Pleitbezorgers Europese Constructie
Reflectie
Wie durft, wil en kan
de EU verdedigen en aandacht
vragen voor de
weldaden?
 |
| Een van de twaalf werken van Hercules, het reinigen van de augiasstal, wat hem lukte door een rivier om te leggen. Maar politiek is meer dan puin ruimen, maar meebouwen aan welvaart en welbevinden, maar dat vergt subtiliteit, omzichtigheid en tegelijk slagvaardigheid. |
Het blijft een vaststelling
die eenieder zou moeten verrassen en tegelijk redelijk verklaarbaar blijkt: de
weeffouten van de unie worden ras en nauwkeurig uitgemeten, de weldaden blijven
diffuser en sommigen menen, Thierry Baudet op kop, menen dat de Unie maar beter
gereduceerd kan worden tot een vrije markt van voor het overige soevereine
staten. Aan de andere kant toonde Luuk van Middelaar aan dat men niet zonder
bewondering naar de EU kan kijken[i],
ook al zijn er problemen genoeg die nog moeten opgelost, onder meer ten aanzien
van de betrokkenheid vanwege burgers, het debat over het publiek. Maar zit in
die term niet het hele kersen eten, het moeilijke kersen eten
van hoge heren en dames met zogenaamd gewone mensen?
Europa was voor een vorige
generatie, die van wijlen mijn vader een belangrijk thema en men geeft graag af
op de dolle jaren 20, vooral op de donkere jaren 1930, maar toen werden al
initiatieven genomen om ernstig een grotere Europese eenheid te vormen, maar we
hadden een verwoestende oorlog nodig om te begrijpen dat men ondanks alle haat,
afkeer, superioriteitsgevoelens dat Europa mogelijk te maken. Jean Monet en
Robert Schuman, maar ook Max Kohnstamm, Konrad Adenauer, Paul-Henry Spaak en
zelfs Charles de Gaulle hebben er hun schouders onder gezet. Ook Siko Mansholt
mogen we niet uit het oog verliezen en hoewel velen dat spel van lintjes en het
verlenen van adellijke titels maar niets vinden, de onderscheiding die Hermann
van Rompuy te beurt is gevallen, de titel van graaf te mogen dragen, zal
niemand betwisten. Als men dat wil doen, dan is het omdat men het redden van de
EU en van de Euro in moeilijke omstandigheden geen punt vindt. Dat redden kon zonder
veel gereedschap want men wist oplossingen te bedenken voor de acute problemen
en toch het schip voor langere termijn zeewaardig te maken, aldus de voormalige
voorzitter van de Raad van Staatshoofden en regeringsleiders.
Deze raad komt het vaakst in
beeld, maar er is ook de Commissie, die net die zaken beheert die niet intergouvernementeel
geregeld hoeven te worden, wat betekent dat die domeinen behandeld worden
waarvoor de lidstaten - soms met opting out - hun soevereiniteit hebben
afgestaan. Volgen we discussies over het beheer van de Euro als munt en als
gemeenschappelijk betaalmiddel van 19 lidstaten, dan begrijpen we dat men deze
kwestie ook meer communautair wil maken en de regeringen van de lidstaten wil
bewegen meer soevereiniteit af te staan en als het om de munt gaat, ligt dat
gevoelig, bij grote en bij kleine lidstaten. Maar de munt vergt een sterke
politieke wil om ontsporingen tijdig onder controle te krijgen en dan hoeft men
het niet per se over inflatie te hebben. Soms vraag ik mij af of de politiek
van de ECB, die, als ik het goed begrijp, geldcreatie impliceert en dus op
zeker moment het risico met zich kan brengen van hyperinflatie, maar dat zal
men willen/moeten voorkomen wel goed aan de man brengt en tegelijk of men dat
proces onder controle weet te houden.
