Napoleon als icoon


Korte gedachte



De verering voor een groot man



Bijschrift toevoegen
Bij Ruth Joos was Harold Polis te gast om over de Napoleon-gekte te spreken. Nu kan men mij er niet van verdenken dat ik geen interesse zou hebben voor de kleine korporaal, generaal, keizer, want al vroeg las ik het verhaal van Jaap Ter Haar, over Napoleon en was onmiddellijk gefascineerd, zoals wel meer mensen. Maar ook en tegelijk denk ik dat de fascinatie niet alles kan verklaren. 

Nu Antwerpen herdenkt hoe de haven onder Napoleon kon groeien, met nieuwe dokken, een werk dat later door Willem I, koning der Nederlanden werd verder gezet. En later, moet het nog gezegd door de Antwerpse havenbestuurders, de regering van het koninkrijk België waarbij de inzet van Leopold I en II niet onder het tapijt geveegd kunnen worden, hun bijdragen hebben geleverd, maar ja, nu contesteren we dat, vanzelfsprekend. . 

Betekent dat dan dat we de inzet en ondernemingszin niet moeten waarderen? Verre van, maar voor zover ik mij herinner was Napoleon erin geslaagd de Zuidelijke Nederlanden niet enkel te veroveren, maar ook te annexeren, de oude droom van Louis XIV en Colbert. De Schelde in handen van Napoleon was meer dan alleen maar een bezit, het sloot Frankrijks grenzen eindelijk op een bevredigende manier af. 

Ik hoorde ook dat Harold Polis er een heldere idee op nahield dat Napoleon voor het eerst de vereniging van Europa realiseerde. Ik weet het wel, dat men vandaag met de handen in het haar zit, maar dat is nu net het verschil, want Napoleon voerde een aantal interessante ideeën uit, met kanonnen en regimenten bij de hand. De vereniging van Europa? Tja, in Duitsland ontstond in 1805, 1806 een nationaal reveil, niet enkel bij filosofen als Fichte, maar zelfs bij Goethe en anderen. Dat deel van het verhaal vinden we zelfs niet het vermelden waard als het over Napoleon gaat. 

Dat is ook wat ik na de lectuur van Ter Haar opmerkte en waar ik de volgende decennia altijd weer mee geconfronteerd werd: met dat probleem dat bij Alexander de Grote of Caesar minder aan de orde is, namelijk de inbreng van anderen in het verhaal. Ik denk voor Alexander de omstandigheden meer van belang waren dan we doorgaans in de boeken vinden. Caesar moest optornen tegen zijn concurrenten voor de macht en tussen zijn bedoelingen en praktijken gaapte een kloof, maar dat is nu juist de kracht van het verhaal, de geschiedenis. Ook wat Napoleon betreft, moeten we de zaak zo leren bekijken: misschien was hij de allergrootste in zijn tijd, maar het verhaal van zijn veroveringen, het besef dat hij met het goede bijvoorbeeld ook de halve mannelijke bevolking van Frankrijk op een goed decennium erdoor gejaagd heeft. Goed, het is wat overdreven, het waren maar die drie of vier grandes armées die er ook nog niet helemaal uit Fransen alleen waren samengesteld, maar dan geldt: daar zaten ook mensen van hier bij, die tot in Moskou zijn getrokken en lang niet allemaal zijn terug gekeerd. 

Natuurlijk was Napoleon een groot man, maar de soms ironische commentaren van Tolstoi, de verering voor Napoleon vanwege Stendhal en dus zijn held Julien Sorel, heb ik altijd een interessant spanningsveld gevonden. Het behoede mij ervoor, denk ik, net die ene visie voor te laten gaan op de andere. Er zijn natuurlijk ook nog andere bronnen. maar in het hele verhaal over Napoleon, waarbij we denken aan prestaties, zoals het laten uitwerken van een gecodificeerd recht, de Code Civile, maar ook de oprichting van nieuwe instellingen, het harmoniseren ook van bestuursverhoudingen, is niet zo interessant als de lotgevallen van Louise de Beauharnais of de dochter uit het Habsburgse huis. Men kan dat niet negeren, maar het probleem blijft wel dat zijn voortzetting van het Centralisme waarmee Louis XIV begonnen was, zonder meer voort heeft gezet. Waar in Duitsland de eenheid nooit tot volkomen centralisme heeft geleid, werd Frankrijk tot en met Napoleon III een zeer gecentraliseerde staat, waar zelfs het hedendaagse proces van devolutie of decentralisatie niet bij te pas komen. 

Vergeten we niet dat hij van 1798 tot 1814 regeerde over Frankrijk en al de veroverde gebieden al naargelang ze onder Frans bestuur vielen. Ik weet het, men houdt van verhalen als dat van de kleine Corsicaan, maar ik begrijp ook dat men geschiedenis niet alleen met biografieën schrijft. Het gaat erom, dat men de vele facetten van een geschiedenis nooit over het hoofd kan zien. Het hele verhaal is natuurlijk groter dan we zomaar kunnen bevatten. Maar zoals men vandaag niet lijkt te zien dat de Europese eenmaking - hoe lang is het niet geleden dat dit woord nog viel? - dat dit proces met horten en stoten gaat, een beetje  zoals de unificatie van de Noordelijke Nederlanden na de Unie van Utrecht en de val van Antwerpen, omdat er geen grote leider achter staat of het afdwingt met de knoet. 

Jawel, we begrijpen de fascinatie voor Napoleon, voor zijn veldheerschap en voor zijn bestuurlijke kracht, maar hij stampte met de voet en er stond een grande Armée voor hem, klaar om hem te volgen naar Pruisen, Madrid en Moskou. We zien dan niet Talleyrand, tenzij als figurant en dat is een vergissing. Omgekeerd kan men niet wensen of dromen dat Herman van Rompuy een soort Napoleonistische aandrift zou hebben, want dat zou Europa geen deugd doen. 

Hopelijk komen er nog interessante werken, zoals dat Andreas Kinnegin en Frank Ankersmit over Alexis de Tocqueville, want met Lev Tolstoj en Stendhal hebben we toch al de volle maat van de verering en de ironische verheerlijking. Bart van Loo mag schrijven over Napoleon, maar ik weet niet of zijn geëxalteerde liefde voor al wat Frans wel zo een goed idee is. Maar toch bedankt, Ruth Joos. 

Bart Haers



Reacties

Populaire posts