Muziek in de kerk

Recital

Wat we hoorden

De kracht van levende muziek

Zondagmiddag,; geen radio, geen beeld, alleen de rust na de noen, en wolken die breken. De avond voordien was meer dan geslaagd, maar daar hadden we geen verdienste aan, wel de organisatoren van een recital ter stijving van een fonds dat mensen die lijden aan ALS. Deze spierziekte, waarover afgelopen dagen een spot, een harde spot was te horen op de radio, leidt binnen vier jaar tot totale verlamming en het einde.

Het geeft iets wrangs dat we dan van een geslaagde avond gewagen, maar toch, hoe sterk pianomuziek kan klinken, liet mijn jongere broer zien, die de spraak ontbeert en er toch merkbaar van genoot. Mensen leven niet om te lijden, maar zoals Lucretius schreef, lijden mag ons het genot van onze zintuigen niet ontnemen noch beletten dat we onze zegeningen tellen. Buiten, in de tuin die door het regenweer van de afgelopen weken wat verwilderd is geraakt en waar zo vlug mogelijk de grasmaaier en de snoeischaar tegen in het geweer moeten brengen, kwamen de klanken van de piano terug.

Ik had, door een huisvriendin, de dochter van mijn lerares piano in Eeklo - een verhaal van bijna veertig jaar geleden - al van de man gehoord en van de film van Polanski, The Pianist, hadden we vooral de overlevingsdrang in barre, uitzichtloze tijd meegedragen. De pianist die we hoorden had de hele musicscore ingespeeld… Het vitalisme van de film, van de figuur is me steeds bijgebleven. Ik herinner me ook “Etudes van Troost”, een biografische schets van een pianiste die in Teresiënstadt opgesloten zat van 1942 af en er als overlevingsstrategie de 24 etudes van Chopin begon te studeren. Alicia Herz-Sommer overleeft deze vernietingende omstandigheden. Wie googelt en via Boek.be dit boek, dit levensverhaal vindt, zal menen met een romantische roman te maken te hebben. Maar goed, wie boeken zo behandelt…zal ook de waarde van de muziek wellicht niet weten in te schatten. Het is, volgens cultuursiologen allemaal hetzelfde. Jawel, de middagdemon heeft me weer vreselijk te pakken. Maar dan hoor ik opnieuw die bladzijden uit de Années de Pélerinage van Franz Liszt; klinkt het arioso uit Beethovens sonate voor klavier no 31 (opus 110) weer op en de hele avond komt weer tot leven.

De levende muziek, ook al is het een halve dag geleden, al ging er een dag overheen, blijft een kracht behouden die de beste opnames niet vermogen mee te brengen. Nu weet ik best dat zonder die opnames het moeilijk zou zijn kennis te nemen van die en andere muziek. De techniek is dan ook geen gesel, maar wel mogen we niet vergeten dat het altijd iemand is die de muziek brengt, een mens en dat niet zozeer de perfectie van tel is, wel, menen we, het meesterschap over de partituur en het instrument en zo weet te brengen wat componisten brachten. De kracht van de levende muziek, jawel.

Onlangs vertelde iemand dat we ons toch meer aan hedendaagse muziek moeten gelegen laten liggen en dat kan wel, maar wie dan in zo een kerkje Janusz Olejniczak hoort spelen, ervaart dat die muziek ooit hedendaags was en dat vooral de uitvoering zelf, op het moment van zo een invloed kan zijn. Het is die authentieke bewogenheid bij het horen van muziek die ons zo niet als criterium dient, wel mee aangeeft dat we weten dat muziek diep kan raken. Als hedendaagse muziek ons raakt, dan is het omdat het echt is. En voor de goede orde, Wim Mertens, om maar iemand te noemen, Peter Swinnen ook wist ons wel eens te raken. Maar dat ligt al moeilijker met hedendaagse, tja, populaire muziek. Ook daar dient men goed te onderscheiden, maar de geseling met soms eindeloos lawaai doet wel eens denken aan de tafelmuziek van weleer, met eindeloos veel Telemann. Spijtig voor de mens misschien, maar als men dan nog eens Gluck hoort of Monteverdi, tja, dan kan er wel weer volop van genieten.

In het programmaboekje en de openingswoorden van Lieve, die daar de hele avond met anderen en hulp van sponsors mogelijk maakte, komt een verwijzing voor naar Tony Judt, uit de geheugenhut. Ik las het zelf nog niet, maar wel ander werk van de historicus. Aan het eind van zijn leven kwam er ALS en wist hij nog net enkele belangwekkende publicaties te brengen, over de vergeten twintigste eeuw, de eeuw die Janusz Olejniczak voor een deel beleefde en met zich draagt, dat deel dat in het Westen van Europa nagenoeg onbekend is, tenzij in schrille kleuren, maar zelden in de diepte, iets waar ook Judt, wiens vader in Antwerpen was geboren en moeder uit de SU kwam, zich van bewust was. In de geheugenhut reflecteert hij ook over zijn ziekte, waarvoor de avond was ingericht.

Voor we konden zeggen, God zij dank, we zitten weer in de drank, gebeurde nog iets heel bijzonders, de 5, 600 mensen in het kerkje zongen samen, Quand on a que l’amour… Juist van de goede oude Brel. Als men slechts de liefde heeft die ons beroert, verstrooit, van zinnen berooft en onze zinnen overweldigt, als men heeft slechts de liefde; dans, zonder iets te hebben, dan de kracht der liefde zullen we in onze handen, vrienden, heel de wereld dragen.

Kort samen gevat dus, maar in deze tijden nog altijd iets om inderdaad mee te zingen, met de verschillende niveaus, accenten, soms zacht, dan weer uitbundig, soms iets wat ingehouden en dan weer met het volle elan. Dat ook was een ervaring die we niet hadden gekend, hadden we niet de rit naar Sint-Denijs gemaakt, daar dicht bij Kortrijk. Zo een kerkje, men mag er niet aan denken dat men het houtsnijwerk zou wegnemen; de glasramen, ook al behoren zij tot zeer verschillende bouwfasen en kunsthistorische, ambachtelijke tradities.

Het was een avond die men meedraagt, omdat de belevenis nergens opgepept is en toch, de muziek, de piano en vervolgens dat zingen en tot slot de babbel bij een glas wijn en wat hapjes, dat alles maakt dat ik er wel iets over schrijven wou. Vraag me niet om sterren te geven of punten, vraag me niet of het perfect was. De muziek klonk en raakte ons, het lied zongen we, en we lieten ons laven, maar daar staat, bij mijn weten, geen quotering voor die voldoende recht doet aan het gebeuren.

Bart Haers

Zondag 27 juni 2011