Het beeld van de politicus

Dezer Dagen

De ambitie van een politicus

De langste dag van Bart de Wever

en andere coryfeeën

Paul Jambers is een spraakmakend journalist die
wel eens ver durft te gaan voor zijn reportages.
Of het altijd het overdenken waard is, maakt ieder
voor zichzelf uit, maar toch, er is wel enige reden
voor kritische overdenkingen. 

Op het gevaar af nog eens een stukje te hebben geschreven voor het partijblad van N-VA, dacht ik en denk ik na over wat Paul Jambers maakte van de verkiezingsdag (25 mei 2014) van Bart de Wever, aka de Grote Leider. Maar het is vooral die andere vraag die me bezig houdt en die luidt: wie verwachten wij, burgers, als onze bestuurders en welke ambities koesteren wij? Misschien een wat vreemde vraag, maar als we goed hebben opgelet de laatste decennia, sinds de val van de regering Leburton A.D. 1974 in mijn geval, dan blijkt dat het publiek soms andere criteria hanteert dan de professionele volgers van het publieke leven, het commentariaat aandragen. Maar ook de discussies binnen de SP-a rond de voorzitter mag ons niet ontgaan en ook de soap rond de aanstelling van Europese commissarissen roept vragen op en telkens vraag ik me af: waarom doen zij het en hoe kijken wij, burgers ertegen aan.

Van Max Weber, "Politiek als beroep", heb ik begrepen dat politici in moeilijke tijden een bijzondere opdracht hebben, maar dat de kwaliteit van hun optreden slechts na het uitrollen over de samenleving blijken zal. Max Weber schreef die gedachten uit op een moment dat in Duitsland de politiek door enkele generaals buiten spel was gezet en toch, wie dezer dagen op televisie kijkt naar verhalen over die tijd, zal die politieke machtsgreep van de militairen zelden aangeboord zien worden. Waarom is mij niet duidelijk, tenzij het er echt om zou gaan het politieke Duitsland verantwoordelijk te achten voor het voortduren van de oorlog. Ook de positie van de keizer wordt na 1916 altijd weer zeer omfloerst besproken. Want de generaals zelf zorgden er, volgens Jacques A.A. van Doorn voor dat de illusie van de keizerlijke macht bleef bestaan, maar het parlement en de regering stonden geheel buitenspel. In die omstandigheden de vraag opwerpen wat het betekent voor de politiek als beroep en als loopbaan te kiezen, mag men visionair noemen, het was en bleek naderhand moeilijk politiek te bedrijven omdat de politici en andere krachten in de samenleving om de een of andere reden voeling met de werkelijkheid hadden verloren. Uiteraard geldt dit nog sterker voor de militaire chefs die Duitsland steeds weer oorlogsdoelen oplegde die niet haalbaar bleken.

Het is op dit punt, waar politici het over verder liggende doelen hebben, dat burgers vaak afhaken. Bovendien bleek uit de campagne voor de verkiezingen van 2014, zowel de Europese als de nationale, dat politici vaak woorden in de wind spreken en nog steeds, zoals Weber opmerkte heel goed in staat zijn doelstellingen te formuleren die in de samenleving niet echt van gewicht zijn.

Het spectrum van beleidsopties lijkt vandaag bijzonder smal te zijn, omdat er dwingende directieven zouden uitgaan van het economische en financiële oordelen over de situatie. De staatsschuld wordt als hinderpaal gezien voor verdere ontwikkelingen, terwijl historici als Niall Ferguson de opkomst van het Verenigd Koninkrijk net voortkwam door een modernisering van de financiële instrumenten, geinspireerd door de komst van Willem III, de Koning-Stadhouder die ook Nederlanders naar Londen bracht: het vermogen geld te kunnen lenen om beleid op te zetten, zorgde ervoor dat het koninkrijk er snel in slaagde een grotere economische slagkracht te ontwikkelen. Maar toch laat Ferguson niet na iets anders aan te geven: de groei van het UK berustte niet op een groots plan dat vooraf was opgezet, want het vestigen van kolonies, zeker in India, ging bijna stoemelings van start. Pas toen, in Afrika een groots perspectief zich van de kaarten liet lezen, veranderde het politieke en militaire kader, want toen begon met wel planmatig te handelen en dat wijzigde ook de houding over de in te zetten middelen. De Boerenoorlog was er het eerste chapiter van, maar ook andere conflicten werden meer en meer het gevolg van plannenmakerij. Maar toen had het UK heel wat te verdedigen.

