Jan Dismas Zelenka klinkt in Gent

Concertleven

Stemmen, vreugde
& dankbaarheid
Zelenka's missa votiva

Is dit Jan DIsmas Zelenka (1679 - 1745)? Er is zo weinig
bekend, dat het wel moeilijk valt het echt toe te wijzen,
maar zijn muziek kon ons wel bekoren. U kan een indruk
krijgen,via deze link: https://www.youtube.com/watch?v=RCL2CWQaH4A.
Vreugde, blijdschap, verklankt in een mis? Wie heeft er iets aan? De leden van het koor Jardin des Voix geloven niet allemaal, maar zingen de mis van Jan Dismas Zelenka en dat ondanks de koude in de begijnhofkerk in het oud begijnhof te Gent gloedvol. De kerk is barok aangekleed en de muziek behoort tot de tijd en de sfeer waarin Zelenka leefde, barok dus. Maar wie dat samenbrengt komt uit bij Bach. Niets ten nadele van Bach, maar als men, ondanks alle bewondering voor de componist uit Eisenach, bij diens muziek hapert, blijft men nogal eens verstoken van wat er meer is:  Jan Dismas Zelenka bijvoorbeeld, die onder meer 24 missen schreef. De Missa Votiva hoorden we zondag.

Over de mensen van en het koor Jardin Des Voix schreef ik vroeger al en ik hoorde hen al in de Johannespassie, maar dit keer was het toch   iets onbekender terrein, maar is het niet daarom ook dat we naar een concert gaan? Het ene en het andere denk ik, ontdekken of iets genieten dat je wel al kent maar in de concertzaal blijft zo een Rach III of het Dumka piano trio van Dvorak wel altijd weer een ontdekken. Met kunst is het dan ook zo gesteld dat iets zeer vertrouwd plots weer helemaal nieuw kan klinken, zoals de Toccata en Fuga van J.S. Bach mij een keer in Krakau naar de keel gegrepen heeft, toen onder een stadspoort een accordeon om onze aandacht riep, nog voor we het allemaal konden zien. De tweede keer was in de basiliek van Grimbergen waar Kamiel D'hooghe het stuk speelde. Bravourestukje, paradestukje ook, dat wel, maar toch, telkens ik het hoor en het klinkt, dan is het wel een beleving.

Mja, die kerkmuziek verliezen we natuurlijk als we de kerk verder laten verwateren, als we ook nog eens de muziek van vroeger als elitair gaan beschouwen, blijft er niet veel meer over aan kansen voor jongeren om die te leren kennen.

Het gaat erom dat je naar een concert gaat en wil horen hoe het is, het concert, de compositie en dan komt het, de uitbarsting van vreugde, het uitwerken van de vreugde in een hele mis, enfin, het muzikale deel, waarbij de Latijnse teksten van Kyrië, Gloria, Credo, Sanctus en Agnus gezongen worden, maar het is wonderlijk dat een stevig gevestigde orde, de inrichting van de eucharistie zoveel verschillende muziek heeft kunnen voortbrengen.

Een mis als votief voor een genezing? Wie zou vandaag nog iets bijzonders scheppen nadat men genezen is van een zware ziekte. In de jaren waarin Jan Zelenka leefde en schreef, was de aderlading nog vaak de vruchteloze behandeling voor vele aandoeningen, al waren er wel al artsen die deze praktijk zinloos achtten. Maar de levensverwachting was wel wat minder dan vandaag. Wie ziek werd, had vaak geen hoop meer. Zelenka genas  in 1739, zestig jaar oud van een ziekte, wat dus betekent dat de man behoorlijk robuust moet zijn geweest maar ook, valt uit de muziek af te lezen, de vreugden van het leven nog niet kon missen.

Jubelen om het leven, om het eigen bestaan maar ook het bestaan in deze wereld en met mensen, zouden we er nog toe in staat zijn? Je hebt zo een koor nodig dat die muziek ter hand neemt en met grote zorg ten gehore brengt. Ook het consort, het ensemble van instrumentalisten hebben natuurlijk hun plaats en vooral in het verklanken zorgen ze voor perspectief, dat soms solistisch klinkt, soms een stevige basis van tutti, waarin de vreugde extra doorklinkt. Enkele passages klonken in een andere harmonie, die al iets van Van Beethoven lijkt te hebben aangeraakt, een muziek die de mogelijkheden van fuga, contrapunt en harmonie al verder verkent dan we gewoon zijn. Onder het Crucifus en het resurixit klonken deze nieuwe tonen maar de gehele compositie komt mij voor die dagen modern voor.