De Griekse kwestie heeft
inderdaad een aantal pijnpunten aan het licht gebracht, al waren er wel die
meenden dat altijd te hebben geweten, maar dat lijkt me eerlijk gezegd een wijsheid
achteraf. Opvallend is wel dat men zich daarbij zo op de financiële kwestie
heeft gericht, wat maar gedeeltelijk begrijpelijk is, dat men de disfuncties
van de Griekse overheid en binnen de Griekse economie niet of nauwelijks wil
zien. Bovendien heeft men de kwestie zo voorgesteld alsof klein duimpje,
Tsipras en de Griekse regering zich tegen een technocratische koude trias van
instellingen hadden te verdedigen en staande te houden; politiek bedrijven
heeft te maken met conflicten en met conflictbeheersing, maar men moet dan wel
weten wie de antagonisten zijn. De vorm die de eurozone heeft aangenomen
impliceert dat er aan tafels van de EU druk werd vergaderd, zowel die van de
Regeringsleiders onder leiding en bezieling van Tusk, vooral die van de
ministers van financiën en de Commissie, maar ook de ECB en het IMF waren
betrokken partij. Dat is het institutionele plaatje. De werkelijke
belanghebbenden, voor wie al die inspanningen waren en worden geleverd zijn
wij, de burgers die euro gebruiken en tegelijk EU-burger zijn als burger van
een lidstaat.
In die zin kunnen we dan ook
de vraag stellen waarom in de Belgische Federale Kamer van
volksvertegenwoordigers links voortdurend mee het beeld ophing van ten onrechte
aangepakte Grieken en Griekse regering, van ongenadige Duitsers en van
inderdaad kille technocraten. Als zij hun achterban en vooral alle burgers in
dit land willen behoeden voor nog meer onheil, dan hadden ze de kaart van een
Europese solidariteit getrokken en net als Dijsselbloem de Grieken gesommeerd
de nodige hervormingen door te voeren, zodat de economie echt wel zou kunnen
opveren. Maar goed, de Grieken zijn slachtoffers en dus kan men maar beter hen
te vriend houden en zoete broodjes bakken met Siriza, Podemos en Spanje en de
PVDA+ bij ons. Plots vinden de extremen in het politieke spectrum elkaar wel
heel sympathiek, als het over Europa gaat. Nu heeft de biografie van Joop den
Uyl aangegeven dat de man liefst wat minder Europa had, om zijn socialistische republiek
vorm te geven. Helaas voor hem beschikte hij daartoe nooit over de
legitimiteit. Tsipras wel? Het valt te bezien, want het is natuurlijk zo dat
verkiezingen en referenda als hoogtepunten, hoogmissen van de democratie
gelden, maar al sinds Pompejus de Grote weet men dat mensen niet altijd
doorzien wat hen op de mouw wordt gespeld. En in de Griekse kwestie blonk
Alexis Tsipras niet uit door eerlijke communicatie. Men kan beweren dat dit
normaal is, maar dan zouden politici nooit zoiets als de waarheid kunnen
brengen, tenzij per ongeluk, als het hen uitkomt.
Ook commentatoren en vooral
politieke wetenschappers, maar ook economen die als experten worden ingehuurd
om ons de stand van zaken te duiden, lopen wel eens aan de grond van de zaak
voorbij, waarbij ze zich concentreren op de korte termijn - en net dit
verwijten ze dan zonder veel schroom aan Merkel en Dijsselbloem... - waarbij de
grondstromen in de Griekse samenleving, we hebben het niet over ideologieën of
over opinies, maar over de Griekse samenleving als economie, als politiek
bestel ontwikkeld is en hoe dat cultuurpsychologisch heeft geleid tot
misvatting, een veel te groot staatsapparaat - ondanks het begin van
hervormingen - en een beperkt industrieel patrimonium. De trots van de Grieken,
dat kan men soms maar moeilijk vatten.
Het gevolg van de houding van
experten en journalisten was ook dat men zich als burger van een medelid van de
eurozone niet betrokken voelde, dat men maar niet begrijpen wilde dat ook
andere landen in de eurozone ernstig werk hadden te maken van hervormingen, de
belastinginning en andere zaken. Met ander woorden ging het niet om een strijd
tussen Alexis Tsipras, die sommigen als een Achilleus of een Hercuul wilden
voorstellen, maar aan diens twaalf werken kwam hij niet toe en bovendien,
tegenover de instituties en wij, de Polen, Finnen, Belgen en Nederlanders, wij
zijn, zouden slechts publiek zijn, een koor in een klassieke Griekse tragedie?
