Hoe het inaugurale parlementaire debat verliep

Dezer Dagen

Het parlementaire debat

Afwegingen over een belangrijk ritueel

Saai zou hij zijn, een notaris, maar
de ene notaris is de andere niet,
toch? Of beter, politiek bevlogen schwärmen
gaat het hem inderdaad niet af, maar wat levert
hooggestemd prediken voor eigen parochie op?
Zakelijk het goede nastreven, mag het, 

Ik was graag naar de hoofdstad getrokken voor het debat in het Vlaams parlement, waar na de regeringsverklaring van gisteren vandaag het debat werd gevoerd, dat moest uitlopen op de vertrouwensstemming. Men weet dat er een meerderheid is die aan het eind van de dag de ploeg van de minister-president het vertrouwen zal geven en dat zal doen tot het einde van de rit, tenzij er zich onoverkomelijke twistpunten zouden voordoen. Maar het Vlaams parlement kan niet voortijdig worden ontbonden om opnieuw samengesteld te worden na nieuwe verkiezingen. Er is alleen ruimte voor een verandering als er een positieve motie van wantrouwen wordt ingediend. Maar vooralsnog is dat theorie en het is maar de vraag of het publiek zo een volte face zou accepteren.

Een nieuwe regering betekent een nieuw programma en dan komt het verleden in beeld: wat hebben vroegere regeringspartijen, nu in de oppositie, aan geheugen en is het zinvol daarop terug te komen? Voor een politicus is zo een debat een evenwichtsoefening tussen het oude niet verraden en een nieuw beleid aankondigen, vooropstellen. Er is over onderhandeld en die activiteit verloopt het beste in het duistere, om er dan precies bij zo een debat kennis van te geven. Het is ook maar een eerste debat, want bij het indienen van de begroting en het voorleggen van de beleidsbrieven komt er heel wat meer op tafel, te weten de praktische uitwerking van wat gisteren en vandaag op hoofdlijnen besproken regeringsprogramma.

Gisteren al vonden fractieleiders van de oppositie het maar een mager beestje, de regeringsverklaring, want de minister-president had hoop en al 13 minuten nodig gehad om een beleid uit de doeken te doen. Maar er zat wel eten en drinken in, denk ik, omdat de meerderheid op een aantal cruciale punten diende vast te stellen dat men bepaalde politieke geplogenheden beter achterwege kon laten: de overdaad aan regelgeving, die de vrije ruimte voor mensen op het terrein vaak helemaal wegneemt. De idee dat vakmensen op het terrein vaak beter geplaatst zijn dan experten in de administratie kwam dan ook aan bod en daarover ging het vandaag dus niet. De gedachte dat burgemeesters besturen zouden aan de hand van convenanten, waarbij ze noch voor de geldmiddelen noch voor de werking en uitwerking enige vrije ruimte hebben, wordt dan ook eindelijk verlaten. Het zijn wel burgemeesters die nu bij de oppositie op Vlaams niveau behoren, die eerst zelf van regeldrift blijk hebben gegeven om vervolgens, in dat nieuwe ambt van burgemeester dat eigen beleid af te branden.

Toch is het van belang dat overheden hun eigen grenzen aanvaarden, zoals de aantredende minister-president stelde, want anders dreigen ze terecht te komen in een kluwen van regels, die zichzelf ook al eens opheffen, of, tot de grootste verbazing van de regelgever volkomen onverwachte neveneffecten bewerken. De discussie over het onderwijs, waarbij vanwege de overheid een hoop, een Himalaya van regels en regeltjes worden opgelegd, waarbij aan kandidaat leerkrachten niet voldoende uitgelegd wordt waarin hun taak zal bestaan, maar ook dat het meer is dan een baan, dat alles kon vandaag maar aan bod komen, als de oppositie had begrepen dat de confrontatie van ideeën over onderwijs die de afgelopen decennia door mensen als Georges Monard en anderen werden gepresenteerd, wel stof tot nadenken geven, maar nooit werkelijk kritisch zijn onderzocht, omdat de adviseurs van voormalige ministers in hetzelfde denken waren gevormd en bovendien ook nog eens een keertje werden geselecteerd om die reden, dat ze goed in de vingers hadden waar het de pedagogen van de gelijkheid om te doen was. Er werd wel gesproken over de GOK-maatregelen, die inderdaad nog door een liberale minister van onderwijs werden voorgelegd aan het parlement en gestemd, verder opgevolgd door de opvolgers van de socialistische gezindte.

