Meer keuze in de boekenkast dan men denkt

Lezersbrief

Minder leesstof?

De standaard meldt dat een aantal uitgeverijen snoeien in hun aanbod, want de markt zou krimpen. Gelukkig zijn er andere uitgeverijen die minder in de kramp schieten en vooral beseffen dat boeken zomaar boeken zijn. Men is evenwel slachtoffer van eigen uitspraken, eigen bevindingen die men gedurende decennia steeds weer herhaald heeft, beginnend bij de cultuursociologen en uitdijend over de pseudo-intellectuele goegemeente. Men vond, vindt dat boeken niet elitair mogen zijn, dat kunst niet elitair mag zijn. Men vindt en vond dat schoonheid geen criterium mag zijn en intussen gaf men kunstboeken uit die vooral dienden te imponeren. De cultuur van de koffietafelboeken, sorry koffietafelbakstenen was een van de uitwassen van een uitgeversbedrijf dat vooral imponeren wilde. Een andere uitwas was het creëren van een markt van boeken van bekende lui, BV’s, BN-ers en zo, biografieën van renners, bekende figuren die als boeken werden gepresenteerd en materieel zijn het boeken, maar ze hebben weinig te zien met een werk als “Het wereldbeeld van de wetenschappen” van Philip van Loocke, dat men kan beschouwen als een boek voor academici, maar in wezen voor eenieder die enige interesse heeft voor de grote wetenschappelijke kwesties van deze tijd, best interessant is om door te nemen. Edoch, in de brede media is het nooit aan bod gekomen.

We lezen ook in het artikel dat de ars poetica voor de uitgeverij geen goede perspectieven meer biedt, terwijl Behoud de begeerte toch al jaren allerlei zaken onderneemt rond poëzie, niet enkel rond Valentijn, maar ook daarbuiten. Het is wel zo, vrees ik dat veel mensen de contemporaine poëzie niet altijd smaken en dat wat in de brede media gepubliceerd wordt vele geïnteresseerde lezers niet aanspreekt. Waarom? Omdat het is zoals met de hedendaagse muziek en als je aan uitvoerende kunstenaars vraagt of ze het willen doen, dan zijn er bekwame violisten of pianisten, Patricia Kopatchinskaya of Janusz Olejniczak menen dat teveel van die muziek op theoretische basis is geschreven en lang niet om ten gehore te worden gebracht. Er is goede contemporaine muziek, maar soms is het niet om aan te horen. Nu goed, dat geldt mijns inziens ook voor de poetica, die nogal eens zeer moeilijk te smaken valt omdat, zo zeggen sommigen, de lezer niet meer weet waar het om gaat, wat de dichter zeggen wil.

Merkwaardig is ook dat een boek dat vrij goed gesmaakt werd niet opgenomen is in de longlist voor de Gouden Uil. We hebben het over Stefan Brijs en zijn boek over Wereldoorlog I, “Post voor mevrouw Bromley” terwijl dit boek op een adequate manier aan geeft waarom de oorlog niet goed uitkwam voor sommigen, in het UK en op het continent. John Patterson die wil gaan studeren, maar wordt door zijn omgeving bijna gedwongen om toch het uniform aan te trekken en ten oorlog te trekken. Het beeld dat hij toont van de soldaten en officieren laat zien hoe erg het gebeuren invrat op de personen, op deze mensen, die vaak onbekommerd in de strijd gegooid werden. Nu zijn we tegen oorlog en hebben we vele ego-documenten van 10, 15 jaar na de strijd aan de Somme en de IJzer, de Chemin des Dames en andere fronten waar zich de gekende hecatombes voor hebben gedaan. Daarom vond ik het boek van Brijs echt wel de moeite waard, omdat het niet enkel een verhaal van soldaten was, maar mensen liet zien die in extreme omstandigheden terecht kwamen, door toedoen van boze machten, zoals de eigen regering en militaire bevelhebbers. De oorlog diende gestreden, maar dat ze ueberhaupt kon beginnen blijft een nare ervaring.

Leggen we de stukjes samen dan valt op dat men van de boekenmarkt een amalgaam maakt terwijl fictie en non-fictie een opdeling is die bij verre na de werkelijke verscheidenheid van de boekenmarkt niet dekt. Neem nu Doctor Zjivago of van Grosman, Leven en Lot, dat kan men toch niet zomaar naast de verzamelde werken van Brusselmans of Aspe zetten. En ja, Aspe is Brusselmans niet en omgekeerd. Het punt is, denk ik, dat we niet op die manier naar boeken kunnen kijken. Zelfhulp-boeken, of getuigenissen van mensen die iets ergs hebben meegemaakt, autobiografietjes van 18-jarige tentsletjes of sporters, noem het en je vindt ze, de boeken, maar of je ze echt wil vinden?

Als we ons willen bepalen tot de boeken die we belangrijk vinden, de werken van Pascal Mercier, Sandor Marai of Sebald, het zijn stuk voor stuk geheimtips, waarover Babel wel eens spreekt, op Klara dus. Er is dus, denk ik een probleem dat men soms nogal onzorgvuldig dingen de markt zet, niet op Klara, maar in de brede media krijgt men nooit echt een aanleiding om een boek te gaan lezen. Men moet, denk ik, de verschillende facetten van de boekenmarkt beter onderscheiden. Ik denk niet dat men moet neerkijken op zelfhulpboeken, op detectives of andere onderhoudende lectuur, maar het is niet dezelfde markt als die van de betere essays, Rudy Kousbroek of Karel van het Reve… of dichter bij ons, Ludo Abicht, Stefaan Hertmans. Die laatste krijgt wel aandacht, maar soms weet ik niet of ik op basis van de recensies die essays zou aankopen. Waarom? Dat is nu net het probleem van de recensie a.d. 2012, maar al sinds langer: de boeken worden door recensenten vaak bekeken in functie van hun buiten-literaire voorkeuren en dat speelt mee in de benadering van de essays, maar ook van wetenschappelijke boeken of filosofische studies.

Mogen we dan van de recensenten en de krantenredacties vragen dat ze anders naar boeken gaan kijken, namelijk in functie van wat men als belangwekkend voor het debat kan beschouwen. De Standaard besteedde een interview aan mevrouw Geszinska, maar haar boek, de verovering van de Vrijheid, kreeg niet echt de belangstelling die het verdiende. Via een zoekopdracht op de site van DS heb ik overigens geen enkele verwijzing gevonden… Terwijl het boek nu wel eens een iet of wat positieve visie op vrijheid aan de orde stelde. Overigens, ook bij Reyers Laat mocht ze nauwelijks over haar boek spreken.

We verwachten echt wel meer van de brede media dan ons steeds weer te willen verdoven met entertainment. Echt, die vinden we willens nillens wel bij De Standaard Boekhandel, maar het andere, daar komt weinig of geen aandacht voor. En dan moet men niet verbaasd zijn dat de boekenmarkt krimpt of dat uitgeverijen op zeker spelen en zo wordt de boekenmarkt even schraal als de vele andere markten, waarbij men enkele hoogvliegers steeds weer de hemel in prijst en bewust het betere, fijnere werk terzijde laat. Nu goed, gelukkig zijn er nog uitgeverijen die wel iets durven te brengen, hoop ik altijd weer.

Bart Haers