Intellectuele hygiëne

Dezer Dagen

Allergie voor meningen

welke doen er dan toe?

Illustratie bij de Laus Stultitiae
van Desiderius Erasmus. Is het
raadzaam een mening te hebben,
af te geven op de regen, tsunami
aan meningen kan vanwege een
opinieboer weinig geloofwaardig
overkomen. Eens luisteren
naar die dame, kan wel
soelaas brengen. 

"De Afspraak" op maandag 28 september 2015 (Canvas) brengt eerst een item over een Amerikaanse presentator van een weliswaar bekende "Late night show", maar tegelijk, het was grappig twee komedianten - waren het er drie - er ernstig te horen over spreken, over die cultfiguur in wording. Maar wat me gewoon deed vluchten is de verschijning van de heer Joël De Ceulaer, die begon te vertellen over zijn aversie van de diaree aan opinies, meningen en dwalingen - mijn vertaling. Voor een journalist mag dat als niet minder dan een pose gelden, een dementi van de eigen bezigheid. Als lid van deze post-industriële samenleving, waar mensen ontvoogden en geleerd werden een mening te hebben en er ook voor uit te komen is dit helemaal vreemd. Toen de brave soldaat ook nog eens zegde dat hij zijn periode van verstomming wel moest doorbreken, dan weten we wellicht wel wat er aan de hand is: De journalist verdraagt niet andere meningen zo gemakkelijk de lucht bezwangeren.

Uit hoofde van onze vorming alleen al, maar ook omwille van het functioneren van de media is het hebben van een mening en er lucht aan geven noodzakelijk. Wie moet oordelen over iets of iemand moet zich een mening vormen en eventueel aftoetsen. Soms wil men eens iets bereiken, een agendapunt publiek brengen en dan moet men... een mening opperen.

Dat er veel geraas door het zwerk en over het net tot ons doordringt, hebben we aan de onvolprezen journalisten te danken die alles wat van belang zou kunnen zijn opvissen en met de megafoon van hun merk, broodheer weten te verspreiden. Het gevolg is dat er soms zaken "viraal" heten te gaan die misschien beter eerst getoetst hadden kunnen worden. Over "false fake news" gaat het dan, waarover journalisten zich dan weer ergeren.

Hoe kan het dus verantwoord worden dat wanneer een burgemeester, zoals die van Leuven iets stelligs beweert, c.q. dat het een feit is dat zijn zoon geen lijsttrekker zal worden, een paar dagen wat gezoem op de achtergrond oplevert, maar net voldoende om ons te bereiken, terwijl we er paf van staan dat wanneer de voorzitter van de grootste regeringspartij iets zegt ex cathedra ongeveer alle grote namen in opinieland iets zeggen. Nu, in Nederland is de politieke leider van een partij de fractieleider in de Tweede Kamer, bij ons is de macht buiten het parlement komen te liggen en is het de voorzitter die de politieke lijnen uitzet. Dat mag geen probleem heten want dat komt er pas als zijn uitspraken, of een bepaalde idee plots voor een storm van opinies zorgt: we zouden moeten nadenken over de conventie van Genève waarin het statuut van de vluchteling en asielzoeker om redenen van vervolging geregeld is in het land waar hij of zij een toelating krijgt er te verblijven en of we dat vandaag zomaar kunnen begrijpen als een verlenen van een volledig burgerschap in termen van sociale voorzieningen. De man verwees ook naar de situatie in het Romeinse Rijk, waar men in de loop der eeuwen het burgerschap openstelde voor wie niet uit de stad, niet uit de Laars en geleidelijk wel uit alle hoeken van het rijk terecht kwam. Militaire dienst kon ook helpen.

