Over de open samenleving en racisme



Dezer Dagen


Het racisme-debat
de samenleving verdient beter


In de discussie en polemiek
van afgelopen dagen blijkt
hoezeer men zich in
retoriek verstrikt, zonder
werkelijk aan een grotere
betrokkenheid te werken.
Wij blanke middelbare mannen kunnen het niet empathisch vatten hoe racisme en discriminatie aankomen. Dat zal dus wel, maar dekt niet de gehele waarheid, want als er de afgelopen dagen iets duidelijk is geworden, dan is het wel dat nogal wat mensen met een Marokkaanse, zeg maar Berberse achtergrond zich beledigd voelden door de uitspraak van de heer burgemeester van Antwerpen, Bart de Wever. Dat gegeven nu is interessant want laat zien dat er wel degelijk mensen zijn die volop deelnemen aan het publieke debat. Hebben zij zo de kijk op de gang van zaken die De Wever te berde bracht ondergraven? Dat zou te kort door de bocht zijn, want het zijn de succesverhalen die we horen en dat moet ons verheugen. Maar het tweede hoofdstuk kan nu geschreven worden: dat een moeilijke herkomst - in de ogen van de bange blanke man - niet per se een verloren jeugd en opleiding met zich brengt.

Maar toen ik Koen van den Heuvel en Bart Somers hoorde, brak mijn klomp, want het probleem is dus niet dat er succesverhalen zijn, maar dat links noch rechts echt oog heeft gehad voor de inbreng van mensen met een - ik herhaal met schroom - problematische achtergrond. Even dit: de jonge filosofe Alicja Gescinska vertelde dat zij op school eerst naar TSO of BSO werd gestuurd, want ze zou kapster worden. Nu is ze als filosofe actief in de VS. Zij was Poolse, dus nog tamelijk nabij. Maar men kan vaststellen dat instellingen als het CLB in wezen onvoldoende kijken naar individuele personen, maar allerlei vooroordelen laten meespelen. Graag zal men dat niet horen, maar het is eigen aan de pedagogische wetenschappen om zoals de sociologie en sommige benaderingen van de psychologie zich te bepalen tot een soort model van de passende mens of omgekeerd, wie niet aan het model beantwoordt komt in het procrustesbed terecht.

Nog eens, het verdient wel aandacht naar ons verleden te kijken en te begrijpen dat de integratie van mensen met een zogenaamd problematische achtergrond, kinderen van arbeiders dus, wel degelijk slagen konden. Mag ik nog eens verwijzen naar August van Istendael? Naar Ludwig Heyde of Chris Vandenbroecke, maar men mag er ook Bart de Wever zelf aan toevoegen, al valt er misschien wat op af te dingen. Maar het plaatje mag duidelijk zijn, want men slaagde erin binnen het kader van een bewust georganiseerde democratisering van het onderwijs, maar ook spontaan door ouders betrachte aanzet hun kinderen een beter lot te geven dan ze zelf hadden, een hoop slimme jongens en later ook meisjes mee een goede opleiding op te geven. Toen men dat verplicht stelde, werd het een ander verhaal.

Dezer dagen merkt men ook dat jongeren in een leercontracttraject een betere kans op succes hebben dan jongeren in het deeltijds onderwijs, omdat ze eerder op hun motivatie getest worden en ook de vele facetten van een beroep leren kennen. Het zware werk valt hen vanzelf toe en ja, zo een kapper moet soms heel verschillende haartypes met zorg leren verzorgen en dat vergt oefening, een goed oog en een vaardige hand.

De vraag is dus niet of we alle migranten over een kam kunnen scheren, maar hoe we mensen die niet meekunnen toch een betere toekomst kunnen aanreiken. Wellicht zal men via die leercontracten een aantal jongeren de goesting kunnen meegeven om te werken, want we denken dan vanzelf terug aan Navid Sharifi. Natuurlijk mogen ze ook ASO volgen, maar blijkbaar zit er daar een probleem, al valt dat helaas niet te benoemen.

Toch blijft het probleem ook ter linkerzijde hemelhoog: de idee van het sociaal kapitaal geeft mensen de kans te beweren dat iets niet voor hen is. Kunst bijvoorbeeld, terwijl er wellicht goede muzikanten tussen zitten. Alleen heeft men een zekere drempel te slechten en hier kunnen de media een grotere rol te laten spelen. Bach door La Petite Bande in de studio van De wereld Draait doorrr... de Tiende van Tijl? Hoe vaak zien we enthousiasmerende programma's waarin klassieke kunst, literatuur en muziek aan de orde komen? Niet voor ingewijden en trouwe bezoekers van de Parnassus, wel voor de neofieten en mensen die hongeren en dorsten naar iets dat hen kan aangrijpen.