En toch, die vreugde klinkt niet euforisch, maar lijkt ook niet op de tegeltjes die men vinden kan in Lourdes, Oostakker en andere pelgrimsoorden, waar mensen komen bidden om genezing en vervolgens, als ze genezen zijn een votieftegel laten ophangen waardoor in die oorden hele levens in zo een vierkant plakje plaaster te vinden zijn. De muziek van Jan Dismas Zelenka klinkt rijk, gaat van tragisch over dramatisch tot jubel, maar in de tragische delen klinkt de vreugde, in de ernstige, gedragen delen klinkt getemperde jubel en in de jubel komt dan weer stille ernst als contrapunt.

Zelenka leefde en werkte na zijn vertrek uit Praag in Dresden, de hoofdstad van Saksen die toen het fraaie uitgangsbord werd waarvan nu helaas nogal wat vernietigd werd in februari 1945. Maar wat me dan wel nog meer boeit, blijft boeien is hoe zo een stad, een land op enkele decennia tijd uitgroeide tot wat men de parel aan de Elbe noemde. Luisterend in wel erg kille kerk, kwam die gedachte bij me op: hoe moeten we ons Dresden verbeelden, groeiend van een hofstad tot een centrum van cultuur, van welvaart en wellicht ook welbevinden. Saksen? Alweer blijkt dan toch dat we niet zo goed raad weten met de concrete omstandigheden, maar dat de stad sinds de 15de eeuw een belangrijke stad werd,, lijkt wel vast te staan en in de achttiende eeuw was August III koning van Polen wat de regio aan de Elbe in een bijzondere positie bracht. Maar zelfs als de Stad Elbflorence genoemd werd, dan weten nog niet wat dat allemaal behelzen moet, als we afzien van het stenen omhulsel, wie de mensen waren die voor het leven zorgden.

Bij even speuren - in wikipedia - bleek dat Dresden door Pruisen werd gebombardeerd in 1760, tijdens de zevenjarige oorlog, waaraan Louis XV onder meer deelnam omwille van Saksische prinses, Marie-Josephe, die getrouwd was met de Dauphin, maar helaas het zouden diens zonen zijn die koning werden, voor en na de revolutie, Louis XVI, Louis XVIII en Charles X, die in de geschiedenis een niet al te beste reputatie kregen. De Dauphin stierf in 1765, te vroeg stierf en ook nog eens ertoe geneigd was een eigen leven te leiden, maar zo gaat het met die politieke huwelijken. Jans Dismas Zelenka had zelf de ellende van zeverjarige oorlog en het bombardement niet gekend. Nu hoeft men de geschiedenis niet te kennen of de biografie van de componist van alfa tot omega te kennen. In het geval van Zelenka valt dat moeilijk, want hij heeft weinig biografisch materiaal nagelaten. Maar al weten we meer van J.S. Bach, ook over hem is minder geweten dan we zouden willen. De muziek zegt alles, heet het dan. Wel deze misa votiva laat deze gedachte ook toe. Meer dan dat zelfs.

Het koor Jardin des Voix blijft wat mj betreft, in het licht van wat men allemaal niet zeurt en treurt over cultuurbeleid ook de geslaagde uitdrukking van wat mensen zelf willen en kunnen doen. Niets geen zware organisatie, veel vrijwilligers en toch kwaliteit. Maar laten we daarom de professionele musici niet uit het oog verliezen. Want deze groep bestaat uit beroepsmensen, de solisten onder meer, maar ook de instrumentalisten. Nu, in Brussel heb je een groep mensen, amateurs en professionals die er regelmatig voor oefenen en met professionele musici elke maand voor een zeer talrijk publiek, Bachcantates brengen, uiteraard doorgaans een per keer. Deze mensen vinden deze muziek zo belangrijk en dat is waar het om gaat en er is een publiek voor.

Zelenka werd geloofd in een lofdicht voor virtuozen, uit 1740, wat ook weer zoiets is, dezer dagen zou men er een uitpikken en met veel gedruis verstikken met loftuitingen. Toen kon men een kleine Parnassus bij de eer betrekken. De vreugde van het leven, te mogen leven, inspireerde deze zestigjarige componist en ik betreur het een keer dat een oude traditie niet meer bestaat, dat na de première niet onmiddellijk een reprise volgt, maar nog eens zeventig minuten in een koude kerk, het is ook wat.

Gisteren zag ik Herman van Veen op de Nederlandse pretbuis, bij Matthijs van Nieuwkerk in de Wereld draait door, die zijn zeventigste verjaardag, die van Herman dus, wilde vieren. Natuurlijk heb ik een boon voor Herman van Veen, al zowat 40 jaar, met Suzanne, die je meeneemt naar een bank aan het water, de kleine meid op de kinderfiets en die zeer sublieme vioolpartijen, soms een foglia, soms kletsmer, maar altijd overweldigend, ook als het klein is. Muziek kan een mens verwarmen, als ze overkomt, als ze snaren van onze ziel raakt.


Bart Haers

Reacties

Populaire posts