Altijd weer de Krim

Reflectie

Oorlog om de Krim

Europa op de proef gesteld

De Potjomkintrappen (1834-41), toen tsaristisch Rusland van de Krim
een venster op het Westen wilden maken. Odessa is
een van de grootste steden in Oekraïne en vormt zo een
beetje de zusterstad van Ptersburg. Men begrijpt de positie van Moskou,
maar tegelijk blijft dat de Krim afgestaan is aan Oekraïne. Hoe zal
men dit oplossen? . 

Een paar decennia geleden, vlak na de val van de muur en na de EU-top in Maastricht, waar tot de eenmaking van de twee Duitslanden en de oprichting van een Europese munt werd besloten, enfin de gevolgen ervan werden aanvaard, want de eenmaking was in 1992 al goed op weg, maar de vorming van de EU werd het noodzakelijke vervolgtraject, worstelde ik met de vraag hoe die Unie ooit een eenheid kon worden. Was een oorlog nodig om die eenheid te bereiken? Zou men de politiek van Otto von Bismarck kunnen herhalen? Die had immers middels oorlogen tegen Oostenrijk en vooral Frankrijk de eenmaking van Duitsland gerealiseerd met de keizerkroning in 1871 in Versailles. Tegelijk was duidelijk dat Europa zich nooit op dezelfde manier zou kunnen verenigingen, want de Europese politici voelden zich niet zo verenigd en binnen de EU houdt men het vaak bij conflictmodellen, maar we hebben tegenover de overige wereldmachten wel een eigen rol te spelen en daarover dacht ik toen na. Vandaag blijkt de Krim opnieuw een splijtzwam te worden, waar Europa ernstig over zal moeten nadenken. Hoe zullen de hoofdsteden in deze handelen en waar hebben wij in het Europa het meeste baat bij? En onze medeburgers in Bulgarije, Roemenië, maar evengoed Hongarije, Slowakije, Polen en de Baltische staten? En de mensen die op het Plein hun leven veil hadden voor een democratischer beleid horen centraal te staan.

Men kan vandaag – net zo min als anno domini 1914 in ernst pleiten voor een kleine, frisse oorlog, want de wapens zijn te overweldigend om te geloven dat ze alleen voor gebruik op het slagveld gebruikt zullen worden. Maar men kan de veronderstelde tegenstander ook niet de vrije ruimte laten. Op die wijze wordt de houding van Poetin en het Kremlin voor Europa een moeilijk te beheersen kwestie en wordt de Krim opnieuw een bijzonder (diplomatiek) strijdperk. Blijkbaar neemt Europa, neemt de NATO de zaak ernstig, maar er schuilt flink wat strategie en veel tactiek in het optreden van de protagonisten.

Luister je naar de mensen die zich aan de zijde van Rusland scharen, dan heten de Oekraïners fascisten en dat heeft, voor zover ik weet te maken met de “Grote Vaderlandse Oorlog”, die uiteindelijk gewonnen werd, maar zoals onder meer Vasili Grosman schreef, bijna verloren werd door de top van de Sovjet-Unie en ook andere bronnen getuigen van de problemen die er waren om de Duitse opmars te stoppen. De houding van Oekraïne na de hongersnood van 1931 was niet a priori loyaal aan Moskou, maar om de huidige generaties zo te bestempelen, dat gaat toch wel wat ver.

Het maakt deel uit van de propaganda, die we al tijdens de bezetting door Europees gezinde Oekraïners konden zien, namelijk dat men in Moskou beslist heeft dat Oekraïne verraad dreigt te plegen aan haar band met Moskou en die band gaat diep en ver terug in de geschiedenis. Maar tegelijk weet men toch ook dat bijvoorbeeld de Krim-Tataren geen reden hebben om loyaal te zijn aan Moskou, omdat ze in de dagen van Stalin waren afgevoerd naar werkkampen in Siberië. Het is oude geschiedenis, maar alles in dit conflict lijkt te verwijzen naar die oude geschiedenissen en dat maakt het voor Europa bijzonder moeilijk om goed te manoeuvreren, want de kans dat de vlam in de pijp slaat is groot en toch moet Europa, moeten landen als het UK – ook los van de EU – hun garanties de territoriale integriteit veilig stellen nu wel waarmaken. Deze garanties dateren uit 1994, toen Oekraïne afzag van het kernwapenarsenaal.  

Laten we het dus maar goed bekijken, wat gedaan moet worden, zonder de agressie van bepaalde partijen in en om Oekraïne te belonen of beloond te zien. Dat is op eieren lopen, dat spreekt voor zich, maar is tegelijk een kwestie van zelfrespect. We zullen niet moeten verwachten dat Obama of lady Ashton, Herman van Rompuy of Angela Merkel urbi et orbi veel concrete uitspraken zullen doen en in deze getuigt het van wijsheid.

Opnieuw zal hier de vraag gesteld worden of en in welke mate de besluitvorming rond Oekraïne transparant en voorspelbaar kan worden en dus of journalisten hun verhalen zomaar kunnen doen. We hebben kunnen zien hoe de beeldvorming van de Russische media enigszins afweek van wat door onze journalisten werd verteld. Maar misschien zal blijken dat de volledige waarheid en niets dan de waarheid brengen voor politici en zelfs in een aantal opzichten door journalisten riskant kan zijn. Maar voor de vrijheid van pers is dat nu net van belang, dat journalisten de waarheid zoeken. Maar zoals we weten, zijn er omstandigheden dat de absolute verliezer altijd weer de waarheid zal zijn.

Aan de andere kant, wie meent dat posities in een conflict van deze omvang voor altijd ingenomen kunnen worden als de andere over zich heen laat lopen, vergeet dat juist in oorlog en heftige conflicten de aanhouder kan winnen, ook als is de agressie nog zo groot en het machiavellisme nog zo doortrapt. Want de Oekraïners zijn misschien wel bereid tot veel om hun verworven onafhankelijkheid van Poetin, van Rusland te waarborgen, terwijl wij al zitten te beven dat er een schot gelost kan worden.

In die zin is Europa inderdaad in een positie geraakt die men als tragisch moet bestempelen: de Oekraïners niet steunen in hun strijd om de integriteit van het territorium leidt tot veel gezichtsverlies, ook in de lidstaten-buurlanden van Oekraïne maar wel optreden betekent een onberekenbare strijd aangaan. Onderhandelen is beter, maar op grond van welke doelstellingen? De principes van het volkerenrecht? Te vrezen valt dat Poetin weinig moeite zal hebben enkele van die principes zelf in te roepen.

Slotbedenkingen bij deze situatie kunnen kort zijn: Europa zal zich sterker moeten tonen dan de meeste journalisten en commentatoren voor mogelijk houden en tegelijk ervoor zorgen dat Moskou ervan overtuigd raakt dat het beter maar niet te ver kan gaan, zodat de vrede bewaard blijft. Het is de belangrijkste kwestie dezer dagen en er zijn, gezien de ontwikkelen van de EU en vooral de negatieve pers die de politieke EU in de Angelsaksische pers krijgt en bij een aantal partijen, zal men van staatsmanschap moeten getuigen. Niet Neville Chamberlain kan het voorbeeld zijn, maar eerder Charles de Gaule. Churchill had misschien eerder opgetreden zodat de oorlog niet zo ver gekomen was, maar die stond in 1939 nog buiten spel. Het zal dus maar weer blijken dat niemand een voorbeeld voor ogen kan hebben, net omdat in periode sinds 1945 Europa een politieke entiteit werd, zij het, zo lijkt het, zonder regimenten. Dat zal dus moeten blijken.

Bart Haers