Lange Zapper

Kleinbeeld

Elegie voor een ongebouwde brug

Een stad ken je aan de skyline, je bent verbonden met die stad als je van de skyline tot in de kleine straten kan doordringen, als je in het geheel de delen herkent. Wie Antwerpen van over het water ziet, van Sint-Anneken of van op het water, weet dat er altijd die ene toren zal zijn, maar dat erom heen altijd weer nieuwe elementen toegevoegd zijn geworden. De stad groeide en verviel om nu al twee eeuwen bijna zonder ophouden uit haar voegen te barsten.

De auto is een handig middel om zich te verplaatsen, de vrachtwagen een noodzakelijk middel om goederen te verplaatsen. Beide nemen ruimte in en verplaatsingen in grote getale kan leiden tot congestie en tot grote ongevallen, maar toch kunnen we er geen afstand van doen. Hoeft ook niet, maar er zijn ook nog andere zaken waar we geen afstand van willen of kunnen doen, de rust en het geluk van het huis in de tuin, van een gedroomd harmonieus bestaan. Men kan er verwaten op neerkijken, maar iedereen zal ergens wel zijn of haar Arcadië hebben, durven dromen ervan.

Nu, van dat Arcadië blijft, zegt men, in Vlaanderen niet veel meer over, want overal zijn er steden en dorpen, overal van die zogenaamd saaie villawijken. Eerlijk is eerlijk, ook wij vragen ons wel eens af hoeveel gronden kunnen we bebouwen voor het ons welbevinden, de ruimte helemaal opgeven om te kunnen ademen en leven. Zorgzaam omspringen met die open ruimte is dus wel degelijk geboden. Maar het geeft ook aan dat de ruimte om het verkeer rond en om Antwerpen niet zomaar te geef blijkt, want Schilde of Ekeren, die zullen hun inwoners niet nog een autoweg door het dorp willen jagen. Er ontstaat, ontstond een conflict van belangen dat ons in ernstige mate zorgen baren moet.

Maar de esthetiek van een hoge viaduct, die zoals de grote overspanning van La Défense een verlengde vormt van de Arc du triomphe in het centrum van Parijs, dat heeft toch ook een grote charme. Zo een bouwwerk, waarin het kunnen en kennen van deze tijd vorm krijgt, daar keken we eerlijk gezegd naar uit. Want het zou een ambitie uitdrukken die we de laatste decennia duidelijk verloren hebben. Ach, het gaat niet enkel om de betonboeren, het gaat ook om bouwkunde en om de idee dat er morgen ook nog leven mag verwacht worden.

Wie ook maar durft te gewagen over de esthetiek van bouwwerken, van publieke werken als autowegen, die loopt het risico voor gek of naïef gescholden te worden, terwijl we maar al te geschokt zijn als een of andere plaats niet of net wel voor het verkeer toegankelijk blijkt, zoals ons eens overkwam in Kluisbergen, waar midden in het bos een drankslijterij oudere en andere mensen op frisse pinten Oudenaerdschen en oud bruin onthaalt. Zelf vond ik het pijnlijke dat langs een bosweg zoveel verkeer gesluisd moest worden, terwijl anderen liever een viervaksbaan voor de wielen geschoven hadden gekregen. In sommige streken en regio’s wil men die moeite niet doen, houdt men bos en beemden verkeersvrij, waar je nog hartelust kan wandelen, tot een Michelin of een andere gids komt vertellen dat een afgelegen kasteeltje de omweg waard is en dan… Een goed afgewogen besluitvorming in deze zou ons cultuurlandschap of, waar het nog te vinden is, een natuurlijk landschap wellicht minder ontsluiten, zodat er grotere brokken onversplinterd landschap als biotoop kunnen dienen en zo de biodiversiteit ten goede komen.

We begrijpen deels de keuze wel een reeks tunnels te bouwen om de ring te ontlasten, want de omgeving van de stad moet leefbaar blijven, maar we begrijpen ter nauwer nood dat men geen argumenten vond om de actiegroep Ademnood de pas af te snijden en vinden des meer dat ook de St®aten-generaal zich aan een aperte vorm van bijziendheid bezondigd heeft, waarvoor er geen absolutie te halen valt. De reden dat ook op andere plaatsen zinvolle alternatieven voor wegverkeer worden geblokkeerd met analoge argumenten speelt hier zeker in mee, maar het is vooral de aard van de argumenten die ons heeft gestoord. De verdachtmakingen aan het adres van de ministers, de regering, de BAM, niet over het financiële plaatje, want dat dient correct te zijn, maar over tracé en bouwmodus, maakt ons mistroostig.

