Donald Trump spreekt niet per se waarheid

Dezer Dagen

De waarheid volgens 

Donald Trump

Jaren geleden werd Anne Demeulemeester
door een schrijverke van mijn Kl**rpotloden
danig beledigd en toen de dame zich verweerde
vonden schrijvers dat onterecht. Ik begreep die
dame wel.Gemakkelijke spot en dan recht
op vrijjheid van mening inroepen, dat is
de zotternij voorbij. 

Ik volg zoals u met enige verbijstering de campagne van Donald Trump voor de nominatie van de Republikeinse Partij die hem naar het presidentschap zou kunnen leiden. Iedereen spreekt over zijn vranke muil, sommigen menen dat een bedrijfsleiders zomaar een bully kan zijn, een pestkop, die de boel onder controle wil hebben. Evolutionair psychologen zullen wel denken aan alfamannetjes, maar het is niet gezegd, denk ik, dat we vandaag wat mensen betreft op die manier aan mannetjesputters zonder meer een vrijgeleide moeten geven. De natuurlijke oorsprong kan wel inzicht geven in gedrag, het mag geen alibi zijn voor onbeschaafdheid, zeker niet op politieke fora. Neen, het is geen pleidooi voor soft taalgebruik, maar wat Trump in navolging van anderen laat  horen, lijkt rechtuit, recht voor te raap te worden gezegd, maar Trump behoort tot de financiële elite en al is dat niet altijd een garantie voor culturele en intellectuele finesse, het is maar de vraag of zo iemand zijn bedrijf op dezelfde manier zou leiden.

Een aantal jaren geleden maakten we ons druk over de "Tea Party" en dachten dat het wel zou uitsterven, maar het Amerikaanse politieke bestel leidt steeds meer en steeds vaker tot uitwassen van populisme, omdat tegelijk de elites, waartoe ook Trump behoort, een vetocratie bedrijven en waar mogelijk het beleid blokkeren als het hen nuttig lijkt. Men zal begrijpen, denk ik, dat die complicatie van de Amerikaanse politiek - waar Francis Fukuyama met nadruk op wees - ons licht ontgaan kan als we de Amerikaanse politiek proberen te lezen.

Toch is het van belang te begrijpen dat lieden als de gebroeders Koch, die eertijds de Tea Party financieel ondersteunden en qua discours begeleidden, net als Trump wars zijn van gemeeenschapsbesef, net op een specifieke mythe van de pionier . Hun beeld van het samenleven is een bric-à-brac, een mengelmoes van vigerende inzichten, die, zoals Susan Neiman stelde, afgezien van de feiten vooral aantrekkelijk zijn voor wie er gebruik van maken wil. Want is de mens niet net doorheen de evolutie sinds 2 miljoen jaar geleden, de tijd van de homo habilis zo een 2 miljoen jaar geleden werktuigen begon te maken nogal veranderd en zelfs ten aanzien van de Cro-Magnonmens kan men opmerkelijke verschillen vaststellen. Dat de oude Adam af en toe weer kan opstaan, zal niemand ontkennen. Dat we intussen zoiets als een cultuur hebben ontwikkeld, sinds Blaise Pascal onderkend als een tweede natuur, mag ons toch ook niet ontgaan.

Natuurlijk blijft die tweede natuur slechts een dun laagje en als het mis loopt, dan blijkt algauw hoe we onze bruutheid en wat al niet meer aan de oppervlakte te komen en soms noemen we dat authentiek. De vraag is of iemand als Donald Trump zomaar onbehouwen uit de hoek komt, dan wel of zijn retoriek niet op de een of andere manier voordacht, wel overwogen te berde brengt. Zijn machismo is dan wel lastig, niet te veronachtzamen ook, het is maar een deel van zijn zorgvuldig geconstrueerde beeld. In die zin lijkt Trump al aardig op de heer Berlusconi, natuurlijk.

Maar wat hij zegt over Washington en over hoe we door de hoge heren en enkele hoge dames in het ootje worden genomen mag men zeker niet over het hoofd zien, want dit discours klopt in het geval van lieden als Trump ten enenmale niet. Hij heeft immers als vastgoedmagnaat meer dan een vinger in de pap via het congres en via lobbyisten in de wandelgangen van de macht en via televisieoptredens in een eigen show kon hij ook een en ander in beweging zetten. In die zin kan Trump nooit in waarheid spreken over de ongeloofwaardigheid van Washington - of voor zijn Europese kompanen over Brussel - want hij kent er perfect de weg. Hij doet het politieke leven af als een hel, als een oord van verderf, moreel en politiek verderf, maar hij ontneemt daarmee de rednecks, de blanke boeren in het Zuiden van de VS die het niet zo goed stellen, een eerlijke kans om gehoord te worden, want wat hij zegt is, zacht gezegd, dat de staat hen zou bestelen, terwijl zij daardoor een kans door de vingers laten glippen om hun situatie te verbeteren: een goed overheidsbeleid moet erin slagen op redelijke wijze de inkomens van die arme blanke boeren te verbeteren. Franklin Delano Roosevelt heeft daar een erezaak van gemaakt, om niet enkel de industriearbeiders een beter leven te geven in de steden. Maar de rampen die deze boeren te verwerken hebben gekregen, in delen van de Midwest en het Zuiden, de modderstormen, die het land van de vruchtbare bovenlaag hadden beroofd, of omgekeerd elders zand en modder hadden gedeponeerd, die de bestaande vruchtbare aarde bedekt hadden, zodat velen in armoede terecht kwamen, komen vandaag zelden in het nieuws. Het systeem van handel en extensieve landbouw heeft er ook niet aan geholpen en men kan begrijpen dat deze boeren een aperte rancune koesteren tegen de vijanden, onder meer Washington. Alleen, hoe terecht hun rancune ook mag wezen, hun ijveren tegen de expertencultuur  - waar ik ook van tijd tot tijd kritiek op uitoefen, maar dan vooral omdat die experten vaak niet buiten hun ivoren toren geraken en daarom oplossingen aandragen die niet zo gauw vrucht zullen dragen - dan blijft de vraag onbeantwoord hoe ze die rancune en dat ressentiment beter kunnen hanteren om tot een oplossing te komen.

