politici blind voor het actieve leven

Kritiek

De zekerheden op de schop

Politici zonder kompas of toch wel goed geïnformeerd

Clinton blijft hot, maar het beleid van nu raakt
ondergesneeuwd. Dit is politieke strijd, niet vanwege
de politici, maar vanwege de speculerende media. 

Is het doenbaar te spreken voor je achterban en tegelijk het brede publiek bereiken met een boodschap die aanslaat? Er zijn weinig politici die erop kunnen rekenen dat de enthousiasme achterban en het brede publiek hetzelfde willen horen. Daarbij zijn er die dan wel heel sectair uit de hoek komen en daardoor het brede publiek niet verrassen, zelfs even aanspreken zonder ooit voor die groepen te stemmen. Andere leiders verkondigen een inzicht en handelen in een sfeer die door achterban en groot publiek breed gedragen worden. Hun keuzes worden als urgent en noodzakelijk ervaren en men stelt er zich op in. Het probleem ontstaat als alle leiders wel een achterban hebben, maar elkaar de claim ontzeggen ook het publiek breed aan te spreken. Opiniepeilingen kunnen hier helpen, maar als men dan ziet dat de ouderenpartij 50+ in Nederland goed scoort of dat Marine Le Pen in Frankrijk een hoop mensen aanspreekt die het geklungel van Hollande en het olifantenslagveld bij de UMP grondig moe zijn, dan moeten we ons afvragen wat er gaande is.

Gisteren mocht Bruno T., leider van een kleinere partij in het Vlaamse politieke landschap zijn positie komen verdedigen op de buis, in Reyers Laat en ik kon maar niet begrijpen dat de man niet inzien kon, dat hij niet geloofwaardig kan spreken. Zelfs al is het zo dat de partij zich ertoe gecommitteerd heeft dat het beleid ten aanzien van geïnterneerden in de Belgische gevangenissen nu eens voorgoed uit de vergeetput zou gehaald worden, kon hij niet zeggen dat die inzet doelgericht was geweest. Goed, we zouden in België ongevoelig zijn voor het lot van gevangenen en al helemaal van geïnterneerden, mensen die psychiatrisch gevolgd zouden moeten worden en geen straf kregen omdat hun misdaad wel bewezen is, maar toe te schrijven aan psychische stoornissen die een redelijk handelen onmogelijk maken. Laten we elkaar niks wijsmaken, tijdens onze collegetijd, op een katholiek college - wat had u gedacht - werd over het strafsysteem gesproken en hielden we discussies over de doodstraf zonder de finesses van het gerechtelijk apparaat te kennen of van het strafprocesrecht weet te hebben. Maar over de doodstraf moesten we het debat aangaan. Dat die in België al sinds de executies na WO II niet meer zijn uitgevoerd, dus zeker niet in het gewone criminele strafrecht,  werd ons wel meegegeven. Het was, moet ik zeggen, ook de tijd dat er van overlast vanwege migranten nog geen sprake was, maar dat we nog aangesproken werden op het feit dat we die mensen met respect dienden te behandelen. We wisten het wel en naarmate we kranten en bladen gingen lezen, niet alleen uw dienaar maar ook anderen, werd duidelijk dat er iets mis met het strafrecht en behandeling van geïnterneerden. Dat België ter zake op de vingers werd en wordt getikt, lijkt maar weinig mensen te deren, want het belangt ons niet aan. Ik denk dat wel meer mensen zich ongemakkelijk voelen bij de situatie, maar men kan er verdomd weinig aan doen. De dood van een psychiatrisch patiënt in onduidelijke omstandigheden heeft ook aangetoond dat we ondanks acties als 'Te Gek" niet goed raad weten met mensen die het noorden kwijt zijn.

De media hebben het geval van Jonathan Jacobs de nodige aandacht gegeven, dat wel, maar het blijft de vraag of we in het kluwen van regels en draaiboeken als burgers zomaar enig inzicht kunnen verwerven en of we bereid zijn politici op dit broddelwerk willen afrekenen, want er zijn belangrijker vragen. Altijd zijn er aangelegenheden die belangrijker zijn, die grotere urgentie kennen. Dat Wim Distelmans zich niet kan vinden in de vaststelling dat de geïnterneerden geen behoorlijke behandeling krijgen, kan ik alleen maar waarderen en dat hij, anders dan Johan Braeckman, de filosoof niet enkel met een theoretische vraag te maken heeft maar zelf ook tot al dan niet handelen bewogen wordt, maakt zijn benadering sterker en geloofwaardiger. Alleen, we weten dat er sowieso te weinig psychiaters zijn en dat men het gevangeniswezen niet geheel onder controle heeft, inzake instroom én uitstroom. Misdaad moet bestraft, maar het blijkt vandaag moeilijk voldoende gevangenisruimte ter beschikking te hebben, met tot gevolg overvolle gevangenissen en nog wat ellende meer en daartussen zitten dus die geïnterneerden.