Tegenover deze evolutie kan men een andere plaatsen, die van Louis XIV die heel wat plannen op tafel legde en die ook in praktijk bracht, naast de oorlogen, want ook op bestuurlijk en economisch vlak voerde Louis XIV le Grand beleid, waarbij lang voor Napoleon een beleid van autarkie en toewijzing van productiecentra vorm kreeg. Diens opvolger en achterkleinzoon Louis XV le bien-aimée zou in de geschiedenis vooral een negatieve bijklank meedragen, was een nog groter hervormer, maar de weerstand van onder meer het Parlement van Parijs, een college van magistraten, rechters, zou die hervormingen stelselmatig afblokken. De goede koning werd naderhand het kneusje van de geschiedenis, maar toch zou Frankrijk tijdens zijn regeerperiode niet zo slecht boeren. Maar uiteraard waren die vorsten geen politici in de zin die we kennen, want ze waren prinsen van den bloede en konden hun loopbaan niet kiezen. Ook Jozef II kan men als een voluntarist in dit rijtje onderbrengen, iemand die van huis uit voorbestemd was om keizer te worden, maar toch probeerde er zelf eigen invulling aan te geven. Ook hij staat niet zo wel befaamd, als Keizer-Koster, maar men kan zijn beleid niet zomaar wegzetten als bemoeizuchtig. Want hoewel voortvarender dan zijn moeder Maria-Theresia zette hij toch haar werk en ambities verder.

Vandaag evenwel worden politici uit het volk gekozen en kiezen zij voor het beroep als politicus. Maar, wat kunnen zij willen en hoe kunnen zij dat ook realiseren in een politieke context die men vaak als een strijd op leven en dood kan beschrijven, waarbij de doelen die men formuleert vaker dan men denkt strijdmiddelen zijn. De dalende achting van het publiek, de burgers voor de politici als klasse mag men niet over het hoofd zien, het plotse succes van sommige politici, die niet altijd langer aanhoudt dan enkele verkiezingen laat zien dat de politiek er niet meer in slaagt haar inzichten over het voetlicht te krijgen.

De uitzending over Bart de Wever tijdens zijn Langste Dag, de verkiezingsdag 25 mei 2014, waarbij tal van journalisten en vooral fotografen hem voortdurend op de huid zaten, maar ook te pas en te onpas quotes probeerden te ontlokken, was niet echt flatterend voor Jambers en het journalistieke heir. En toch slaagde de Wever erin enkele quotes te plaatsen die ons tot nadenken moeten stemmen zoals "ik wil de mensen gelukkig maken" en "ik doe dit niet graag, al die contacten met opdringerige mensen, want... " en de rest mochten we erbij denken, maar te bedenken valt dat hij liever het politieke spel speelt met zijn medestanders erbij en met open vizier tegenover de tegenstanders. Echter, waar Jambers niet doorvroeg, maar ik net wel aan het denken ging, bleef die vraag van Weber: wat wil die man bereiken?