Nu, het koor vertegenwoordigt ook altijd wel iets, de maatschappelijke orde.
Europa kwam tot stand na een
wereldbrand van dertig jaar en er was vanwege politici veel goede wil nodig en
zij deden er ook veel aan om hun medeburgers te overtuigen. Tussen het
oprichten van de BENELUX in 1944 als douane-unie en het vernieuwde
Benelux-verdrag van 2008 dat in 2010 van kracht werd, speelde zich ook de
wordingsgeschiedenis van de EU af en in beide gevallen lijken vooral direct
betrokkenen er zich voor in te zetten. Maar zeker de EEG kon wel enthousiasme
losweken. De Eenheidsacte die Jacques Delors tot stand wist te brengen,
waardoor de belemmeringen voor het vrij verkeer van goederen en diensten maar
dus ook van, vooral van burgers werden opgegeven, was een boeiend project, al
lijkt het er soms op dat met die acte het paard van Troje werd binnengehaald.
De dynamiek die de Eenheidsacte in zich had, wordt vandaag nauwelijks in kaart
gebracht, ook al omdat na 9 november - 18 brumaire? - 1989 een nieuwe era
begon, nadat meer dan ooit gebleken was dat het socialisme in die vorm, die van
Moskou en de satellietstaten niet echt heeft gedeugd, omdat precies cruciale
elementen van de moderne samenleving, zoals gelijkheid inzake eigendomsrechten
en de onaantastbaarheid ervan, maar ook de negatieve vrijheden en de
broederlijkheid ver te zoeken waren. De eigendomsrechten werden, in de nasleep
van mei '68 opnieuw ter discussie gesteld. Dat het nieuwe technologische model
grote fortuinen tot stand laat komen, ook bij sportlui en artiesten, maar
vooral in sectoren als telecom en ICT ontgaat velen. Maar toch zijn er jongens
die met eenvoudige producten goede zaken weten te doen, zoals Marc Coucke of
een groenteverwerker Pinguïn of de bouwer van podia op festivals als
Tomorrowland en Werchter, Stageco. De omstandigheden maken niet enkel de dief,
maar ook de succesvolle ondernemer en dat scheelt voor de welvaart meer dan een
slok op een borrel. Overigens zien we vaak over het hoofd dat er zeer veel
mensen werken in nieuwe technologieën, zoals de biogenetische industrie, zowel
inzake farmaceutische toepassingen als in de voeding en de ontwikkeling van
nieuwe materialen.
Europa heeft weldaden
gebracht, maakt beleid mogelijk waar de afzonderlijke leden niet toe zouden
komen, zoals bepaalde milieurichtlijnen rond de kwaliteit van het
oppervlaktewater, de vogelrichtlijn en zo verder. Soms lijkt het micromanagement,
regelneverij, maar als we de evolutie van onze biosfeer bekijken de afgelopen
veertig jaar, dan merkt men dat er veel bronnen van vervuiling verdwenen zijn.
Niet alles is de verdienste van de EU, maar men er niet aan voorbij dat de EU
wel degelijk een aantal pluimen op de hoed mag steken. Moet het zo zijn dat
eigenaars van paarden vooraf aangeven of het dier twintig jaar later voor de
slacht of voor het vilbeluik bestemd zal wezen? Dat blijkt te maken te hebben
met het gebruik van geneesmiddelen door veeartsen, waarbij men geen risico's
wil lopen dat met antibiotica besmet vlees in de handel komt, maar dan moet men
alle paardenvlees gaan controleren en wordt het plots link als er met lasagne
gevuld paardenvlees blijkt te worden aangeboden. Natuurlijk, paardenvlees is
voor sommige mensen geen eetbaar goedje. Dames en andere mensen met vormen van
anemie kunnen dan weer enige baat hebben bij paardenvlees. Kan men duidelijker
maken hoeveel overwegingen in het geding genomen worden bij regelgeving. De
vraag is overigens wie in de lobby, welke lobbyisten er mee aan de
redactietafel zaten.
