Euthanasie bij uitzlichtoos ondragelijk psychisch lijden

Dezer Dagen

Hommeles over euthanasie

bij ondragelijk psychisch lijden

Een kort stukje in de krant over een petitie tegen Euthanasie bij ondragelijk psychisch lijden trok mijn aandacht. Knack had er ook iets over gemeld, over gedoe in de Artsenkrant, waar Distelmans de uitbreiding van de wet goed bevond en anderen vinden dat het als een ultieme therapie zou voorgesteld worden. Ik heb altijd vragen gehad bij het glibberige pad waarop men zich begaf en hoopte, hoop dat artsen dit ultimum remedium zeer omzichtig zouden hanteren. Een remedie is het niet echt en daar gaat de discussie over. Alleen blijft het een debat onder professoren terwijl het ook voor iedereen van belang kan zijn, voor zichzelf of voor naasten.

Men doet zeer veel om zelfmoord dan wel zelfdoding tegen te gaan - het hangt van de eigen inzichten af of men het eerste dan wel het tweede begrip hanteert. Zelfdoding is als term overigens slechts in schijn minder moreel als zelfmoord, want doden blijft in het menselijke aanvoelen een vergrijp. Toch is het wenselijk denk ik, dat minister Jo Vandeurzen zijn werk voortzet en dat we intussen gaan kijken naar wat we bedoelen als we het hebben over ondragelijk en uitzichtloos psychisch lijden. Want meetbaar is het niet en wie in de greep van een depressie leeft, ervaart zijn of haar bestaan ook wel als uitzichtloos, gesteld dat de betrokkene echt bewust is van de depressieve toestand, want dat valt niet altijd vanzelf vast te stellen, net omdat het bewustzijn bij depressie vervormd mag heten.

Een debat over de euthanasiepraktijk blijft altijd moeilijk en zeker als men lijden als een schandaal in de klassieke betekenis, i.e. als iets dat de normale gang van zaken verstoort en derhalve niet zou mogen bestaan, wil men aan dat lijden een einde te maken. Er was eerder dit jaar het verhaal van een geïnterneerde die euthanasie aanvroeg omdat hij psychisch uitzichtloos lijden zou en voor zover ik het verhaal beter las, begreep ik daar wel iets van.

Nu, Wim Distelmans zal mijn referentie aan Project T-4 niet graag zien, maar ik denk dat men ook naar Zweden en de VS kan kijken waar men een zekere tijd lang  eugenetische wetgeving invoerde en mensen steriliseerde. Ook Nazi-Duitsland vond daar volkshygiënische reden voor. Maar het Project T-4 ging over tot euthanasie, maar de betrokkenen vroegen er niet naar - konden dat ook niet vragen natuurlijk. Van euthanasie kan in deze geen sprake zijn, maar toch, het zou ons alert moeten maken voor drogredenen.

Zijn bezwaar begrijp ik wel, omdat de eugenetische opvattingen waarop ook T4 gebaseerd was, uitging van een Platoonse idee dat men het voortbrengen van nazaten niet aan de domme kudde moet overlaten. Gecontroleerde voortplanting op last van de overheid en door hen aangestelde ambtenaren zou veel leed voorkomen en dat moeten we willen. Alleen komt de vrije wilsbeschikking van individuen wel in het gedrang. En mag men als democraat zomaar macht geven aan ambtenaren om over het leven van burgers, over de kinderwens van ouders te beschikken?

Ook kunnen we er niet omheen dat de moderniteit ook een strijd inhield tegen het lijden door de vooruitgang van de geneeskunde te bevorderen dat tot wonderlijke en bemoedigende resultaten heeft geleid. We moeten die vooruitgang vooral waarderen en begrijpen dat er toch niet alle vragen mee beantwoord zijn. Onder meer het leed dat psychische aandoeningen kan veroorzaken. Hoe gaat men daarmee om. Uitzichtloosheid moet men dan wel ernstig nemen.

Maar toch kan men - indien men de vrije wil erkent - mensen die uitzichtloos psychisch lijden niet altijd begrijpen en volgen. Dat psychisch lijden nog iets anders is dan mensen die aan dementie gaan lijden of Alzheimer, kan ik niet helemaal exact omschrijven, want bij dementie en Alzheimer kwijnt het bewustzijn weg, maar soms blijft het er nog even en dan kan de pijn heftig zijn, heb ik begrepen. Bij psychisch lijden blijkt het bewustzijn ook vervormd of soms afwezig, maar de oorzaken liggen elders en men weet niet - altijd - of dat een blijvende omstandigheid is.