In deze blijkt Trump als lid van de elite er perfect in te slagen een hondse, kynische boodschap te brengen die de rancune en het ressentiment weet te kapitaliseren, niet voor de boeren en anderen die zich misdeeld voelen, maar voor henzelf. Hij doet alsof hij waarheid vertelt, maar niets is minder zeker, of beter, dat hij cynisch misbruik maakt van zijn gehoor, laat onverlet dat zijn belangen net niet de belangen van zijn gehoor zijn kunnen.

Het is eigen aan populisten dat ze het woord spreken dat hun beoogde publiek wil horen. Het is de vraag of de symptomen accentueren de pijn verhelpen zal en of men überhaupt mensen mag laten geloven dat door die pijn te stillen ook het leven zelf beter wordt. In die zin verschilt zo een conservatieve populist weinig van zijn ideologische tegenvoeters, de socialisten. Beide bespelen ressentiment en vergeten, vergaten gaandeweg het emancipatorische van hun onderneming.  Donald Trump wil hen doen geloven dat hard werken volstaat, terwijl die boeren in de Midwest en zelfs de oude autobouwers in Detroit aan hem niet veel soelaas zullen hebben: ze werkten hard en kregen apennootjes. Nergens en nooit heeft Donald Trump die tot de 1 % behoort, zegt men, beweerd dat hij om een of andere reden de economische logica van zijn ondernemingen zou opofferen aan andere bekommernissen, zoals het welzijn van die rednecks.

Daar draait de kritiek van de cynische rede ook om, dat iemand naar buiten uit kynisch, honds uit de hoek kan komen en de machthebbers kan aanvallen, maar zelf cynisch van die lokroep gebruik maken om "de tegenpartij" te vormen en aanhang te vinden. Men begrijpt dat hier meer dan een kronkel te melden valt. Maar toch, de grofheid van de heer Trump schijnt journalisten niet (meer) te deren, al pakken ze er graag mee uit:

"ze bloed uit haar ogen... en whatever".

Wie dit niet begrijpt als diep beledigend, ten aanzien van de vrouw en de persoon... zal misschien denken dat vrouwen graag bereid zijn zo een alfamannetje in de wacht te slepen. Zelfs als dat zo is, dan nog blijft het merkwaardig hoe het particuliere en het algemene hier door elkaar gehaald worden.

Trump spreekt allicht een waarheid, maar hij vertelt ook andere dingen, over het politieke bestel, over het lot van mensen. Heeft hij hen begrepen? Dat valt moeilijk uit te maken. De Gaulle wist al waar het om ging, toen hij zegde de Fransen te hebben begrepen: hij stopte de oorlog in Algerije, maakte zich vijanden bij de Pieds Noirs maar bleef finaal het vertrouwen behouden van de Fransen, via referenda - tot 1969 toen hij het referendum teveel uitschreef. De pied noir was de typische kolonist die met de zegen van Frankrijk fortuin ging maken - en zo ook het land diensten bewees - maar intussen het nationalisme van de Algerijnen voedsel gaf. In Algerije is er harder gevochten dan we in Vlaanderen doorgaans voor mogelijk houden.

Michel Foucault leerde mij dat waarheid spreken ook in een democratie pijnlijk kan zijn. Als iemand over de weke onderbuik van een dame weinig verheffend spreekt, - cfr. ene H. Brusselmans, voor wie de collegae schrijvers te hoop liepen, want zijn recht op spreken werd ingeperkt: jaloo, en haar recht op respect en waardige behandeling? - dan mag dat nog waar zijn, daar heeft het publiek geen zaken mee en misschien lijkt het gedurfd, kynisch, het is een cynisch gebaar voordeel te willen halen uit machismo. Waarheid spreken is van belang, maar soms is het een waarheid die geen publieke, maatschappelijke draagwijdte heeft, terwijl men voorbij gaat aan wat wel van algemeen belang is.  Daarom is het nuttig dat men waarheid spreken ook niet als een blijk van durf voorstelt, maar als de moed tot spreken als het iets kosten kan.

In die zin dient men iemand als Donald Tromp te begrijpen als een speler, als een gokker die weet dat hij met zijn politieke spel niets zal verliezen. Maar anderzijds, moet men er zich voor hoeden democratie enkel bij mensen neer te leggen die onderhevig zijn aan het partijsysteem. Tja, complex is het altijd wel, maar het blijft altijd nog de moeite waard de zaak rond te krijgen, dat wil zeggen dat leden van de samenleving niet enkel de lasten mogen te dragen hebben en de baten aan anderen zien toevallen. In die zin was en is een tax shift gewenst, maar het probleem is dat men ook moet kunnen vertrouwen op de welwillendheid van mensen als Buffet of Bill Gates, maar Trump hoorde ik nooit in die richting. En waarom ontsnappen die laatsten? Omdat men hen vreest. De democratie vreest iemand als Donald Trump dus dubbel en hij is ook gevaarlijker, omdat hij zijn vermogen inzet om de democratie te belazeren.  

Bart Haers