teksten, in dode en levende talen achteruit gaat, dat de ontplooiing van de leerling meer dan ooit afhangt van het thuisfront. Maar net dat thuisfront in Vlaanderen is vaak goed onderlegd, wil de kinderen met kunsten en wetenschappen vertrouwd maken. Reactie van de politici en technici: we moeten het onderwijs zo hervormen dat dit voordeel niet meer speelt. Zoals eens in de SU en Hitler-Duitsland ontstaat een klimaat waarin mensen zelf hun kinderen bijbrengen wat de staat en het publieke onderwijs hen onthouden wil. Waardoor het probleem van de achterstand bij een deel van de jongeren er alleen maar groter op wordt.

Maar misschien nog meer is het zo dat ondanks de grote verschillen wat de samenleving aan technologische mogelijkheden kent, dat vakmanschap en ambachtelijkheid in de beste zin van het woord voor de intelligentsia en experten van geen tel is. Tot slot moeten we aangeven dat het vermaledijen van de zogenaamde elitaire cultuur en het voortdurend promoten van een geldgeile entertainmentindustrie nu ook niet bepaald een privilegie is van rechts. Het zijn helder formulerende en welbespraakte intellectuelen die van slag om slinger aan komen draven met de bewering dat Vlaanderen er een conservatieve artistieke smaak op na houdt, maar over programma's als mijn restaurant zal men hen niet horen, laat staan dat ze hun neus ophalen voor de betere keuken.

Laten we vooral niet vergeten dat het nazisme er geweest is en velen kon verleiden, maar laten we dus ook niet vergeten dat sinds 1945 de samenleving in Europa er volkomen anders is gaan uitzien. De kwesties die we nu aanhangig moeten maken in de opinievorming werden door mensen als René Cuperus, Paul Scheffer, Ayaan Hirsi Ali en J.A.A. van Doorn aangedragen. Ook Tony Judt kan men maar moeilijk rechts noemen, net zo min als Timothy Garton Ash... Waarom het publiek dan altijd weer bestoken met platvloerse berichten, afgetapt van Fox en Britse tabloïds? Waarom politiek bedrijven herleiden tot een oorlog met de taal als ultiem wapen? Deze kwesties belichten zou duidelijk maken dat het met de democratie en de samenleving ernstig gesteld is, maar dat het de burgers niet echt deren kan omdat zij via bladen als Le Monde, FAZ, The Economist en andere info-kanalen wel degelijk behoorlijke info kunnen verwerven. Met deze vaststellingen voor ogen lijkt het ons van den gekke om steeds maar weer mensen vast te zetten in een verleden waarvan men zelf ook niet de volle draagwijdte wil kennen: het burgerlijke verzet tegen Hitler of tegen Stalin ontgaat ons wel eens vaker.