Het aanslepende probleem laat zien wat men bedoelen kan met de basiszorg vanwege de overheid en de grote maatschappelijke discussies, die wel degelijk betekenis hebben. Sommigen menen dat wat alleen gedacht wordt, of aangevoeld, geen betekenis heeft als er geen harde feiten voor aan te wijzen zijn. Nationalisme? Dat is invented history, maar bijna elke samenleving heeft zo haar eigen verhalen om zichzelf te presenteren, voor zichzelf. Het kan ons zelfs niet ontgaan dat die verhalen en de inzichten die ermee samenhangen op enig moment uit de hand kunnen lopen. Ik denk dan aan de Duitse, maar ook Franse verenigingen, groeperingen, bewegingen die het eigen nationalisme bovenmatig gingen uitwerken, waarbij men wel de Duitse kant pleegt te belichten, maar de Franse niet of nauwelijks. De discussie over natievorming bewandelt doorgaans twee sporen, namelijk het aftoetsen van de specifieke mythologie, de sagen, om te besluiten tot een "invented history" en aan de andere kant zijn er die de feitelijkheid van die verhalen boven alles stellen. Tussen beide is er geen discussie mogelijk, maar zelfs zij die bijvoorbeeld de hele traditie van 11 juli, de Vlaamse feestdag, afdoen als een legende, vergeten dat de negentiende eeuw wellicht een gelukkige greep had die dag voorop te stellen in plaats van andere momenten, al was 2 maart 1127 ook een kanshebber geweest. Toen immers werd Karel de Goede vermoord en ontstond er een conflict over de opvolging, waaruit finaal de steden - als het op machtsverwerving aankomt - versterkt uitkwamen - wat in de these van het wetenschappelijk dialectisme van Marx in feite onmogelijk zou zijn, want dat was nu net de tijd van de feodaliteit, terwijl die in regio's al Lombardije en Vlaanderen al aan erosie toewaren. Maar zelfs dat, de toename van de stedelijke macht, almacht,  zou een mythe zijn, ondanks de hele traditie van stadskeuren in Vlaanderen en de vaststelling dat tegen 1280 de steden een grote greep hadden op het gevoerde beleid in Vlaanderen.

We moeten dus maar verder zoeken, nadenken wat men in feite wil bereiken, als het om politiek beleid gaat. Zoals al vaker aangegeven, is er een probleem als niemand zich "la chose publique" aantrekt. Maar tegelijk kan niemand claimen alleenrecht te hebben op het publieke domein.  Daar ontstaat in het beste geval de ruimte waar men met elkaar inzichten kan uitwisselen, waarbij het eigenbelang een plaats heeft, maar niet noodzakelijk allesbepalend hoeft te zijn. Links noch rechts geloven vandaag nog ten volle dat men het beleid vorm kan geven vanuit de gedachte dat men het algemeen welbevinden kan bevorderen. Het klopt dan wel dat elkeen in het persoonlijke leven op de een of andere manier het eigen welbevinden wil bevorderen of maximaliseren, dan nog is er een domein waar men het eigenbelang wel in de weegschaal legt, maar niet op alles laat prevaleren.