Want er valt zeer veel goeds te zeggen over de conventie en we weten dat het onderhandelen over een nieuwe versie, gezien de strek gewijzigde internationale verhoudingen - de dekolonisatiebeweging diende nog te beginnen (India was wel al onafhankelijk) en bovendien is het stelsel van sociale zekerheid in Europa ook gewijzigd - wel zeer bewerkelijk zou zijn. De idee zelf en het voorstel erover gesprekken te starten - dat nog niet werd aangedragen als het begrepen zou worden als onderhandelingen binnen de VN - zorgden voor veel lawaai.

Bovendien betekende het ook allemaal wel dat al die meningen voor een eigen publiek bedoeld waren en dus evengoed binnen het ledenblad van Groen of Hard tegen Hart hadden kunnen gebracht worden. Maar dat mag niet de bedoeling zijn, want wil men relevant zijn, dan moet men toch vooral publiek voor eigen parochie preken. Dit heeft gevolgen voor de toon en de formulering van de opinies, die al naargelang het publiek zus of zo gekalibreerd horen te zijn.

Een storm van opinies kwam er ook na de lezing van paus Benedictus XVI over geloof en kennis. Onder de titel, in vertaling, Geloof, Ratio en Universiteit. Herinneringen en bedenkingen, sprak de theoloog over een autobiografisch citaat waarin een van de laatste keizers van het Byzantijnse Rijk met een moslim in gesprek zou zijn geweest, over het feit dat de Islam overal waar die kwam... voor geweld zou zorgen. Weken werd er over gediscussieerd en het citaat werd afgewezen. Wie de ondergang van een rijk wil bestuderen kan toch maar beter eens bij een goed geplaatste ooggetuige te rade gaan, zoals Michael Paleologus. Maar de uitspraak zou blijk hebben gegeven van een bepaald islamofobe houding van de Paus, die geacht wordt de interreligieuze dialoog levendig te houden. De journalisten die de uitspraak de wereld instuurden, hadden geen boodschap aan context, opzet en plaats van gebeuren. Men zal wel begrijpen dat sommige mensen dan hun ambt neerleggen, want er werd niet geluisterd naar wat gezegd werd, tenzij om iemand aan de schandpaal te zetten. Bij zijn opvolger, Paus Franciscus gaat het eerder andersom, wil men bevestiging horen van wat men zelf wil geloven, onder meer dat deze paus gene gewone is, dan volgt men hem in al zijn woorden en daden, via de media. Per slot van rekening wordt er in dit geval wel beter geluisterd, maar toch, helemaal belangeloos is het ook niet.

Ik weet het niet, maar als een journalist, een opinieboer bij uitstek zegt dat het allemaal te veel wordt, ook nog eens maar zelden blijk geeft van pogingen dingen ernstig te onderzoeken, dan hebben we weer met een storm in een glas water en in wezen ook zelf weer een opinietje op overschot.

De man presteerde het ook nog eens te zeggen dat mensen met een rechtse opinie psychologisch anders in elkaar zitten dan linkse. Hoe hij, Joël de Ceulaer, de man van de harde feiten, dat zal bewijzen, blijft vooralsnog duister, want bij Dirk Stapel moet hij niet meer te rade gaan.

Hoe zou men kunnen beweren, proefondervindelijk dat rechtse mensen psychologisch anders in elkaar zitten dan linkse, want dat zou betekenen dat men het risico loopt mensen omwille van eventuele afwijkingen zou gaan discrimineren, positief dan wel negatief. Wie tot zogenaamd rechtse inzichten komt, kan inderdaad een aantal argumenten prefereren boven andere, zal niet zoveel met Karl Marx of John Rawls op hebben. Maar wie links is kan blind blijken voor de zwakte in de argumentatie van "A Theory of Justice". Wat mij vooral opvalt is dat linkse en rechtse mensen wier stemmen luid klinken doorgaans een bijna gelijklopend referentiekader hanteren. Economische inzichten? Beide menen dat geld alles kan verklaren. De betekenis van discipline is niet dezelfde? Toch wel, want als men het goed nagaat willen beide richtingen dat mensen van de andere kant enige discipline aan de dag leggen. Cultureel? Beide richtingen gaan even steil achterover voor succes, van kunstenaars of van sportlui. Meer nog, Links en Rechts promoten zichzelf graag via populaire sporten als voetbal en wielrennen en aan beide zijden zijn er prominenten die hun volksheid bewijzen door zich tot die sporten te verhouden, heel expliciet. Zelfs over wat hot is in de populaire ontspanning, van Sella Sue tot Willeke Alberti, bij prominente leden van Rechtse en Linkse bewegingen zal er grote consensus opklinken. De kleine verschillen, wie zal die vinden.

