Het wereldeconomisch systeem
Reflectie
Europa, meer dan soft power
Wat te doen aan de oevers van de dodenzee?
Een rouwstoet trekt door
Brussel, niet voor Will Tura of Eddy Merckx, wel voor die 1800 mensen die de
laatste maanden een zeemansgraf vonden in de Middellandse Zee. Solidariteit is
prachtig en die mensen verdienen dat ze niet geheel anoniem uit het geheugen
verdwijnen. Maar zij die meeliepen, met de beste bedoelingen weten ook dat de
vele andere medeburgers dat hele circus maar matig appreciëren. Juist, waar sta
ik? Niet tussenin, niet bij degenen die openlijk gaan rouwen maar evenmin bij
degenen die het een circus vinden. Misschien voel ik me zelfs nog wat meer
machteloos dan zij die er een heldere visie op nahouden. Hoe ook, het is bij
uitstek een politiek probleem, waarbij politici hun keuze nooit geheel
overtuigend kunnen brengen. Vergelijk het met de keuze van Winston Churchill,
die tijdens de campagne tegen Rommel in Noord-Afrika een motie van wantrouwen
moest overleven en daarin slaagde. Na de oorlog verloor hij de eerste
verkiezingen voor de Communs. Men zal zeggen dat Tusk, de 28 regeringsleiders
en de EU-Commissie geen oorlog te voeren hebben, maar hun situatie is veel
minder evident dan die van Winston Churchill.
Historische vergelijkingen
zijn altijd weer heikel en men kan bijna altoos tegenvoorbeelden geven. De roep
om een leider als good old Winston zal men hier niet lezen of horen, wel de
vraag of er een mogelijkheid bestaat dat wij burgers ons onwelgevallige
beslissingen kunnen aanvaarden inzake de migratiecrisis aan de oevers van de
Middellandse Zee. Die bereidheid lijkt nu niet heel groot en daar kan men zich
iets bij voorstellen. Het probleem is dat twee visies onverzoenbaar lijken:
Europa, België, Nederland zijn vol en er is geen plaats meer in de herberg,
want het is alles vol. De andere visie meent dat men nooit mag denken dat het
huis is vol, want dat is onmenselijk. Wie moeten die regeringsleiders nu
volgen? Men kijkt dan naar die mensen die menen dat het huis vol is en ziet dat
zij Ukip of Wilders stemmen, Le Pen ook natuurlijk. Maar de anderen, die komen
op straat en betogen dat het Europese huis nog veel plaats heeft. Politieke
berekening mag men niet afwijzen, maar toch moeten politici, zeker de
staatshoofden en regeringsleiders zich niet in de polarisering laten meeslepen.
De vereisten om tot een goed
besluit te komen zijn legio en niet altijd te verzoenen, want we weten intussen
dat mensen niet veel verwachten van Europa, zeggen velen elkaar na, maar
tegelijk merkt men dat mensen wel degelijk krachtdadig beleid verwachten voor
wat hen na aan het hart gaat. Donald Tusk moet dus proberen aan te geven dat de
stroom van vluchtelingen inderdaad een probleem is dat men niet verder kan
laten gedijen. Vervolgens zijn er landen die bij de vluchtelingen niet zo
hoog op de hitlijst staan, zoals
Portugal, Polen en Tsjechië, Hongarije. Overigens is het maar de vraag of men
in Polen wel wacht op inwijkelingen, nu men er na zovele jaren zicht op krijgt
inzake welvaart aansluiting te vinden bij het oude Europa.
En dus zal men de solidariteit
tussen de lidstaten op een weloverwogen manier vorm moeten geven, waarbij
migratie voor de landen van aankomst niet zomaar een hoofdpijndossier wordt.
Hierbij kan het argument helpen dat burgers in het Oude Europa nog niet
helemaal klaar zijn met de Nieuwe Europese Unie, die na 2004 feitelijk tot
stand kwam, maar in de geesten blijkt dat nog verre van verwerkt. Ook de nieuwe
wereldorde moet men steeds weer opnieuw in ogenschouw nemen, want ook daar
slaat polarisatie toe, zij het in een andere vorm dan als het om migratie gaat:
sommigen erkennen fatalistisch dat Europa de verliezende partij is in het
nieuwe wereldeconomisch systeem, zoals Immanuel Wallerstein het in 1974 heeft
uitgetekend. Hoewel zijn visie door feiten is ingehaald, blijft zijn benadering
altijd nog wel het heroverwegen waard. Tegelijk zal men toch wel omzichtig
omspringen met de gedachte dat men die wereldorde alleen economisch duiden kan
en daarmee alles verklaard zou hebben. Wallerstein dacht dat zelf niet, maar
zijn visie als eenduidig marxistisch wegzetten ontneemt de kans om
verschillende aspecten van de actueel de geesten beroerende kwestie te bekijken
en in de afwegingen te betrekken.
Dat demografie hierin een grote
rol speelt, mag duidelijk zijn, want als berekeningen kloppen zullen er de
komende decennia nog wel meer mensen in beweging komen en het zijn niet de Hunnen
of de Mongolen van Dzjengis Khan die de zaak in beroering brengen, maar
integendeel een persoonlijk streven naar lotsverbetering en de wil te ontkomen aan
intranationale conflicten rond modernisering en ontvoogding versus pogingen de
bestaande statelijke, sociale en religieuze orde te behouden. Economische
modernisering zien we vanuit Europa en de VS wel doordringen in samenlevingen
die in onze perceptie vaak alleen geteisterd worden door de negatieve gevolgen
van die modernisering. Dat betekent dat we al die mensen die nu hierheen komen niet
moeten zien als schooiers, want die hebben helaas vaak geen weet van de
vleespotten van Europa.