Even kijken: de Canvascrack? Wie neemt er deel behalve blanke middenklassers? Vlaamse jongens en meisjes, af en toe een Nederlander m/v. Het valt op dat de brede media de succesverhalen van mensen met een migratieachtergrond inzetten tegen racisme, maar veel minder als prestigemodellen voor hun "lotgenoten". Het verschil is eenvoudig: laat men hen opdraven om racisme te bestrijden, dan verdwijnt het persoonlijke verhaal. Hadise? De zangeres van Turkse komaf uit Mol, waar wel meer missen vandaan komen, maakt de indruk dat ze meisjes kan inspireren, maar ze blijft behoorlijk op de achtergrond, wellicht bewust om geen controverse te veroorzaken. Maar als men integratie wil bewerkstelligen dan heeft men geen belang bij controverse, wel bij het verhaal van mensen die een goed leven kunnen uitbouwen.

Een goed verhaal is dat van Ayaan Hirsi Ali, die in Nederland terecht kwam, op de vlucht voor haar familie in de eerste plaats, maar met een goed verhaal asiel kreeg. Toen ze haar ongekende succes kon boeken door te dringen tot de Tweede Kamer der Staten-Generaal van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, werd haar leugen haar diep ingewreven. Toch liet zij zien dat men niet met achterover leunen en de hand ophouden ergens komt. Nu ze een nieuw boek schreef, Ketters, kan ik mij er op verheugen te zien hoe ze het gesprek met de Islam kan aangaan.

Hopelijk kan ik met dit alles voldoende aangeven dat integratie niet vanzelf gaat, dat het ook problematisch kan verlopen, omdat men niet voetstoots een nieuwe cultuur in het hart kan sluiten, maar dat er vormen van metissage mogelijk zijn, lijkt velen te ontgaan. Men hecht aan uitingen van eventueel of mogelijk racisme enorm veel gewicht, want het zouden seculiere doodzonden  zijn. Zij die er zich aan bezondigen of er open voor blijken te staan worden als slechte burgers gebrandmerkt en dat versterkt alleen maar de idee dat migranten niets hoeven aan te vangen met hun situatie. Intussen ziet men, als men alle polemiek achterwege laat, dat er wel degelijk ook veel goede verhalen zijn, die te weinig verteld worden.

Ik heb altijd grote ogen getrokken als een Merkel, die ik overigens als een Mater Europae Patriae beschouw, zegt dat de integratie mislukt zou zijn. Want het proces is nog altijd gaande en als men alleen de positieve verhalen vertellen zou, dan wel enkel oog zou hebben voor de vele probleemgevallen, dan vertekent men het beeld. En nog eens, men kan gemakkelijk iemand racisme verwijten, maar kijkt men naar de daden, dan is het beeld vaak meer genuanceerd.

Racisme is een gevolg van frustratie, zegt men en van negatieve ervaringen, soms van horen zeggen, maar het is wel een houding, een idee over vermeende superioriteit en inferioriteit, die vandaag door de bestrijders van racisme extra in de verf gezet wordt. En sommigen, zoals Marine Le Pen of Geert Wilders laten niet na de angst tegenover de moslims in de samenleving te versterken. Wat kan men daartegen inbrengen?

Met Hannah Arendt denk ik dat het erkennen van het verschil niet tot afkeer, laat staan afwijzing hoeft te leiden. Natuurlijk hebben de brede media gedurende een paar decennia de problemen in Pakistan, Afghanistan en andere landen dik in de verf gezet. Niet met 11 september 2001 begon dat, maar toen in Bosnië-Herzegovina, naar werd gemeld - jonge Jihadi's hun bijdrage gingen leveren in de strijd. Dat waren feiten, maar het verhaal werd niet altijd volledig verteld. Het blijft wel opvallend dat mensen die zich verzetten tegen racisme niet altijd blijk geven van een grote affiniteit met het eigen volk, maar vaak duidelijk laten zien hoe lastig het is die "stoeme" Vlaamse boerkens op het goede spoor te krijgen. Er valt op deze samenleving misschien wel een en ander af te dingen, maar als men er niet in slaagt de zegeningen te tellen, als men om partijpolitieke en politiek-strategische redenen de aanval inzet op een partij, een politicus, dan dient men niet noodzakelijkerwijze de belangen van mensen in Borgerhout en andere plaatsen waar de migratie en stokkende integratie voor ongemak zorgt. Natuurlijk moet men zich hoeden voor generalisaties, zeker als het om kwetsbare groepen gaat.