Het was bepaald een ongelukkige interventie van mijnheer De Ceulaer, die ook nog zegde dat hij over roken van mening veranderd was, maar zelfs die obsessie delen linkse en rechtse mensen. Dat linkse mensen de rokers uit hun volkshuizen hebben verjaagd, zal wel niet in overweging genomen worden. Net dat, lijkt mij, is vooral zo typisch voor wat de opinieboeren delen, een behoorlijk hautain neerkijken op het gewone volk. Een beetje zanger mag over de over de vluchtelingen een mening doen in een weekend-interview in een veel te dikke krant. Meestal vind ik dat boter aan de galg, want die mensen die ze willen overtuigen, horen noch lezen het. Het is preken voor eigen parochie en dat gaat vervelen.

Daarom, laat de heer Joël de Ceulaer zo snel als mogelijk genezen van zijn pose en begrijpen dat wat hij gezegd heeft, krijgt wel overwogen zal worden door het publiek, maar dat publiek luisterde in 1958 al niet meer eenduidig naar bisschop Monseigneur de Smedt, en niet veel later waren er niet veel vrouwen die het verbod nog wilden naleven over het gebruik van de anticonceptiepil, maar die integendeel hun eigen vruchtbaarheid in eigen handen namen. Niet veel later? Binnen tien jaar was het grootste deel om, net zoals de mannen. Was dat rationeel, lovens- dan wel betreurenswaardig? Men kan proberen na te gaan wat die vrouwen wilden, maar dat ze een autoriteit van eeuwen zonder scrupules terzijde schoven, zou men dezer dagen best goed in gedachten houden.

En tot slot nog deze reductio ad Hitlerum, om het af te leren: Volgens de socioloog Jacques A.A. Van Doorn verloor de SPD heel wat kiezers aan de NSDAP en Hitler, wat de uitspraken over de verschillende psyche nog eens ter discussie stelt. Het is vaste prik tot slot en om mijn positie in deze ten overvloede te illustreren dat dezer dagen links noch rechts ten ongepaste tijde te refereren aan de Nazitijd. Nu kan men niet elk (ongewenst) fenomeen dat we nu op onze weg ontmoeten, relateren aan die periode, maar tegelijk merkt men dat referenties wel eens te wensen overlaten, omdat men zelfs niet meer weet clichés na te brauwen. Men kan met name niet voorbij aan de grote invloed die de conflicten van toen op de samenleving hebben gehad, maar ook kan men, zoals Tony Judt betoogt, niet genoeg begrijpen dat wat wij nu eigen achten aan die periode en bij uitstek aan het nazisme in wezen... pas geleidelijk aanvaard is als de zwaarste vergrijpen tegen de menselijkheid, zoals de Holocaust. Dat men andere facetten buiten beeld houdt, is er ook niet vreemd aan.

Hoe we het luchtruim wat zouden kunnen opschonen - als dat al nodig mocht zijn? Is het niet eigen aan eenieder om zich ergens een idee van te vormen, want slechts weinig zijn, zoals de apotheker in de roman en de vader van Effie Briest bereid zijn opinie op te schorten omdat het allemaal zo oeverloos zou zijn en misschien ook wel verward. Dan kan het testen van inzichten zorgen voor enige intellectuele hygiëne

Bart Haers