De discussie echter stelt vaak teleur, omdat men over de legitimiteit van de middelen discussieert, zonder de uitgangspunten voldoende af te wegen. Niemand kan niet tegen onrechtvaardigheid zijn, maar wat onrechtvaardig, rechtvaardig is, inzake onderwijs, moet men toch specifieker invullen en zelfs invoelen. Een leerling die ondanks een sociale achterstand slaagt in het curriculum van het leerplichtonderwijs, vormt zelden voorwerp van debat, degenen die niet slagen krijgen aandacht, maar niet als zodanig, wel in de mate dat de overheid aan dat niet slagen zou moeten verhelpen. Pedagogisch comfort bevorderen is van belang, maar leerlingen in het leerplichtonderwijs en studenten aan de hogescholen, moeten zij niet leren zelfstandig te handelen?

De discussie over de schotten tussen onderwijsrichtingen, die nu een bron van onrechtvaardigheid zouden zijn, gaat voorbij aan de eigenheden van onderwijsvormen. Het zal wel niemand ontgaan zijn dat er in het secundair onderwijs vaak richtingen zijn ingericht - deze formulering klinkt niet, maar toch is het niet anders - die aan geen andere noden beantwoorden dan dat ze minder attente leerlingen toch de kans geven er een bevredigend resultaat aan over te houden. Het BSO rust op de schouders van leerkrachten die weten dat hun leerlingen wel in de werkhuizen hun plezier kunnen vinden en het vak wel willen leren (kennen), maar te vaak ontgaat het de leerlingen waarom zij algemene vorming nodig zouden hebben. Bovendien blijkt dat zozeer een kwestie van formeel in orde te wezen, dat de leerlingen er zich dodelijk bij vervelen. Maar ook de doelmatigheid blijkt vaak achterwege. Een goed leercontract zou voor sommigen het verschil betekenen tussen een vruchtbare kwalificatie en ongekwalificeerd uitstromen. Die schotten, die vroeger - wanneer? - sociale connotaties hadden, kan men wel verantwoorden door het verschil in pedagogisch opzet en dito methode, maar dat ontgaat de pedagogen.

De regering wordt tevens geacht in te zetten op "Kassa, kunde, kennis", of beter, "Kennis, kunde, kassa", maar niet de hele vorming moet daarop gebaseerd zijn, aan de andere kant, studenten in het hoger onderwijs kan men maar beter meenemen in het onderzoek als vorm van opleiding, zodat ze de denkmethodes leren kennen. Nu, als we onze politieke wetenschappers, zoals Dave Sinardet horen spreken over de regeringsverklaring van de heer Geert Bourgeois, dan valt op dat hij precies niet de vragen stelt over hoe of de aantredende regering bepaalde doelen wil realiseren, maar vooral aangeeft waar de oppositie hem zal kunnen aanpakken en neemt hij op die manier deel aan het debat, waardoor zijn benadering niet alleen niet objectief is, maar als het al zakelijk zou zijn, een aantal facetten van het politieke bedrijf belicht die enkel te maken hebben met hoe het gevecht om de macht geleverd wordt, niet over hoe men macht kan aanwenden binnen een samenleving om iets te bereiken.

Het blijft opvallend dat de oppositie vandaag over de plannen van de regering macht uit handen te geven, ruimte te laten aan het maatschappelijke leven en dus vooral aan burgers niet ter discussie heeft gesteld. Wel zou de regering mensen in de kou laten staan, omdat een aantal diensten van de overheid niet meer gratis aangeleverd zouden worden. Tussen haakjes, toen in 2000 de discussie begon over het kijk- en luistergeld, vertelde ene Steve Stevaert trots dat hij een pestbelasting weghaalde. Maar de bedrijven die nu voor distributie zorgen, storten de 21 % btw door aan de federale overheid. In feite was het punt dat de Vde staatshervorming, van Verhofstadt en di Rupo erop gericht was onder meer de begroting van de RTBf in evenwicht te brengen, waardoor Vlaanderen veel meer geld ontving voor gemeenschapsmateries... maar nu is dus het Kijk- en Luistergeld weg - gelukkig zullen velen vertellen - en nu krijgt de federale overheid 21 % en stort ze voor niet de volledige toegewezen bedragen door voor wel overgehevelde bevoegdheden. De oppositie en vooral de SP-a kon daar niet veel over zeggen, maar toch presteerde ze het, zij het omfloerst, aan te geven waarom en hoe de regering de nieuwe bevoegdheden mild zou moeten uitwerken. Overigens, er zal altijd wel een mogelijkheid zijn om diensten ruimhartig te bedelen, maar als men dat wil, zal het argument niet zijn dat mensen in de kou laat staan als men het niet doet.