Mag men dan van de weeromstuit een zekere afkeer voor deze samenleving, waar politici, verheven commentatoren en gewone burgers samen deel van uitmaken, openlijk belijden? Links heeft zich altijd verzet tegen de maatschappelijke orde die ze al te bourgeois bevond en vindt nog steeds dat gelijkheid maar een ding kan betekenen. Daarbij vergeet men te zeggen dat ook linkse mensen voor hun eigen kinderen zoeken naar de best mogelijke opvoeding en daarbij ook voor antroposofie een boontje hebben, al kan die benadering gemakkelijk naar zeer rechtse visies tenderen. Hans Achterhuis schreef in zijn boekje "Geen filosofie zonder vrienden" dat we het mensen van links niet mogen aanwrijven als ze succesvol zijn en daar kan elk redelijk mens wel mee instemmen. Het probleem blijkt evenwel dat men de vraag kan stellen of men dan nog wel de levensomstandigheden kan begrijpen en invoelen, waar anderen, voor wie men zegt op te komen, mee te maken hebben? Theodore Dalrymple kreeg pek en veren over zich heen toen hij zijn ervaringen beschreef in de gevangenis van Birmingham en zijn praktijk van psy in de moeilijke buurten van de stad. Links vond dat deze visie bestreden moest worden en soms maakte Dalrymple er in zijn columns een karikatuur van, maar tegelijk blijft staande dat hij het leven op de bodem van de samenleving heeft gezien en de ravage heeft gezien bij mensen die gedachteloos inzichten uit de beau monde overnamen.

 Ik denk persoonlijk dat dit, het begrijpen en invoelen van moeilijke levensomstandigheden,  kan, maar tegelijk geef ik me er wel rekenschap van dat dit moeilijk is. Toch zou ik aan Bart Somers en co willen vragen na te denken voor ze oekazes in het parlementaire halfrond rondstrooien, dat men niet mag roepen over groepen, over wij versus zij. Integratie is en blijft een complex proces waarvan we de uitkomst niet nu, vooraf of onderweg, kunnen vatten. Blijken autochtone bekeerlingen zo vatbaar voor de strengste en meest strikte opvattingen die men meent te mogen distilleren uit de heilige boeken van de Islam, dan moet men dus ook omzichtig naar een antwoord zoeken naar hoe jonge moslims die gedurende jaren niets met de praktijk te maken te hebben gehad plots toch naar de moskee gaan en hun omgeving net wel of net niet gaan terroriseren met een lezing die onze seculiere verbeelding tart.

Het actuele gekissebis rond de uitspraken van een belangrijk politicus blijft daarom interessant, dat precies de instrumenten van integratie aan de orde zijn. Jongeren de kans geven hun talenten optimaal te ontwikkelen en tevens een goede relatie te onderhouden met de directe leefomgeving vormt daarbij een belangrijke opdracht voor de overheid en de brede media. Via onderwijs en media nadenken over het werk van Susan Neiman, van Martha Nussbaum en Hannah Arendt, niet toevallig drie dames, zou het mogelijk kunnen maken jonge mensen attent te maken op de zegeningen van onze cultuur, inclusief de markteconomie. Geldt dit alleen voor deze of gene groep? Ik denk dat men elkeen die er vatbaar voor is, over kan aanspreken, over de problematiek van de evolutietheorie, waar Nussbaum en Neiman aangeven dat het niet gezegd is dat wij mensen vanzelfsprekend alleen voor onze eigen persoonlijke belangen opkomen en dat dit in onze genen zou zijn vastgelegd. Hoe meer het model deterministisch is, hoe moeilijker het wordt aan een nieuwe samenleving te bouwen. Maar dan kan men maar beter ook aan het werk van Peter Bieri of Cornelis Verhoeven, die over verwondering schreef de nodige aandacht besteden. Het punt is dat we dezer dagen vanuit de academie vooral een eenduidig credo over determinisme en de voorbeschiktheid der dingen te horen krijgen. Alleen de wetenschappen, de bètawetenschappen en de gammawetenschappen, vaak op diezelfde leest gefundeerd, kan mensen een passend inzicht bijbrengen. Dat lijkt mij een tragische vergissing. Edoch, de discussie over nurture en nature wordt niet meer afdoende gevoerd.

Tot slot, laten we proberen opnieuw de openheid op te brengen dat de toekomst niet zomaar in de sterren af te lezen valt. Over lengte van honderdduizenden jaren is dat misschien wel zo, maar voorlopig leven we in een Goudlokjeszone en kunnen we ons verheugen in een vruchtbare aarde. We moeten er wel zorg voor opbrengen en dus dienen we met elkaar die toekomst toegewijd te kunnen bespreken. Neen, een sluitend antwoord heb ik niet, maar ik zou dat ook niet willen. Kansen zien en grijpen, daar zou het om moeten gaan, voor elkeen die hier te lande metterwoon een stek heeft gevonden. Dat er bepaalde voorkeuren zijn die we niet delen met elkaar mag de verstandhouding over de grondslagen niet verhinderen[i].

Bart Haers






[i] Het valt me ook bij deze discussie tegen dat men niet verwijst naar diepere inzichten in kwesties als het goede samenleven, waarover zowel Nussbaum (Politieke Emoties), Fernando Savater en ook wel Peter Bieri schreven. Het zou toelaten de verwijten over racisme beter te begrijpen, maar vooral er een plan van aanpak rond te verzinnen, vanwege de agapia, de liefde voor deze samenleving. 

Reacties

Populaire posts