lang leve de duale samenleving

Brief

Aan Marc Hooghe

Over de duale samenleving van Morgen

Dominee Martin Luther King jr.

Brugge, 28 augustus 2013,

Geachte heer Marc Hooghe,

U schrijft dus nog maar eens dat ons onderwijs er niet op gericht is de tweedeling van de samenleving op te heffen. Morgen zal de samenleving dus, dank aan het onderwijs, opnieuw of nog altijd gekenmerkt worden door een tweedeling. Zou het echt zo zijn?

Zowel uzelf als Evita Neefs schrijven over dr. Marten Luther King jr., de jonge dominee die plots merkte dat het volk op de Mall er een hard hoofd in had. Zijn voorgenomen speech liet hij terzijde en sprak voor de vuist weg, zoals sommigen dat kunnen. En een feit schoot wortel, werd werkelijkheid: iemand legde uit waarom ze daar waren samengekomen. Dat het niet de eerste keer was dat men op de Mall voor burgerrechten kwam ijveren. Maar mevrouw Neefs zegt zonder meer dat de mensen in de VSA nu minder goed af zijn dan 50 jaar geleden. Ik weet niet of zij dan niet te zeer kijkt naar wat er niet gebeurd is, naar de crisis van de afgelopen jaren. Feit is dat sinds Little Rock en de wetgeving van Lyndon B  Johnson een en ander in politiek opzicht is verbeterd- al komen er wel eens tegenvallers, wanneer het Hooggerechtshof delen van die wetten on hold zet. Sociaal en economisch, maar ook op het niveau van particuliere levens, aldus Richard Sennett, is er veel ten goede, maar ook ten kwade veranderd, maar dat heeft niet altijd met het beleid te maken. Media kunnen ook hun invloed uitoefenen.

Maar wat me dus altijd weer verbaast, hooglijk verbaast, is uw vasthouden aan het beeld van een duale samenleving. We weten het wel, links heeft last met tellen tot drie, wil vooral doen geloven dat de middenklasse voortdurend de arbeiders en armen verraadt en dat  zij tegelijk de powers that be naar de mond spreekt. Maar veel meer mensen dan ooit kunnen zich tot die middenklasse rekenen, sommigen gedragen zich  als kleinburgers, maar mij stoort dat doorgaans niet, anderen proberen groot en meeslepend te leven. Kortom, er is wel wat diversiteit binnen die middenklasse. Overigens, toen de verhalen over Genk kwamen en over de invloed van Ford op de lokale samenleving, was er de blijheid dat men eindelijk tot die middenklasse ging behoren.

Evita Neefs schreef ook dat de middenklasse in de VS zich liet pramen door Nixon te behoren tot de middenklasse op grond van waarden en normen, niet zozeer op grond van inkomen. Wel, uiteindelijk zal men moeten vaststellen dat die culturele identificatie via normen en waarden inderdaad een deel vormt van ons menselijke beleven van een samenleving. Het was en blijft merkwaardig dat men na 1989 wel voortdurend last had van het neoliberale discours, maar dat links er al die tijd niet in is geslaagd te vertellen hoe men een boeiend perspectief voor de toekomst zou kunnen schetsen. Meer nog, u hanteert ook weer eens het discours van de politics of fear: als we niet vlug het onderwijs hervormen, zal de samenleving dualer worden en velen zullen omlaag tuimelen. Hoe het onderwijs werkt op het gemoed van jongeren kan men nooit in uw teksten lezen, alleen de sociologische consequenties van het gevoerde beleid.

Sommigen zullen menen dat ik mijn brief voor niets schrijf, want u zal uw opinie niet bijstellen omdat die, dat spreekt voor zich, wetenschappelijk gefundeerd is. Maar spreken over een duale samenleving in het Ancien Régime is een beetje moeilijk, omdat we al langer weten dat er zelfs in de boerenstand grote verschillen waren tussen de kleine boeren die er huisnijverheid op na dienden te houden en grote boeren, die met tien man personeel werkten. Die huisnijverheid bracht overigens een en ander op, al lijkt niet iedereen die inzichten nog te delen, evenwel zonder zelf degelijk bronnenonderzoek op tafel te leggen. De duale samenleving past perfect in het Hegeliaanse beeld, dat Marx verder handen en voeten gaf. Maar of de samenleving door mensen die zelf tot de betere middenklasse behoren, herleid kan worden tot een duaal systeem, blijft  maar de vraag.