Nu zijn er genoeg commentatoren die zijn inzichten haarfijn weten uit te leggen en te situeren, zoals Ico Maly die het hem euvel duidt te rade te gaan bij Edmund Burke, de vermeende vader van het conservatieve denken - als dat volgens Maly al bestaat en geen contradictio in terminis zou zijn - maar ook zou het nationalisme zelf een uiting zijn van antiverlichtingsdenken... Maar goed, wie zomaar in de leer gaat bij Jean-Jacques Rousseau zal wel grootse plannen aan de dag leggen, maar van democratie in de betekenis van debat en autonomie van de burgers geen hoge pet ophebben. Maar we vergissen ons als de politiek vooral onmacht verwijten, misschien verwachten we teveel van de politiek omdat we al die tijd te horen hebben gekregen dat politici de zaken wel zullen oplossen; binnen de wet als het kan en anders door de wet te wijzigen. Het gevolg is geweest dat de wetgeving zo fijnmazig is geworden dat alleen rigoureuze lectuur en studie van de wetgeving mogelijkheden tot handelen laat.

Ik denk niet dat men politici een teveel aan wetgeving kan verwijten, wel dat men nogal eens blijkt te vergeten de wetgeving op een bepaald domein dan ook nog eens goed met elkaar te laten sporen. De politieke macht is in ons bestel niet (meer) in handen van één man of een kring, maar er zijn vele actoren die al dan niet via legitieme kanalen op de wet- en regelgeving invloed hebben. Bovendien kan men vaststellen dat de overheid in de afgelopen eeuw heel wat consultatieve instrumenten en raden heeft ontwikkeld om met de burger in overleg te gaan. Alleen merken burgers op dat die vertegenwoordigers buiten het parlement vaak vooral experten blijken, die vergeten dat ze nog iemand vertegenwoordigen. Als men kijkt naar wat organisaties als Touring en VTB-VAB vertellen over verkeersveiligheid, kan men zich afvragen of de leden zich nog wel herkennen in wat die lui vertellen.

Het kan voor politici dus moeilijk worden als belangenorganisaties zaken vertellen die wel passen in een bepaalde logica maar tegelijk niet afgetoetst werden bij het publiek, als er geen draagvlak is voor die uitspraken. Maar anderzijds blijkt ook dat men over vele thema's die het publiek of individuen aanbelangen, zoals opvang van mentaal gehandicapte personen, de mobiliteit van ouderen en wat al niet meer vaak zo lang en zo hard wordt gedebatteerd dat het publiek en ook de belangenbehartigers die hun inbreng hebben in de besluitvorming elkaar niet meer begrijpen. Nog eens, voor politici wordt het dan moeilijk te weten of ze kunnen volgen wat die goed ingevoerde agenten van deze of andere belangen hen voorleggen, want het kan zijn dat ze bij het publiek dan geloofwaardigheid verliezen en dat mag men niet willen.

Een ander probleem dat zich stelt voor politici is dat - zoals ook Weber al aangaf - is dat bepaalde plannen misschien goed overdacht zijn, maar de implementatie werd niet voldoende overdacht of men koos te gemakkelijk voor een puur administratieve uitrol. Als men nu vanuit deze gedachten terug kijkt naar de afgelopen decennia, waarbij sommige politici soms bijzonder populair werden, zoals Leo Tindemans, maar ook mensen als Steve Stevaert en Yves Leterme, dan kan men zich afvragen hoe hun succes spoorde met wat het beleid deed. Steve Stevaert drukte zijn stempel op het openbaar vervoer, met gratis rijden voor mensen ouder dan 65 en andere vondsten, zoals basismobiliteit waardoor zeker bussen die tussen de centra rijden soms zeer vaak halt moeten houden; De idee heeft ertoe geleid dat bij besparingen het openbaar vervoer een gemakkelijke melkkoe lijkt, maar tegelijk kan men van het openbaar vervoer geen echt alternatief maken voor het autoverkeer.