In die zin is het parlementair debat vandaag zaterdag 26 juli niet enkel een ritueel, maar vooral een gemiste kans. Niet voor de regering, wel voor oppositie: door telkens op details in te gaan, zonder mechanismen ter discussie te stellen, zoals Björn Rzoska wel een keer deed en naar mijn indruk overtuigend, in verband met de PPS. Alleen, hij had wel te accepteren dat de Europese regelgeving gewijzigd is, wat betreft de kost van deze projecten voor de begroting. Dat Europa daar al langer over peinsde, is inderdaad het geval, dat de hakbijl gevallen is... een tegenvaller voor deze regering.

En dan komt mijn fundamentele kritiek aan het adres van de oppositie: waarom hebben zij aan de regering niet gevraagd waarom dergelijke besluitvorming de Vlaamse regering kon overvallen? We weten dat in 2006-2007 een project op gang getrokken werd, VLEVA, het VLaams-Europees verbindingsagentschap, waarvan de toenmalige minister van Buitenlandse aangelegenheden, Geert Bourgeois, nu minister-president, hoopte dat het proactief naar Europa toe en vanwege Europa aan Vlaanderen maar op het oog vervult die organisatie de rol onvoldoende. Enfin, het geldt ook voor de leden van het Vlaams Parlement in de vorige samenstelling die over alles een mening hebben, maar vaak genoeg de indruk willen wekken dat zij soeverein handelen.

Misschien is dat het kernprobleem, dat de soevereiniteit die voorheen inderdaad een en ondeelbaar was - de theorie over Soevereiniteit dateert uit de 16de eeuw, toen Jean Bodin een theorie over soevereiniteit voorstelde, die in de negentiende eeuw de aanspraken van de liberale republiek zouden schragen en in de 20ste eeuw werd gezocht, via allerlei insitituties om de nationale soevereiniteit deels of doelgericht te delen met andere naties. zoals via arbitrage. Me dunkt dat in het Europese project die gedachte van machtsdeling en overdracht van soevereiniteit aanvaard werd zonder er ten volle de consequenties van te begrijpen. De oppositie, de meeste parlementsleden - in de vorige legislatuur hadden die gedachte alvast  niet goed in de vingers en bleken bovendien graag op hun dossiers te blijven zitten. Bevoegdheden naar behoren uitoefenen, betekent er de grenzen van kennen en over die grenzen heeft het parlement de kans gehad een goed debat te voeren. De rituele uitkomst was dezelfde gebleven, maar het blijft wel de vraag of men dan niet had gewonnen bij het debat. De keuzes van deze coalitie verschillen van de vorige, maar tegelijk, bestaat uitdaging voor beleidsmakers - dus voor het parlement vandaag - niet enkel in het afdwingen van nieuwe regelgeving zal liggen. De minister-president heeft gevraagd en aangeboden een betere samenwerking mogelijk te maken met het parlement, want er zal niet enkel nieuwe wetgeving komen, maar, had de oppositie kunnen vragen op welke terreinen de regering hoopte de wetgeving in te perken, transparanter te maken - en voor wie - om vervolgens aan te geven wat ze zelf vindt van wetsmatiging. Want van het Vlaams en van het federaal parlement is men gewoon dat men voor elk akkefietje dat enige media-aandacht vangt een passende wetgeving zal verzinnen of beter nog, te vragen van de regering. Laat dat dan nog symboolwetgeving zijn, voor burgers kan dat bijzonder aanmatigend overkomen. Maar daar laten goede linkse politici zich niets aan gelegen, want aanmatiging is hun familietrek.