Want ja, zal men nu nog argumenten vinden voor een aanpassing van het Schipdonkkanaal? Te vrezen valt dat de opeenvolgende stappen in de besluitvorming ertoe zullen leiden dat de haven van Zeebrugge een moeilijk te bereiken kusthaven blijft, waardoor het wegverkeer alleen nog maar zal toenemen en daar kan alleen een nieuw, volwaardig kanaal een antwoord bieden, maar de vrees dat lokale besturen dit kanaal zullen afblokken, dat actiegroepen op allerlei emoties zullen spelen, zonder andere belangen te accepteren, zou wel eens voor de regio en de haven nadelig kunnen uitpakken.

Het viaduct, stelde ik mij voor, zou wel eens iets kunnen hebben van het aquaduct in Segovia, vlakbij de stad, natuurlijk en vroeger bron van leven, maar nu nog altijd een overweldigend beeldbepalend element in het stedelijke landschap. Ook het beeld van zo een volkomen onnuttig gebouw als een belfort…oeps, daar zal men wel afblijven, want dat is een reden voor veel bezoekers om de stad te bezoeken. En Gugenheim in Bilbao? Onze omgang met beelden, met stadsgezichten is nogal, tja, beperkt en laat weinig vernieuwing toe, laat staan de inplanting van nieuwe elementen.

Over smaken en kleuren – zegt een oude wijsheid – kan men niet discussiëren, maar we staan dan wel vaak paf dat mensen in de kunsten vallen voor kunst die nog nauwelijks als zodanig te erkennen valt, Fabres hespen op de Aula van de Gentse universiteit, Lady Gaga in haar recente outfit, ook al met fijne vleeswaren, maar inzake publieke werken de grootste argwaan en weerzin aan de dag leggen. Het is een tegenspraak die we niet kunnen duiden in termen van ervaren van schoonheid of het begrijpen dat van noodwendige ingreep in het landschap. Toen de maïsteelt in Vlaanderen steeds massaler om zich heen greep, konden we dat ook betreuren, maar goed, de landbouwer wil oogsten en moet ervan leven, op de een of andere manier.

Te gronde denken we dat in de afgelopen jaren vooral een spel om de macht is gespeeld en de brug of viaduct was het haast toevallige punt waarop lieden zich lieten gelden. De steden in onze regio liggen onvoorstelbaar dicht bij elkaar en vormen een megalopolis, binnen nog groter Europees geheel, waar we al of niet blij om kunnen zijn. Ter vergelijking, Nederland begint nu aan een nieuwe reeks deltawerken, grote bouwwerken om dijken te verstevigen zodat woongebieden noch door de zee noch door overstromende rivieren, Rijn, Maas en Schelde bedreigd zouden zijn, maar die op hun beurt in het landschap hun merktekens zullen nalaten. Waterstaat kreeg al kritiek te verwerken, politici denken ernstig na over de betekenis van die kritiek, maar lijken wel vastbesloten die dijken te verstevigen om te verhinderen dat het land gevaar loopt. Rampen als die van 1953 zullen niet meer voorkomen, daar rekent men op, daarom doet men het ook en dan worden de afwegingen gewichtiger, want er zijn levens in het spel. Voor de niet te bouwen viaduct bij Antwerpen riep men ook mensenlevens in, maar met fijn stof is het natuurlijk zo gesteld dat dit er nu ook al is en vaak in onbeheersbare hoeveelheden, omdat het verkeer rond de stad stil staat.

We hadden zo graag gezien dat Antwerpen er een paar nieuwe torens bij kreeg en een viaduct die de stad een doorkijk op de haven mogelijk zou maken. De tunnels zullen allicht ook hun dienst bewijzen, maar of het eenzelfde betrokkenheid, fierheid zou oproepen als zo een viaduct, daar durven we aan te twijfelen. De stad had een stadsdichter kunnen uitnodigen die brug en de aura ervan tot leven te wekken, zoals Lannoye deed met de Boerentoren, bij nader toezien een bron van esthetisch genoegen op een plaats die er op het oog weinig geschikt voor leek en lijkt. Of de Oudaan, de toren waar de politie huist? Niet te vergelijken? Voor ons wel, alleen, het zijn duidelijk andere tijden.

Bart Haers

Reacties

Populaire posts