Nu, men kan veel inbrengen
tegen lobbyisten, ze zijn deels ook onmisbaar maar het is aan politieke
instituties en ambtsdragers om niet te veel het oor te lenen aan dezelfde lobby's.
Men mag van hen verwachten dat ze de balans weten te bepalen en bewaren, maar
tegenstemmen van ander actoren kan zorgen voor een evenwichtig debat.
Onder anderen Geert van
Istendael stelt dat de boekhouders het hebben overgenomen in de EU en de
Eurozone. In wezen moet men het toejuichen dat rekenmeesters wat meer in de pap
te brokken krijgen, want anders dreigt de overheid de controle over inkomsten
en uitgaven te verliezen. Het blijft wel zo dat de overheid niet moet proberen
de belastinginkomsten te maximaliseren, maar ze moet dan weten welke
verplichtingen voldaan moeten zijn. De sociale welvaartstaat was en is een
groot goed, maar we merken dat we niet zomaar alle wensen, loopbaanonderbreking
voor persoonlijke avonturen te wensen. Maar het heeft te maken met een cultuur
waarbij mensen die op eigen vleugels verder kunnen soms subsidies krijgen, die
wellicht meer kosten dan ze opbrengen. Bedrijven mogen ook omwille van de faire
concurrentie ook niet zomaar bijkomende steun krijgen. Goede rekenmeesters en
transparante wetgeving, daar heeft Europa wel degelijke stappen genomen die
ertoe bijdragen dat machtsevenwichten tussen actoren in principe beter
beschermd worden, maar ook dat het welbevinden bevorderd werden.
Europa als prestatie, het
verdient verdediging, verdient bepleit te worden, want dat Europa kan een
mondiale rol spelen, vooralsnog niet militair, waarbij niet enkel aan de
markten moet denken. Er is veel dat het leven en samenleven boeiend maken kan
en soms worden al te scherpe maatregelen genomen op microniveau, maar men
leerde van de fouten... Daarom mag men verwachten van experten, opiniemakers en
journalisten dat ze niet al te lichtzinnig de politieke conflicten uitvergroten
zonder het belang van de verdragen en de mogelijkheden die de samenwerking
biedt uit het oog te verliezen. Politiek gaat over macht, over conflict tussen
belangen, op een vreedzame wijze en met oog voor een faire bejegening van
partijen, burgers en bijvoorbeeld ondernemingen. Europa neoliberaal noemen,
komt me een vergissing voor, maar het blijkt moeilijk om een goed zicht te
krijgen op de vele facetten van de Europese regelgeving. Het vergt ook meer
duidelijkheid over wat we met de soevereiniteit van de lidstaten aanvangen,
want nu blijft dat in het debat nogal flou: Griekenland mag haar soevereiniteit
behouden - maar we weten dat dit beperkt is door de afgesoten verdragen - en
anderzijds zou Duitsland moeten betalen zonder inspraak van het parlement noch
toetsing met de grondwet... En dan moet men begrijpen dat regeringen en
parlementen een eigen inbreng kunnen hebben, als vooral de
volksvertegenwoordiging bereid is ook op het terrein van vakministers voldoende
te volgen wat de Commissie op de rails zet. De afstand mag groter zijn tussen
het Europese niveau en de burgers, maar ze behandelen dan ook kwesties die een
grote samenleving van 500 miljoen burgers raken en waarbij niet altijd iedereen
evenveel belang heeft, wat de schijnbare overbodigheid kan versterken, maar
kijkt men naar de realiteit achter die initiatieven, dan blijkt vaak dat het
wel goed heeft uitgepakt. Juist, hier moeten we de wijsheid achteraf toch ook
eens naar waarde schatten. Of nog, kritisch de praktijk volgen en tegelijk de
idee genegen blijven en onder de aandacht houden. Europa verdient echt aandacht
en ook wel waardering, maar dan moet men de dagjespolitiek weten te
overstijgen.
Bart Haers
[i]
http://kwestievanverwondering.blogspot.be/2009/08/europa-in-een-nieuw-perspectief.html.
in deze reflectie over het boek van Luuk van Middelaar vond ik nogal wat
inspiratie, al was ik voordien al een kritische voorstander van een sterker
Europa.
Reacties
Een reactie posten