In de debatten kwam overigens nog maar eens de stereotype voorstelling van zaken op de voorgrond: links is goed, goedertieren en uiteraard warmhartig, recht is... tja, alles wat links niet is. Zelf heb ik weinig op met het compassionate conservatism van Georges W Busch, maar het is niet zo dat alleen links de weg naar het hart en de geesten van burgers zou kennen, want links kan hardvochtig zijn voor wie de ideeën en de grote principes niet deelt, meer nog, niet aanvaardt. Het doel van beleid te voeren valt bij burgers overigens niet per se goed omdat het warmhartig wezen zou, wel omdat burgers de noodzaak van een marsrichting inzien. Nog eens, het is niet voldoende te stellen dat men warmhartig wil overkomen, dat men er ook in slaagt. Sommige punten van beleid die worden voorgesteld, blijken immers op het terrein tot zoveel versplintering van middelen te leiden, dat men nergens uitkomt. En nog eens, het beleid van andere politieke richtingen harteloos noemen, het klinkt goed, maar waar berust het op? En is het niet een ietsje pietsje demagogisch? Of telt dat niet, is populisme okay als het om de eigen boodschap gaat? Het hele debat deze zaterdag in juli liet me niet onberoerd, omdat er punten zijn, zoals de organisatie van het openbaar vervoer, dat echt wel aandacht verdient, maar waarom hebben die goede socialisten, laat staan groenen niets gezegd over het wankelmoedige beleid van de NMBS ten aanzien van enkele assen, verbindingen in Vlaanderen? Omdat het hen onverschillig zou laten? Of omdat ze het niet kennen?

Het debat voeren is een kunst, een zaak van overtuigen, van betrokkenheid bij het algemeen belang. We weten wel dat die parlementaire zitting ook een spel is van mensen die jaar in jaar uit met elkaar omgaan, waardoor ze als het ware buiten de samenleving lijken te staan, maar tegelijk krijgen ze hun mandaat toch maar van burgers en moeten ze proberen, ook tijdens een legislatuur contact te houden met burgers, niet om over hun persoonlijke voortreffelijkheid te spreken, of persoonlijke noden van burgers ter harte te nemen - met een omweg voorbij de administratieve mallemolen. Neen, politici kunnen het gesprek maar aangaan met Jan, Pier, Joris en Mieke, Annelies ook, als ze maar geven om die lui en hun opinie naar waarde schatten. De positie van een volksvertegenwoordiger is precair: hij of zij moet zich rekenschap geven van de maatschappelijke noden, begrijpen hoe die voor individuele mensen kunnen uitpakken en tussen het objectieve materiaal aan data, de individuele, subjectieve beleving precies de ervaring vinden, die Arendt in haar esssay over de scheiding van politiek en filosofie beschreef, waarbij de filosoof te lichtvaardig meent dat de persoonlijke en de menselijke aangelegenheden in het algemeen van geen tel zijn. Die zijn dus van tel, zeker voor politici die zich dragers weten van het algemeen belang, dat wil zeggen, geroepen moeten weten om dat algemeen belang, hoe contingent het wel eens kan lijken, invulling te geven.

De regering moet weten om te gaan met de omstandigheden, zoals ook weer blijkt in het debat, de oppositie neemt zich voor die omstandigheden te negeren en komt met kritiek die geen hout snijdt, want men verwacht van de overheid dat ze principes handen en voeten wil geven, maar de burgers, kiezers willen juist dat men met de omstandigheden rekening houdt. In die zin is onze kritiek niet zomaar gunstig voor de meerderheid, omdat die mijn voorkeur wegdraagt, maar omdat de oppositie, zoals Jacques Van Doorn in zijn essay over het falen van de SPD uitvoerig belicht heeft, te ver voor de eigen achterban met het vaandel van de revolutie, enfin, blijkbaar een conservatieve revolutie, uit loopt. De vraag van burgers voor een vlotte doorstroming van het verkeer rond de grote en middelgrote steden, krijgt dan ook een verrassend antwoord: gij zult niet meer rijden als het ons niet uitkomt. Enfin, dat is wat ik al maanden begrijp van die vriendelijke mensen van groen en rood. De burgerlijke vrijheden hebben ook die ruimtelijke dimensie dat mensen vrij mogen gaan en staan waar ze willen, maar het restrictieve beleid inzake wegenaanleg, in het bijzonder de Oosterweelverbinding in Antwerpen, maar er zijn ook andere moeilijkheden die om oplossingen vragen, botsen op morele bezwaren en grote verwatenheid van mensen die, tja, de omstandigheden graag negeren; tijdens de hoogtijdagen van de terreur in Frankrijk, zo rond 1793 - 1794 was het mogelijk het licht van de zon te loochenen. En Arthur Koetsler vond in Darkness at noon hoe mensen zichzelf beschuldigden.