Bart de Wever komt er ook als een controlefreak uit, als men het programma goed gezien heeft, maar ironisch genoeg komt ook aan het licht dat hij niet altijd alles goed in de hand heeft. Dat hij zichzelf en zijn partij goed voor het voetlicht wil brengen, zal men hem noch enige andere politicus verwijten, dat sommige leden hem bijna versmachten is ook niet zo uniek, maar het grote probleem blijkt dat de communicatie soms eenrichtingsverkeer blijkt, terwijl men bij momenten kan zien dat de man wel degelijk zou willen luisteren, maar er worden hem niet altijd even zinvolle zaken meegedeeld.  "Vicit vim virtus" vond hij en Jambers liet zien dat de man in een lijst van Latijnse spreekwoorden, gezegden en staande uitdrukkingen had gezocht, maar deze leuze is ook de wapenspreuk van de stad Haarlem - nu ja, er zijn mindere oorden om zich mee te associëren. De deugd is echter niet altijd zo gemakkelijk te benoemen, maar dat de heer de Wever zich tijdens de verkiezingscampagne wel zeer belaagd wist, zal men nog wel betwisten, ook al omdat, zeggen tegenstanders dan, hij ook wel voldoende aanleiding gaf tot stennis.

Neem de discussie over de ongewenste ongelijkheid, die zowel in het sociale beleid als in het onderwijs de grote doelstelling zou vormen, namelijk alle vormen van ongelijkheid wegwerken. Ongelijkheid zou synoniem zijn van onrechtvaardigheid, maar niet elke ongelijkheid tussen mensen is a priori een vorm van onrecht. Ongelijke inkomens zijn het gevolg van verschillende waarderingen voor beroepen. Maar ook van de risico's die men bereid is te nemen. Bovendien is die ongelijkheid in sommige gevallen, als het bijvoorbeeld om zangers of sporters gaat, voor de liefhebbers geen punt dat die sterren rijk worden van hun talent, maar in andere domeinen, bijvoorbeeld bankiers, zal men die rijkdom wel betwistbaar vinden. Ressentiment kan men in de discussie over ongelijkheid ook moeilijk verstoppen, maar het draagt er wel toe bij dat andere oogmerken volkomen buiten beeld blijven. Zou iemand willen ruilen met de politici die vaker dan nodig van incompetentie worden beschuldigd dan met charmezangers het geval is? Zal men een schrijver als Erwin Mortier de hemel in prijzen, zal men zelden een zeer kritisch, laat staan een krakende recensie lezen over zijn werk, dan zal men bij politici de beide posities vinden, maar vaak vergeet men dan dat die politici op hun eentje doorgaans weinig gedaan krijgen.

Nog eens, men heeft van de bestrijding van ongelijkheid zozeer een politiek doel gemaakt dat de samenleving en groepen in de samenleving er onvrede mee hebben, onder meer omdat inzet, verdienste en talent - behalve bij de sterren natuurlijk - niet meer naar waarde geschat worden en de hardwerkende Vlaming is nu vaker een scheldwoord dan een blijk van waardering. Maar waarom zou men die mensen die graag inzet aan de dag leggen voor hun beroep, maar misschien niet zozeer tot de zogenaamde top behoren, niet kunnen waarderen? Sommigen verdienen volgens de sociologen weinig waardering omdat ze er de verkeerde inzichten op na houden, maar zij doen het maatschappelijke leven wel draaien. En zij handelen niet zo vaak als groep, als men wil doen geloven. Overigens, als het om waardering van bijvoorbeeld gauchistische inzichten gaat, zal men niet zo gauw van het vulgus pecum gewagen, als het om de massale belangstelling voor wielrennen of cyclocross gaat, zal men het ook al niet hebben over verdwazing, maar als een partij die zich conservatief noemt...

La pensée unique? De ene zegt dat dit de conservatieve visie op mens en samenleving betreft, anderen menen dat bij de media het linkse gedachtengoed iedereen behekst. Feit is dat we op tal van domeinen, bijvoorbeeld het geplande nieuwe model voor het secondair onderwijs, waarbij de ongelijkheid verder wil wegwerken elke tegenstand in termen van koppigheid en zelfs domheid of achterlijkheid wenst af te serveren, terwijl men van die leraren m/v grote competentie verwacht, maar toch net onvoldoende om met de grote mensen mee te kunnen spreken. De argumenten tegen de hervormingen, zoals de Onderwijskrant die brengt, krijgen in de brede media geen aandacht. Maar intussen blijkt dat er voor het afschaffen van ASO, TSO, BSO en KSO geen draagvlak is, of liever, de experten zijn voor, leraren en ouders zijn tegen en bovendien, men blijft het BSO als het kneusje afschilderen, in plaats van het ook maar enige waardering mee te geven.