Het is hier dat politici hun actiegebied hebben en waar het sinds enige tijd nogal moeilijk over het voetlicht geraakt dat politici niet alleen bezig zijn met zichzelf. Maar moeilijk gaat ook, denkt een beweging als Nous Citoyens, die het zelfingenomen gedrag van politici niet wil delen en zoekt naar een nieuw draagvlak voor bestuur en beleid. Het is maar dat ze in de pers als amateurs worden weggezet, anders zouden burgers zien dat er voor het gedoe op Matignon en in het Elysée wel degelijk alternatieven zijn. Ik begrijp wel dat mijn positiebepaling in deze niet voor de hand ligt, want men zal opwerpen dat men ofwel gelooft in de politiek als behoeder van het algemeen belang dan wel in het de gedachte dat dit hoogstens de som kan zijn van alle individuele belangen samen. Toch is de staat meer dan alleen het samenspel en het conflict van individuele belangen. Daarom is het wenselijk dat we economisch denken en politiek denken, maar ook sociale gevoeligheid met elkaar in verband weten te brengen, wat inhoudt dat we het persoonlijke vanuit de overheid, in de actuele hooggeschoolde samenleving begrijpen als het vermogen van burgers tot autonoom oordelen en handelen. Het zijn paternalisten als Verhofstadt, Leopold I - die in brieven aan queen Victoria schreef dat de mensen hun belang niet kennen - of Lenin die van burgers een weinig opwekkend en vertrouwenwekkend beeld hebben. Nog anders: in het politieke debat weet men niet goed raad met de autonomie van burgers en wil men hen sturen. Niet enkel politici doen dit, maar ook lobby's en belangenverenigingen.

Het individuele en het gemeenschappelijke vallen inderdaad niet zomaar te verbinden. De sociologie probeert dit op te lossen door te peilen naar wat mensen verbindt, toelaat hen in groepen te verdelen, maar het blijven altijd ruwe schetsen en het dringt niet altijd door tot wat mensen voor zichzelf van belang achten. Demagogen benaderen de zaak nog anders door zeer gericht die verhalen te brengen waarvan ze weten dat mensen ze zullen slikken, omdat enkel primaire emoties, doorgaans angst en afkeer, aan de orde komen. De betere politici proberen ook de bereidheid van burgers aan te spreken mee te denken en te werken met het beleid, zonder dat die politici de illusie koesteren dat mensen zelfvergeten voor het algemeen belang zullen gaan. Toch, denkend aan de Syriëvaarders, kan men wel degelijk zulke mensen vinden, zoals men in de periode van Mei '68 en volgende jaren wel degelijk mensen had die droomden van de rozenvingerige ochtendstond en dat ze daar alles voor over moesten hebben, ook hun eigen loopbaan en autonomie.

De afkeer van links voor het neoliberalisme draagt ertoe bij dat alles wat niet links heet te zijn meteen als neoliberaal wordt weggezet, terwijl diezelfde mensen zeggen een horreur te hebben aan de indeling van wij tegen zij als het om de migratiepolitiek gaat, of over criminaliteit. Het gevolg is wel dat men nauwelijks mensen vindt die bereid zijn uit dergelijke schema's te stappen en dat alle problemen in dezelfde mal worden gewrongen.

De discussie over de vraag hoeveel tekort een overheid mag aanvaarden en hoe of men moet vermijden dat de staatsschuld te hoog oploopt, heeft reële betekenis, maar hoe het beleid uitpakt, is zelfs voor de scherpste analisten vaak nog een wonder. Men merkt dezer dagen dat besparingsmaatregelen van de gemeenten, die zwembaden sluiten en de huurprijzen van sportschuren opdrijven, zodat jongeren niet meer zo gemakkelijk kunnen aansluiten bij de sportclub van hun voorkeur, waardoor dan weer een gezonde sportieve opvoeding gevaar loopt, dat die besparingspolitiek heel wat ongewenste gevolgen heeft. Tegelijk merkt men dat specialisten, zoals Dr. Cammu die op de radio mag komen zeggen dat mensen gezond moeten leven, ook als dat voor hen, die individuen misschien al niet het geval is, of dat de zin van het leven zou zijn dat we ons de levensstijl aanmeten die nu aan de "elite" wordt toegeschreven. Toch merkt men in alles dat de heer Cammu zeer sociaal bewogen is, maar empathie is iets anders. Toch kan hij zonder tegenspraak zijn verhaal doen, alsof zijn visie op het leven de enige juiste zou zijn. Wetenschappelijk onderbouwd? Dat valt te bezien, want de informatie blijkt soms minder eenduidig dan men in krantenkoppen wil doen geloven.

