Wie heur geen geweld en doet

Kleinbeeld

Het Nederlands in Vlaanderen

Taalovergevoeligheid

Scène uit De Spaanse Brabander
van Bredero. 

De Vlaamsche tale is wonder zoet,

voor die heur geen geweld en doet,

maar rusten laat in 't herte alwaar,

ze onmondig leefde en sliep te gaar,

tot dat ze, eens wakker, vrij en vrank,

te monde uitgaat heur vrijen gang!

wat verruwprachtig hoortoneel,

wat zielverrukkend zingestreel

O Vlaamse tale, uw kunste ontplooit,

Wanneer zij 't al vol leven strooit

en vol onzegbaar schoonzijn, dat,

lijk wolken wierooks, welt

uit uw zoet wierookvat!

(Guido Gezelle, Verzameld dichtwerk 1879)

Uit welk vaatje zullen we tappen? Dit gedicht van Gezelle spoort met 's mans afkeer voor het Noord-Nederlands en dus zal men verwachten dat ook ik van het Grachtengordel-Nederlands zou gruwen, maar dat is geenszins het geval. Ik herinner me wel nog hoe sommigen het Nederlands van de NOS, van de Nieuwslezers bekakt bevonden en net dat leek me niet echt aan de orde, aangezien een nieuwsdienst, wil ze betrouwbaar zijn ook een betrouwbare taal dient te hanteren. Maar tegelijk, de kritiek op standaardtaal was al in de nasleep van Mei '68 aan de orde, maar Jan de Wilde en de andere chansonniers van die dagen, Wim Decraene en Kris De Bruyne zongen in het Nederlands, zonder dat dit gekunsteld klonk. Wat meer is, sommige jonge zangers en zangeressen die in het streekidioom zingen, overtuigen minder net omdat er weeffoutjes in hun dialect zitten.

Nu, wat wel opvallend blijft, na zoveel jaren is dat de taaltuinieren zich vooral met wieden en uitroeien hebben bezig gehouden en te zelden de schoonheid, de zoete geuren uit het wierrookvat hebben laten horen. Het Nederlands werd, zoals het Frans een taal die men diende te beheersen en waarbij men zich geen fouten tegen de taalregels kon veroorloven, want dan viel men uit de boot. Intussen drong de invloed van Pierre Bourdieu door, die stelde dat men taal, standaardtaal als cultureel kapitaal van de elite diende te beschouwen en daarom, vonden medestudenten aan de Universiteit Gent dat men geen Nederlands meer mocht spreken, maar kiezen zou voor een tussentaal, de taal van het klootjesvolk.

Het gevolg is dat men aldus uitkomt bij Guido Gezelle terwijl men toch alles behalve provincialistisch en al helemaal niet taalparticularistisch uit de hoek wil komen. Meer nog, de voorbeelden zijn legio van mensen die algemeen Nederlands, de standaardtaal verkiezen te spreken en daarom in de media als stijve harken worden weg gezet. Het valt op dat mensen die de taal in elke zin geweld doen, zoals de voormalige Gouverneur van de Nationale Bank, Fons Verplaetse en ook Jean-Luc Dehaene kon er weg mee, met het verhaspelen van de taal, daar nauwelijks op werden aangesproken. Maar Geert Bourgeois... die is dus de stijve hark.

Het blijft dus maar de vraag hoe we vlot met onze taal leren omgaan. Ik kan maar vaststellen dat mensen, geboren tijdens het interbellum en die nu bijna 90 zijn, een zeer vlot Nederlands beheersen, want het is de generatie van de ABN-kringen, het is ook de generatie die het Nederlands als cultuurtaal diende uit te dragen, om aan te tonen dat kardinaal Mercier het fout voorhad, toen hij stelde dat het Nederlands geen taal was voor wetenschappen, laat staan voor filosofie of theologie. Het Nederlands is er uiteraard wel geschikt voor, maar wie kent nog de radiocolumns van Simon Carmighelt en Godfried Bomans? Ook in Vlaanderen waren er overigens mensen die de Nederlandse taal met veel zwier wisten te hanteren, zoals Hugo Claus.

Overigens, zouden jongeren echt alleen maar tussentaal met nog een zweempje dialect spreken? Sommige observaties bevestigen dit, andere observaties wijzen op het gebruik van het Nederlands en dat met toenemende zwier. Mij komt het dus voor dat we het Nederlands opnieuw de zwierigheid van de Spaanse Brabander moeten meegeven, de taal laten zinnestrelen en  de norm niet als een hakbijl aanwenden om mensen te diskwalificeren. Maar we leven nu eenmaal in een wereld waar een norm meteen weer een dualiteit schept. Met azijn vangt men evenwel geen wespen en het zou dus nuttiger zijn, als men het hanteren van de taal van Harry Mulisch of Nelleke Noordervliet zien kan, horen kan met alle zwierigheid die ze daarbij tentoon spreidden en spreiden..

Bart Haers