Dat er een petitie gekomen is, geeft blijk van minstens onzekerheid over de praktijk, al blijkt euthanasie in gevallen van Psychisch uitzichtloos lijden niet zo heel vaak voort te komen. De wilsbeschikking van patiënten met een zeer ernstig en moeilijk te behandelen psychische aandoening moet men ernstig nemen, zegt men mij, maar tegelijk blijft de vraag hoeveel waandenkbeelden er in het geding kunnen zijn.

Tegelijk is het ook wel zo, denk ik, voel ik aan, dat we zorg kunnen en moeten dragen voor mensen die lijden, al weten we niet of er ooit verbetering in komt. Daarover kunnen ook artsen niet altijd zinnige uitspraken doen, is mij gebleken en als leken moeten we niet proberen slimmer te zijn.

Het is een poging om mijn consternatie uit te drukken, want eerder stelde de vereniging van Humanistische verenigingen dat men mentaal gehandicapten ook toegang moet geven tot deze procedure. Door omstandigheden kom ik wel eens in een instelling voor volwassen mentaal gehandicapten en daar valt veel te zien, te beleven dat we niet zomaar van ons kunnen schudden. Aan de ene kant zien we dat mensen daar ook wel eens blij, verheugd, euforisch kunnen zijn en dan weer teruggetrokken, droevig, angstig. Het leven voor hen is niet altijd een cadeau en soms ziet men hoe ze toch vreugde scheppen in de zeer kleine dingen des levens.

Maar psychisch lijdende mensen zijn niet mentaal gehandicapt in de zin van het woord die ik hoger gebruikte. Zelfdoding of zelfmoord komt voor bij mensen in een diepe depressie en zou men willen dat men dit door euthanasie op een betere manier kan laten verlopen, dan valt altijd nog te bedenken dat hoe lang ook een depressie kan aanslepen, mensen er ook weer uit kunnen komen en dan nog een redelijk tot goed leven kunnen lijden.

Euthanasie en zelfdoding leiden tot dezelfde situatie, de patiënt overlijdt en het lijden is over. Maar een kans om het ongedaan te maken is er evident niet. Tony Judt leed aan ALS en hoe hij stierf, weet ik niet en hoef ik ook niet te weten. Maar de ziekte was uitzichtloos en in "De Geheugenhut" lezen we dat hij wel nog in zijn geest kon dwalen en kon denken, maar verder niets meer vermocht, noch wandelen noch schrijven. Ook hier kan men zeggen dat het een andere kwestie is, maar het probleem blijft wel dat ALS als proces vrij goed bekend is en dat artsen op zeker ogenblik niet veel meer vermogen. Is dat ook zo bij depressie en andere psychische aandoeningen?  

Aangezien de discussie nu in de besloten kring van de Artsenkrant gevoerd wordt en dus de argumenten vooral betrekking hebben op het handelen van de artsen, zou men kunnen vermoeden dat men de discussie niet op de straatstenen gaat voeren, om te verhinderen dat het debat te gepolariseerd gevoerd wordt. Maar toch is de kwestie voor psychisch lijdende mensen en hun directe omgeving van belang, te meer omdat men dan wel pogingen onderneemt om psychische aandoeningen uit de taboesfeer te halen, wat lovenswaardig is, maar velen dan toch in het ongewisse blijven over wat psychisch lijden allemaal kan betekenen.

Ik kom er niet uit en hoef dat ook niet, maar wel begrijp ik dat bekwame artsen en filosofen wezenlijke vragen te behandelen krijgen. Moet men daarom de hele euthanasiewetgeving weer afvoeren? Geenszins, maar moet wel omzichtig omspringen met die mogelijkheid, ook als patiënt. Voor mensen die ondragelijk en uitzichtloos psychisch lijden moet men ook naar best vermogen zorgen. Blijkt dan eenmaal dat de patiënt de vraag persistent vraagt, dan moet men het gesprek aangaan. En eventueel, als men zich verzekerd heeft van de onomkeerbare wil en met collegae diepgaand overleg heeft gepleegd, ook met andere zorgverstrekkers, dan laat de wet deze daad toe. Moeten we dan vrezen dat het lichtzinnig zal gebeuren?

Het blijkt moeilijker in deze samenleving in goed vertrouwen mensen hun beroep en vooral dat van arts of verpleegkundige te laten doen. We zijn op zoek naar de beste kwaliteit en weten soms dat er iets anders mogelijk moet zijn, maar soms is dat er ook niet. De discussie verdient daarom wel bijkomende aandacht, maar laten we blijven aannemen dat het werk van een arts die met zo een euthanasievraag geconfronteerd wordt lastig kan worden. Goed vertrouwen in zijn of haar betrokken zorg en toewijding mogen we verwachten, maar hoe het zal uitpakken, kan men niet aan de kantoortafel bepalen. Het geval, elk geval zal bijzondere zorg vergen en dan zijn algemene uitspraken van weinig tel, hoe goed de argumenten ook mogen zijn.

Bart Haers