Dollen met de literaire canon

Dezer Dagen

KANT'L en de Literaire Canon

Vijftig + 1 is onvoldoende

Kasteel van Beauvoorde, waar de dynamische
 literaire canon donderdag 2 juli werd voorgesteld.
Inderdaad, men moet zich niet druk maken,
maar er wel even mee dollen kan geen kwaad 

Ik hoorde er niet van op dat men een "dynamische" canon wilde opstellen van de Nederlandstalige letteren van Hendrik van Veldeken af tot heden. Op gecodificeerde kennis heb ik het al niet erg begrepen, maar men zou hebben kunnen kiezen voor een ware Vlaamse en Nederlandstalige Bibliotheek. Nu vervult de DBNL wel al die functie en zien we daar veel materiaal toegankelijk gemaakt, zodat we er verder het zwijgen toe zou kunnen doen. Maar het erge is, vrees ik dat men er bewust van afziet een aantal werken mee te geven, maar vooral oeuvres, van een aantal auteurs die smaakmakend waren. Joachim van Babylon?

Natuurlijk, de onverslijtbare klassieken, dat zijn de werken die wel gedateerd zijn, maar nooit gedateerd raken. Je kan denken aan Goethes Werther, diens Wilhelm Meisters, Faust, maar ook aan Lazarillo de Tormes, Jacques le Fataliste, Dood van een non of de Seizoenen, van Clem Schouwenaers. Het belang van literatuur ligt erin dat de lezer een wereld ontdekt die de zijne of de hare niet is, maar die hem of haar zomaar een inzicht biedt, zonder meer. De klassieken, van de Ilias tot "de begraafplaats van Praag" dan wel "Blindgangers" - van Joke Hermsen, die naar mijn aanvoelen een verhaal van deze tijd wist te vertellen en toch misschien minder gedateerd geraken zal dan Het verdriet van België. Want als ik "De Metsiers" en de Verwondering wel kon smaken net als de Oostakkerse gedichten van Claus - over Oostende schreef ik ooit zelf - dan denk ik dat "het verdriet van België" echt wel boven alles een programmatisch werk was, waarin Hugo Claus met zijn demonen afrekenen wilde. Daar is niets mis mee, maar het moet dan wel perspectieven bieden. De wereld die Hugo Claus opriep komt Franstaligen zeer goed uit: Catholiques entre les guerres, nazi pendant l'occupation. Neem nu Brel, die een hele roman van Buzatti, de woestijn der Tataren wist te verdichten tot een chanson, Zangras, waarmee hij de kracht van de beperking toonde. Maar Brel zong ook Don Quichotte, de man van La Mancha.

Daarom vind ik het nog niet fout dat er een canon wordt opgesteld, maar een cultuurtaal die zichzelf respecteert stopt niet bij 50 + 1 titels, maar weet dat de schone letteren altijd nog meer bevatten. Alleen, men lijkt er zich voor te schromen die veelheid ook aan de orde te stellen. Afgelopen voorjaar kon men bij de Koninklijke academie voor Nederlandse Taal en Letterkunde ten onrechte vergeten auteurs herdenken en te herlezen.

Hoeveel het er mogen zijn? Hubert Lampo? Waarom blijft men hem negeren? De biografie van Johan Daisne bleef merkwaardig onderbelicht in de media; Maria Rosseels schreef met Dood van een Non en "Ik was een christen" mooie en nog altijd lezenswaardige werken, voor wie de strijd voor en tegen de moderniteit binnen de kerk enigszins wil begrijpen. Maar waarom laten we dan de man van theater en opvoeding, Herman Teirlinck onbesproken?

Men kan codificeren en canons opstellen, maar men moet er geen Kastalië van maken, van het literaire erfgoed. Daarom is het een mooie zaak dat men de canon niet wil vastleggen, alleen men had ook voor 121 titels kunnen gaan, toch? Men lijkt het bevattingsvermogen van de geïnteresseerde lezers te onderschatten. De reden zou zijn dat men niet voldoende stock kan aanleggen om meer boeken permanent in voorraad te houden. Maar men kan met print on demand wellicht dat probleem oplossen en toch mooie bandjes maken.

Nog eens, lezen heeft geen onmiddellijk nut, kunst is er gewoon, of niet, maar de menselijke geest kan niet zonder een krachtige verbeelding, anders lopen de gedachten vast. Goede literatuur aanprijzen in allerlei genres is dus het minste wat de KANT'L kan doen - en ze doet het ook, met lezingen over ten onrechte vergeten gewaande schrijvers.

Ik denk dat de keuze die men maakte net wel aangevochten kan worden zonder daarom zelf een eigen canon te willen promoten. Auteurs als Karel van de Woestijne hebben meer geschreven dan "De boer die sterft" terwijl andere, zoals Herman Teirlinck wel degelijk hun belang blijven hebben. Dat de actualiteit waarover hij schrijft, zoals "Maria Spermalie" voor ons moeilijk te herkennen valt, valt moeilijk te betwisten, maar kan men zomaar Louis-Ferdinand Céline volgen in zijn "Voyage au bout de la nuit"? Of Stendhal die ons vertrouwt maakt met de ambitieuze Julien Sorel en de vrouw van de burgemeester van Verrières, met de familie de la Mole? Of moeten we het hebben over Effi Briest, over de heldinnen van Jane Austen? Wiliam Faulkner... Hoe veel namen moeten er nog vallen voor duidelijk is dat die werken in hun taalgebied boven alle twijfel gelden als meesterwerken. Cyrano de Bergerac? Kan iemand mij vertellen dat hij of zij de arme man met een joekel van een neus echt niet vatten kan?

Dan de hedendaagse letteren, titels die vaak al hoog geprezen worden, maar zelden tot grondig debat aanleiding geven. Dertig Dagen? Annelies Verbeke schreef een mooie en goed geconstrueerde roman, die ons iets vertelt over de dingen dezer dagen, zonder dat ze emfatisch gepresenteerd worden. Maar het boek moet blijkbaar bij de kritiek niet echt een snaar geraakt hebben. Behalve een goed boekenprogramma op de buis hebben we dus ook nood aan een goede, scherpe kritiek, die meer doet dan de synopsis van een roman weergeven.

Onze gevoelens zijn dan ook gemengd, want men doet er goed aan de Nederlandstalige literatuur in Vlaanderen te canoniseren, maar men had een grootser gebaar kunnen maken. Er zijn dus titels van romans bij deze gelegenheid gesneuveld, die wel belangwekkend moeten heten. De vraag of het de volgende herschikking van de canon - wat wel vreemd is, want juist een canon heet onveranderlijk te zijn - anders zal uitlopen. Face au mur?

Ik denk dus: laat de KANT'L maar de literatuur promoten, dan zullen we graag dollen met die canon en er onze eigen voorkeuren aan toevoegen, publicitair het werk van de vergeten auteurs onder de aandacht brengen en zo ontstaat er toch een mooi spanningsveld.

Bart Haers