Terwijl ik naar die vele
aspecten van dat nieuwe migratievraagstuk zit te kijken, denk ik aan de
migratie die via Antwerpen vanuit Centraal- en Oost-Europa, Tsaristisch Rusland
ook, op gang kwam aan het einde van de negentiende eeuw, toen stoomboten snelle
verbindingen, regelmatige verbindingen over de Atlantische oceaan mogelijk
maakten en die nieuwe technologie het leven dat zij kenden zeer onder druk
hebben gezet. Ook uit Vlaanderen zond zonen en dochters uit en lang niet altijd
de armsten of de minst geschoolden, wel degene die meenden dat ze daar meer greep op hun eigen leven
zouden krijgen. De ene groep vertrok om economische redenen, anderen, uit
Rusland en de Dubbelmonarchie soms om politieke redenen. De wereld is
veranderd, sinds Victor Hugo, Karl Marx, Tony Simon Wolfskehl in België asiel
zochten en (tijdelijk) kregen. De een vluchtte voor een keizer, de ander voor
zijn nieuwe visie op economie en samenleving en de derde om aan de
Jodenvervolging en de Endlösung - ik gebruik dit woord omdat iemand dit proces
van industriële massamoord bedacht heeft, want anders verdwijnt dat aspect
onder het tapijt - te ontkomen.
Oplossingen zijn niet
voorhanden, hoor je wel eens, maar dat is een stap te ver. Maar dat elk begin
van een oplossing weer andere kwesties oproept, zodat er geen duurzame plannen
van aanpak denkbaar zijn, kan men maar moeilijk ontkennen. Bovendien vergeet
men licht of lichtzinnig dat wat wij - in feite de regering en hun adviseurs - besluiten
in wetten moeten gieten of koninklijke/ministeriële besluiten en dat ambtenaren
vervolgens naar best vermogen de wetgeving in uitvoering brengen. Wie een
Europa zonder grenzen zou willen, zou nog altijd nood hebben aan regelgeving
rond verblijf, publieke voorzieningen en tal van andere zaken. De welvaarstaat
is een mooie ontwikkeling waarvan we de zegeningen tellen. Maar we kunnen niet
zomaar, vanuit Europa , mensen opvangen, zonder daar een administratief proces
rond op te bouwen. Opvang? Wat met medische verzorging, wat met verblijf,
voedselvoorziening, werk...brood, bed, bad? En vooral, wat Links vergeet: hoe
gaan we voor deze mensen onze cultuur openstellen? Onderwijs dringt zich op.
Daarom heb ik wel bezwaren
tegen de louter sociale en economische benadering want mensen zijn niet zo
voorspelbaar, doch wel vatbaar voor de lokroep naar een paradijs te trekken.
Niet omdat ze niets hebben, maar juist omdat ze in de falende staat waar ze
zich geen burger van voelen of weten, geen toekomst zien, vertrekken zij.
Oorlogen brengen vluchtelingen op de been, zoals tijdens WO I en WO II en
nadien het geval was. Maar vandaag is de wereld veranderd en zelfs de
conventies van Genève over politieke en andere vluchtelingen werken niet meer
afdoende. Het debat over de notie politieke vluchteling, oorlogsvluchtelingen,
kan vandaag niet meer afdoende de kwesties oplossen en bovendien, media,
sociale media niet in het minst, maken het probleem niet enkel meer urgent,
maar vooral zeer zichtbaar. Moet men dit toejuichen? Het is niet anders.
Het geloof in de mogelijkheden
werkelijk een alomvattende oplossing te voorzien blijkt noch bij politici noch
bij commentatoren bijzonder groot en toch legt men uit dat men iets moet doen,
alleen kan men tegen de massaliteit niet opboksen. Daarom moet ik wel
terugkomen op wat onder meer Lieve Joris aan de orde stelde: de democratische
politieke orde botst op grenzen, maar we willen nog altijd geloven dat vrije en
faire verkiezingen de volonté génerale
weergeven, terwijl dat misschien niet het punt is. De volksvertegenwoordigers
vertegenwoordigen inwoners met zeer verschillende inzichten, al is iedereen op
een aantal punten wel eensgezind, behalve, valt wel eens aan te merken als het
gaat om de verantwoording van besloten beleid. Francis Fukuyama legt uit in
zijn tweede essay over de oorsprong van de politieke orde dat we in Europa en
de VS met enkele pijnpunten te maken hebben. Maar vooral gaat zijn aandacht
uit, of beter, evenzeer naar landen die elke vorm van acceptabel bestuur
ontberen. Failed States, noemt men die, maar er zijn momenteel zo te zien maar
weinig instrumenten om de zaak aan te pakken. Bovendien dreigt men elke poging
vanuit Europa om failed states als Somalië of Congo opnieuw op te bouwen als
inmenging in binnelandse aangelegenheden af te wijzen. Zou men de VN daartoe
willen machtigen, dan is duidelijk dat leden van de Veiligheidsraad hun
vetorecht zullen inroepen, omdat ze bepaalde aspecten ervan als kritiek op hun
eigen binnenlandse orde niet pikken.
Het Kamerdebat op 23 april
2015 over de kwestie liet zien dat men daar vooralsnog geen helder beeld van
heeft kunnen vormen en dat dit inderdaad de mogelijkheden van een kleine staat
als België te boven gaat. Wel hoor ik weinig intellectuelen deze gang van zaken
goed belichten. Mensenrechten doen naleven kan maar als er een begin van staat
is, maar ook, tot spijt van wie het benijdt als mensen zich verbonden weten met
de staat. Het politiegeweld tegen een bevolkingsgroep in de VS laat dan weer
zien hoe gemakkelijk men van spanningen onoverbrugbare polarisatie kan maken en
ook dat is bedenkelijk.
Bart Haers
Reacties
Een reactie posten