Besluiten we maar dat er veel op de tafel van bestuurders ligt en dat ze vaak de indruk hebben tegen de bierkaai te vechten, want "de mensen willen niet mee en weten niet wat goed is voor hen". Bruno T. heeft ooit gezegd dat als hij op het vlak van energiebeleid zou doen wat nodig is, hij geen stemmen meer zou halen. Maar heeft hij ooit ernstig geprobeerd iedereen mee te krijgen en het verhaal zo te brengen dat we het nog gaan ondersteunen ook? Het heugt me niet en dat is precies wat politici vergeten, door spindoctors gestaald in het geloof dat mensen onmondig en onnadenkend zijn. Er spreekt uit die houding weinig respect voor de medeburgers en daar komt uit voor dat politici zelden de vrijheid ervaren open en vrank voor moeilijke besluiten te gaan. De vrijheid impliceert hier zowel de beslissing zelf als de wijze waarop ze het doen uitvoeren, want politici vergeten vaak dat ze zelf niet de uitvoerders zijn, waardoor ze vaak aan ambtenaren de ruimte laten om het beleid op het terrein vorm te geven en dat zorgt voor nogal wat problemen, zeker in de perceptie, want al te vaak gaat de administratieve of technocratische logica de goede bedoelingen verhullen.

Finaal komen we dus uit bij de vaststelling van Peter Sloterdijk, dat we in hetzelfde schuitje zitten, maar elk heeft zijn plaats, of zou die moeten hebben. Sommigen kunnen roeien, anderen moeten toekijken, maar als we alleen de nuttige mensen aan boord houden en de rest... u raadt het al, dan blijft er niet veel van over. Bovendien zal men dan gemakkelijk denken dat anderen maar wat klooien en zal men hen er ook uit duwen. En laat mij nu niet gezegd zijn dat ik hier de gevaren van een rechtse politiek schets, van neoliberalisme, want er zijn vindplaatsen genoeg om aan te geven dat ook links op dit terrein boter op het hoofd heeft, maar de slachtoffers zijn uiteraard niet dezelfde, of beter de verdachten. En dan blijkt dat we inderdaad de geïnterneerde gevangene geen andere ruimte laten dan te vragen euthanasie toe te passen.

Het kompas van de politicus? Het bestaat, maar het is niet meer dan een kompas, want het laat toe zich te oriënteren, maar het is zoals op een wandeltocht in ruw gebied, men moet stap voor stap gaan en zorgen dat men niet voor onoverbrugbare situaties komt. Het nadenken over het politieke laat vaak de noodzaak van het gevalsmatige benaderen buiten beschouwing en nog vaker zie ik dat men vanuit de gedachte dat men principes moet hanteren en een abstract einddoel voor ogen heeft staan de menselijke aangelegenheden uit het beeld houdt. Het gevolg is polarisatie die noch de doelen op afzienbare termijn noch de omstandigheden waarin mensen zelf kunnen handelen naar waarde schat. Het zijn geen oorzaken voor de kloof tussen politici en burgers, het is wel de achtergrond waartegen het wantrouwen zich aftekent, maar als het al om oorzaak en gevolg gaat, dan is de tegenstelling tussen het paternalistische discours vanwege politici en de autonomie van burgers en de weigering van beide zijden toenadering te zoeken er mee oorzaak van dat het politieke leven vandaag soms steriel lijkt en sommige partijen, ondanks hun aperte verlies aan aanhang nog steeds geloven als enige de antwoorden in pacht te hebben.

Envooi

Het blijft maar vooruitzichten regenen over verkiezingen die er wel zitten aan te komen, omdat dit in de democratie tot de geplogenheden behoort dat er op gestelde tijden verkiezingen zijn, maar Obama is pas aan de mid term van zijn tweede mandaat toe, terwijl Hollande ook zowat halfverwege is en ook in 2017 of zelf kandidaat zijn zal dan wel een stap opzij zetten. Men zeurt en leurt met Hillary Clinton, maar het lijkt me dat die prognoses het evalueren van het actuele beleid onmogelijk maken. Net omdat verkiezingen het systeem ritmeren, kan het best wel wat minder met die prognoses en kan men zich maar beter inlaten met de dingen des daags. In de VS betekent dat onderzoeken waarom de democraten zo bang zijn voor een regeling van de status van jonge vluchtelingen zonder papieren. Tiens, nog een probleem dat we delen, transatlantisch en waarvoor men al even moeizaam tot oplossingen komt. Operatie Mare Nostrum, zegt men, leidt tot driester gedrag van de mensensmokkelaars, die nu weten dat de vluchtelingen nog in de Grote Sirte gered zullen worden. Niets doen is geen optie, wat men doet, leidt tot ongewenste neveneffecten. Moeilijk, moeilijk, moeilijk, maar het is net aan politici om daar antwoorden voor te vinden. Alleen, die liggen niet besloten in een systeemdenken. Dan moeten men zich richten tot de dingen des daags, hoe lastig het ook is daar echt grip op te krijgen.

Bart Haers