Het nadeel van een "pensée unique" is dat men politieke debatten alleen nog binair wil of kan benaderen want het is rood of het is blauw, zonder dat er sprake zou zijn van een spectrum van kleuren... We moeten ons afvragen wie er gediend is met deze benadering, want voor kinderen, zowel de intellectueel getalenteerde als zij die met de handen heel wat af kunnen, vallen uit de boot. Ach, het gaat niet om nivellering alleen, het gaat om het onderbenutten van mogelijkheden in het onderwijs kinderen kansen te geven hun eigen weg naar geluk en welbevinden aan te vatten. Men wil onderwijs op maat maken en er zijn er genoeg die beseffen dat het genoten onderwijs wel eens tijdverlies betekende, maar tegelijk begrijpt men wel dat het zeuren over middelmatige leerkrachten niet echt steek houdt. Het probleem is dat men gemakkelijk aan de schrijftafel theorieën kan ontwikkelen, maar of die op het terrein werken maar vooral of de resultaten echt wel zo aangenaam zouden uitpakken, valt nog te bezien. De gezinshulp en ziekenzusters, zouden we zonder kunnen?

Ongelijkheid is tot slot ook gelinkt aan de diversiteit onder mensen en aan de wijze waarop we omgaan met de omstandigheden; maar goed, dat gaat om het accidentele en daar zijn filosofen noch sociale ingenieurs mee bezig. Bovendien negeert men de vaststelling dat mensen autonoom kunnen handelen en keuzes maken voor zichzelf... of toch niet helemaal, want er zijn omstandigheden zoals bij zwaar lijden en ongewenste zwangerschappen waar mensen zelf moeten kiezen, voor euthanasie of abortus. De wetgeving ter zake was nodig, zowel over abortus als over euthanasie was noodzakelijk, maar door de voorstelling van zaken, dat een volkomen leven berust op het afwezig zijn van lijden, terwijl - afgezien van omstandigheden waar mensen de pijn en het leed inderdaad niet meer kunnen verdragen - mensen ook aan het leven hechten en, om allerlei zeer persoonlijke redenen die de rede niet kan kennen, juist nog wel die onmogelijke weg willen gaan.

In de uitzending van Jambers kregen we vooral de partijvoorzitter Bart de Wever die probeert de verwachtingen van zijn achterban zo goed mogelijk te realiseren en ook wel eens ertegenin durft te gaan. Men zag ook dat zijn leiderschap weinig discussie oproept, maar mocht er iets anders uit zijn gebleken, dat er contestatie was, dan zou men het wel zeer breed hebben uitgesmeerd. Nu kreeg men een man te zien die beantwoordt aan de verwachtingen, maar onduidelijk is, denk ik, of dat een beter licht werpt op het functioneren van de politicus Bart de Wever en op diens achterban.  Allicht zijn er die onderhevig zijn aan een beate verering, maar men zal ook merken dat de meeste leden er in het dagelijkse leven wel een eigen invulling aan weten te geven. De vraag is alleen of dat in het focussen op zijn leiderschap aan de orde kan komen.

