vluchtelingen en positieve rechten

Reflectie

Verhaal van rechten en plichten

het algemene en het persoonlijke

Charles Aznavour kwam na de exodus uit
Armenië in Frankrijk ter wereld. Het blijft
riskant succesverhalen aan te dragen, maar
tegelijk weet net Aznavour hoeveel zijn
ouders te doorstaan hebben gehad. 

Het is niet voor niets dat we een statuut hebben ontwikkeld, kort na de oorlog voor slachtoffers van oorlog en vervolgden voor zaken waar we hier van een grote vrijheid genieten. De opeenvolgende conventies over het statuut van vluchtelingen, asielzoekers andere slachtoffers van den oorlog en dictatuur kregen ook een strategisch kantje, toen het in de koude oorlog kon helpen om mensen te redden uit de Sovjet-Unie.

Waarom krijgen we slechts de schaduwen te zien van de vluchtelingen die zich aanbieden aan de toegangspoorten van Europa? Waarom geeft men, van links tot rechts de indruk dat al die mensen hetzelfde zijn, identiek en uniform zijn? Want dat kan domweg niet, ook al zijn er genoeg mensen die in mimetisme een voetwegel vinden om zichzelf een beetje vorm te geven.

Elk jaar krijgen we meer info over de festivalzomers, over grote manifestaties van collectieve expressie als de dodentocht of de vierdaagse van Nijmegen en andere leuke dingen voor de mensen. Dat mensen graag eens uit die uniformiteit breken, liever naar een afgelegen strand gaan en in besloten kring hun plezier vinden, daar gaat het gelukkig niet over. Maar met die aandrang van media en bloggers hun geheimtips te delen, zit toch wel iets fout, want per slot van rekening zal het dan geen geheimtip meer zijn.

Onze houding ten aanzien van individualiteit is derhalve ambigu en daar  valt nog wel iets voor te zeggen, want als we individualiteit absoluteren, verdingelijken, wat nog een stap verder is, dan taant de beleving van individualiteit of wordt het tragikomisch.

Van belang is het wel om onze houding ten aanzien van oorlogsvluchtelingen te bekijken, mensen die niet op weg zouden zijn gegaan als er geen oorlog was geweest, maar in hun haardstede hun leven zouden verder gezet hebben. De Arabische Lente heeft veel los gemaakt en hoe het zal evolueren voor de onderscheiden landen, weten we op dit ogenblik slechts voorlopig. Tegelijk weten we niet, als ik naar journalisten luister, wat die Syrische mannen en vrouwen deden voor hun wereld in kon storten. Waren ze architect? Tandarts? ICT-er? Jurist? En zouden ze na het verwerven van afdoende taalkennis hier aan de slag kunnen gaan?

Veel van deze mensen kunnen niet zoveel waardevolle documenten meenemen op hun vlucht, daarvoor zijn de gebeurtenissen te chaotisch. Maar vakbekwaamheid kan men bewijzen, alleen, men wil niet dat deze mensen "onze jobs" afnemen. Als we dus van die vluchtelingen alleen de schaduwen zien, geen mensen in beeld krijgen, dan is het bijzonder moeilijk te weten hoe ze na aanvaarding als vluchteling iets kunnen doen. Ik herinner me wel eens ergens gelezen te hebben dat na de Russische revolutie een aantal prinsen, grootvorsten en grootburgers het land verlieten en in Europa, soms in de VS onderzocht zochten en vonden. Vaak werd verteld dat deze mensen ongeacht hun kwaliteiten en bekwaamheden op uitzonderingen na onderaan de ladder dienden te beginnen, wat menigeen op de gedachte bracht de eigen intelligentie creatief in te zetten, soms met goed gevolg, soms eindigend in de nor. Dat gold overigens ook voor Armeense vluchtelingen, voor Italianen in de VS...

Het blijft opvallend dat niemand er zich rekenschap van geeft dat we al decennialang met vluchtelingen te maken hebben, soms werden het chouchous, soms kutvluchtelingen en niemand kan er de vinger op leggen waarom dit zo moest zijn. Vergeten we niet dat vele grote namen, Charles Aznavour, Albert Einstein, Stefan Zweig, maar ook Boris Cyrulnik met grote vluchtelingenstromen te maken hebben. Oh ja, er waren ook die talloze emigranten die we niet bij naam kennen, die in 1933 en nadien naar Frankrijk togen, zelfs een grootburger als Thomas Mann ging naar Zurich, maar hij had, zoals Zweig, Einstein en enkele anderen een grote faam verworven.

Deze mensen werden niet de oren van het hoofd gezeurd over rechten en plichten, maar Arendt, Gunther Stern - aka Gunther Anders, de auteur van "de Catacomben van Molussië" van wie ze in 1937 scheidde - lang voor dat boek gevonden werd - en Heinrich Blücher, met wie ze in de VS een goed bestaan kon opbouwen, waren ver van zeker van lijf en leden. Op dat vlak hebben de conventies vooruitgang gebracht. Verder denken we ook aan Anna Seghers (pseudoniem) of aan Klaus en Erica Mann, die in die periode hun eigen keuzes maakten buiten Duitsland. Eenvoudig was het niet, romantisch ook lang niet altijd, maar uitgever Querido maakte het mogelijk de Exil-literatuur uit te geven, terwijl anderen soms schooiend door het leven hadden te gaan. En in 1940 zette de Franse overheid al die Duitsers, zonder onderscheid gevangen en konden de overwinnaars van de Blitz er zo de Joden en andere staatsgevaarlijke sujetten uitvissen.

Onze rol zal hopelijk niet zo dramatisch eindigen, maar we zijn aardig op weg de fout te maken de vluchteling niet als persoon te zien. De kans dat deze mensen op die manier hun leven ontplooien hangt niet af van hun wil iets te doen, wel van de mogelijkheden die hen geboden worden. Om kort te gaan: we garanderen hen de negatieve vrijheden - of onvoldoende - maar doen weinig om hen het recht te geven met de kennis en vaardigheden waar ze over beschikken iets aan te pakken. De kinderen mogen naar school, maar zoals Alicja Gescinska liet weten, soms niet in functie van hun kunnen. De ouders van de Gentse filosofe kwamen net weg uit Polen toen het regime echt op instorten stond. Maar er wel meer mensen die de weg zochten en vonden uit de dictatuur van de partij en het proletariaat. Toen werd merkwaardig weinig gesproken over de vluchtelingen voor het regime.

Het verhaal van rechten en plichten? Het klinkt goed en heeft het voordeel van de duidelijkheid, nemen we aan. In feite is het dramatisch, want we willen aan iedereen ook niet dezelfde rechten geven, maar verder vinden we het niet nodig uit te leggen dat waardig werk geen eenvoudige notie is. In wezen moet men er zich tevreden mee stellen dat deze mensen een eerlijke levenswandel verkiezen boven snel gewin. Maar we moeten meer doen om diploma's te accepteren als basis. In stageprojecten kan men bewijzen wat men waard is. Er zijn artsenberoepen die een knelpunt dreigen te worden? Men kan dus, zou ik mevrouw Rutten willen meegeven niet zeuren over rechten en plichten als men hen niet ook een zekere positieve vrijheid toekent, namelijk aan te tonen dat ze vakbekwaam zijn. Zal de integratie en verknochtheid dan niet geholpen zijn?

Bart Haers