Zover willen we vandaag niet gaan, dat spreekt voor zich, maar het spanningsveld tussen wat burgers als dagelijkse zorgen zien en waar politici soms zeer hautain op neerkijken, het blijft pernicieus en roept de vraag op wie nu de ware democraat mag zijn. De minister-president die de omstandigheden in kaart heeft gebracht, deels van buitenaf opgedrongen, maar deels ook vanwege politici zelf veroorzaakt, kan de omstandigheden niet negeren? De oppositie mag proberen vrijer om te gaan met de knellende banden van de noodzaak die bestaande wetgeving oplegt, maar kan ook een poging doen die wetgeving die het lichaam, het parlement zelf heeft gecreëerd te heroverwegen. Het gaat niet om scheppingen ex nihilo, maar dat zal de lezer wel begrijpen: de regering moet dringende noden inlossen en op een dag is de rek eruit, kunnen nieuwe noden niet meer ingelost worden. Tenzij men zou erkennen dat sommige zorgvragen misschien anders ingevuld kunnen worden. Een mentaal gehandicapte man van 40 die over afzienbare tijd zijn ouders zal verliezen, kan men best tijdig goed onder dak brengen, een jonge knaap met ADHD kan men misschien nog enigszins disciplineren, zodat die een eigen toekomst kan vinden. Maar de noden, zo bleek vandaag nog maar eens, worden in het parlement zonder zin voor distinguo's op de agenda gegooid: iedereen heeft dezelfde rechten? Jawel, maar met mate en op grond van goed overleg. Nu de vraag om steeds meer opvang voor gehandicapten groeit, kan men zich ook afvragen waarom dat zo is, maar het gaat helaas enkel over de wachtlijsten.

Laten we dus maar hopen dat deze leden van het Vlaams parlement niet enkel naar symptomen blijven kijken, maar ook de vele facetten van problemen goed onder ogen zien, niet om een bepaald publiek ter wille te zijn, maar om de concrete levensomstandigheden van mensen te verbeteren. De huidige mogelijkheden van de pre- en neonatale geneeskunde zullen immers voor bijkomende zorgvragen blijven zorgen. Dan is de discussie over de wachtlijsten misschien symptoom van welbegrepen gemakzucht.

Ik ben dus niet naar mijn geliefde Brussel getrokken, want op de pc kon ik het allemaal wel volgen, omdat het parlementaire debat echt wel toegankelijk is. Ik heb me bespaard de moeite van het wandelen naar het Vlaams Parlement, maar heb me ook de kans ontnomen de sfeer te proeven. Nu, wat ik zag, het parlementaire debat, was dus een ritueel en bepaalde kwesties kan men er bij de parlementairen niet uithalen. Van de oppositie vond ik Björn Rzoska de meest overtuigende stem, maar tegelijk blijft het de vraag hoe we vandaag een goed debat zullen voeren. Met Safranski bedenk ik mij dat een goede mengeling van gedrevenheid door een ideaal en oog voor de werkelijkheid, vooral dan voor de contingentie van de menselijke aangelegenheden. Dat laatste valt moeilijk te bereiken als men binnen een filosofische traditie blijft die lak heeft aan het dagelijkse, het toeval en het onvoorspelbare. En laat het nu net de reden zijn waarom ik betreur niet als een Karel van de Woestijne genoopt te zijn geweest naar het parlement te gaan, in levende lijve deel te nemen op de publiekstribune aan het gebeuren - zwijgzaam dus toe te zien op het gebeuren - want dat had misschien echt wel onverwachte gebeurtenissen meegebracht. En ook is het zo, dat begrijpen we goed, dat de politiek zelf moet zorgen voor een stabiel kader waarin voor mensen het onverwachte uit de hemel kan vallen. Zoveel optimisme zal vandaag wel naïef klinken. Het ritueel van het inaugurale debat, het blijft fascineren, maar de framing laat toe te zien dat er sommige spelers, zoals de nieuwe regering echt wel hun positie weten te verantwoorden, zonder een nodeloze omhaal van woorden. Ik weet het, objectief ben ik wel niet, maar het verslag dat ik u aanbied, beste lezer, is dan ook een hartenkreet: laat onze parlementaire vertegenwoordigers meer oog hebben voor het dagelijkse, opdat ze mensen ruimte geven kunnen om er zelf hun ding mee te doen. De rest is, zoals men weet, filosofie... en ook al een beetje geschiedenis.

Bart Haers