Tot slot denk ik dat politici in het dagelijkse handelen vaak aan de verleiding moeten weerstaan dat ze het vanzelfsprekend beter weten. Leiders, staatslieden, zoals Winston Churchill en Charles de Gaulle begrepen dat hun prestige en macht eindig was, maar in het geval van de Belgische politiek zoals die zich nu presenteert, leeft vooral de idee dat politici genieën zijn, enfin een paar toch en andere de baarlijke vijand. Nu is het zo dat men, eenmaal gekozen hebbende voor publieke mandaten in een logica terecht kan komen, die vooral naar het beeld van Chantal Mouffe, een zaak is van strijden op leven en dood terwijl de politieke realiteit nu net op het samenwerken gericht zou moeten zijn. De verscheidenheid aan opinies en belangen is de bestaansvoorwaarde van onze democratische samenleving. Het streven naar sociale gelijkheid kan op zich nog enige verantwoording vinden in de vaststelling dat dynamische samenlevingen doorgaans een grote cohesie vertonen, waarbij de ongelijkheid niet zo zwaar in de afwegingen wordt opgenomen. Het is aan de andere kant ongehoord dat men over cohesie te hebben ... want de samenleving is a priori een strijdperk, zoals in Knack te lezen valt. De linkse en de rechtse benadering van de samenleving hebben hun beperkingen, maar dat blijkt men vandaag uit het oog te verliezen. Dat de politiek voor alles oplossingen zou moeten verzinnen die voor iedereen gelden, blijkt ook lastig vol te houden, omdat sommigen er wel in slagen, denk ik, er goed gebruik van te maken, terwijl anderen onwetend blijven.

Paul Jambers schetste een beeld van Bart de Wever op een onmogelijk moment, omdat hij, de partijvoorzitter in omstandigheden diende te handelen waar hij alleen lijdend voorwerp was. Dat zou overigens ook gelden als het men Wouter Beke of Bruno Tobback had gevolgd. Hij komt niet als zegevierende generaal in triomftocht aan, maar de vreugde van zijn achterban kan hij niet echt meebeleven. Elke stap die hij die dag zet is gedocumenteerd en dat doodt de spontaneïteit. Maar nog lastiger is dat men aan het eind niet meer begrijpt waarom hij het doet, al die blootstellingen. Was hij dan niet beter academicus geworden? Dat hij doet en waardering oogst, zal hem wel een zekere voldoening geven, maar of hij erin zal slagen zijn visie op de toekomst van Vlaanderen ook te verwerkelijken kan men pas over dertig jaar of zo werkelijk vaststellen. Maar wat is zijn visie dan? Hoe kijkt hij aan tegen zijn rol als politicus? Er kwamen wel enkele antwoorden, maar goed, de omstandigheden van verkiezingsdag lieten vooral hectiek zien, vanwege journalisten en fotografen die iets wilden, wat de voorzitter niet in gedachten had. Meteen was aangetoond dat het programma van Jambers in deze weinig kon tonen. Maar voor burgers is het allemaal wel leuk om zien, maar verder, verder blijft er niets van hangen. Behalve dan dat de politicus Bart de Wever bereid blijkt zijn persoonlijke wensen en irritaties te doorstaan voor een hoger doel.

Zou dit stuk omwille van deze overwegingen passen in een partijblad? Het interesseert me niet echt, wel dat de voorstelling die journalisten maken van het publieke optreden van politici soms irritant onbetekenend wordt. Lincoln gaf zijn burgers en soldaten na de slag bij Gettysburg een adres, een toespraak, waarmee hij het doel van het lijden als gevolg van de oorlog in herinnering bracht en men mag aannemen dat de president die afloop wel gewenst had, maar niet het grote aantal gesneuvelde soldaten. Vandaag komen politici meestal goed doordacht op het forum, omdat de termijnen en hoogtijdagen lang op voorhand vastgelegd werden en worden. Een politicus in Europa dezer dagen komt ook niet, doorgaans niet in die omstandigheden van onverwachte rampspoed terecht en we hopen van harte dat dit ook voor de overzienbare toekomst het geval zal wezen - Minister-president Marc Rutte zal me hier wel tegenspreken net als Frans Timmermans die na het neerstorten van MH17 wel onverwacht het woord dienden te nemen. Of zouden we moeten gaan nadenken over wat filosofiemagazine deze maand op de agenda zette: hoe kan men de oorlog verantwoorden als een reinigend moment voor de samenleving? Ik dacht het niet. Denken wel, maar wat als het resultaat tot handelen aanzet? Helaas komen maar weinig televisiemakers zover, die gedachten ook te behandelen.

Bart Haers