En ons onderwijs? Als we u mogen geloven blijft het  mis lopen, blijven te weinig jongeren met exotische namen slagen aan de universiteit. Men moet er iets voor doen, toch? Men kan toch niet op de verdienste bogen dat men uit de Muide komt om te slagen. Er waren, toen ik studeerde en dus ook u, aan de Universiteit Gent inderdaad weinig mensen met exotische namen, maar er wel mensen die moesten scharrelen en wroeten om de universiteit af te werken en er mooi in slaagden ook.

Een andere visie kan zijn na te gaan hoe tussen 1870 en 1985 jongeren uit allerlei kringen en van verscheiden afkomst hun weg vonden in het leven. Verwijzen naar August van Istendael kan zeker, maar er zijn tal van andere voorbeelden, alleen blijken sociologen niet zo geneigd om daaromtrent onderzoek te verrichten en de historici van de Nieuwste tijden blijken er ook al niet mee bezig. Het beeld van de duale samenleving moet immers in stand gehouden worden, zou men kwaadwillig kunnen denken. Of ligt het eraan dat we graag onze doelstellingen projecteren in het verleden.

De complexiteit van de samenleving is voor politici vaak moeilijk om te begrijpen. Journalisten noemen zich links, maar de lezers vinden zichzelf rechts. Onderwijzend personeel heeft geen vertrouwen in de minister van Onderwijs en ouders niet in het onderwijzend personeel, al zal men dat laatste toch beter moeten staven. Het punt is dat de samenleving niet meer bestaat uit enkelen die weten, zoals de schoolmeester en velen die niets weten. In een artikel in Knack zegt Stefan Hertmans dat in 1914 niet veel mensen konden schrijven? De alfabetisering was niet volkomen, maar ervan uitgaan dat ouders hun kinderen bewust niet leerden lezen en schrijven, valt niet te bewijzen, als men ook nog geen rekening houdt met de enorme invloed van de Eerste schoolstrijd en de verwachting van bedrijfsleiders dat hun personeel effectief kan lezen.

Vandaag is het bon ton het verleden eenduidig in donkere tonen te schetsen om dan de eigen tijd zo mooi mogelijk te kunnen schetsen en vervolgens moet men de gevaren die de rozevingerige toekomst bedreigen goed uitspellen. Eerlijk gezegd, prof. dr. Marc Hooghe, uw verhaal is eentonig en van de weeromstuit moet ik dus ook een eentonig verhaal vertellen. Alleen ben ik blij, verheugd omdat het verleden nog veel voor mij in petto heeft, evenals het heden en de toekomst kan men ook al niet  negeren, want waarom zouden er geen grootse en meeslepende ontwikkelingen op gang komen. Uw rector, Rik Torfs heeft begrepen dat men dat niet op afroep kan bewerken, maar dat het vanuit de deelnemers, de professoren, maar ook anderen moet komen.

Neen, ik vind dus niet dat de samenleving nu duaal is. Net zomin als dat vroeger het geval was en soms kleeft men waarden aan die eerder in andere kringen opgeldt maken, of koestert men een smaak die bewust moet schokkeren, toch? Maar hoe mensen hun eigen leven leiden, lijkt niet aan de orde. Als je ziet hoe een paar jaar geleden een Turkse jongedame, de Feride Ferdevs  Eke eigen volksmuziek en de westerse muzikale traditie probeert te verzoenen, dan kan dat aanleiding geven aan te nemen dat het niet allemaal voorbestemd is. Misschien is dat het verschil: u zoekt, naar het beeld van de sociologie zelf, naar de bepalende evoluties in de samenleving en wil die tegelijk beter maken, volgens een welbepaald concept. Ik vind dat de samenleving, de grote mensenzee van die samen op deze morzel gronds leven elk met variatie eigen invulling geeft aan wat hen doorheen opleiding en opvoeding is aangereikt om er daarna hun zin mee te doen, con gusto.

Mevrouw Evita Neefs schreef dat de speach in de VSA niet veel teweeg zou hebben gebracht, terwijl een artikel in Knack laat zien hoe mensen die er vijftig jaar geleden bij waren op de National Mall en naar dr. King luisterden, nu net vinden dat er net wel zeer gunstige invloeden van zijn uitgegaan. En kan men dan straffeloos beweren dat sinds de invoering van de leerplicht onze samenleving niet onherkenbaar veranderd is? Ik dacht het niet, maar dat zal wel de historicus in mij zijn, die de veranderingsprocessen wil begrijpen.

Vale,

Bart Haers