gezondheidspreventiebureaucraten




Brief



aan de WHO & co
over de wetenschappelijke aanpak


Brugge, 27 oktober 2015


L.S.


Restaurant Malesherbes, Stoofsteeg Brugge?
Sluikreclame? Neen, gewoon een herinnering
aan een oord van verkwikking waar het eten
mooi gepresenteerd wordt zonder lieflafjes
maar met respect voor de producten. 
Rood vlees, verwerkt rood vlees, teflon, auto's en uitlaatgassen, t'is alles bedorven, gevaarlijk en toch zo verleidelijk. In de pers, op schermen krijgen we alle mogelijke boodschappen hoe we ons vlees in een goede teflonpan moeten braden met de juiste boter.  Intussen dwalen honderdduizend mensen uit oorlogsgebieden over de wegen van het oude Habsburgse rijk naar Europa, op zoek naar lekker vlees, goed leven en gezondheid, veiligheid ook. Ergens klopt er iets niet, maar wat?

Men zegt ons dat men talloze studies onder de loep heeft genomen en besloten heeft dat rood vlees niet gezond is, dat verwerkt vlees ronduit kankerverwekkend is en dat teflon onze gezondheid kan schaden. Ach, we worden al veertig jaar met onheilsberichten bestookt en intussen wordt het elk semester weer bang afwachten hoe het met de levensverwachting in Europa en vooral ons eigen België gesteld zou zijn, sorry, ons eigen Vlaanderen, want hoge levensverwachting spoort met gezond en goed leven. Het is statistische wijsheid en tot op zekere hoogte hebben we die kennis van node, maar het riekt te hard naar "Politics of fear". Bang afwachten is het voor de minister van pensioenen, terwijl die van volksgezondheid zich in de handen kan wrijven: gezondere mensen kosten meer aan pensioenen, maar minder aan gezondheidszorgen. Niet getreurd evenwel: mocht iedereen tijdig een codicel op de elektronische ID zetten waarin elk van ons zegt geen medische hardnekkigheid te willen, geen reanimatie te willen en ook nog eens te kiezen voor euthanasie, dan kan men die ziektekosten ook nog eens afwentelen. We kiezen dan immers zelf voor een snel en pijnloos einde.

Men zegt ons dat de aanpak, zo een metastudie wetenschappelijk correct zou zijn en ja, daar heb ik geen twijfels bij. Waar twijfels rijzen, betreft het de gedachte dat men die ene variabele, dat ene kankerverwekkende stofje als enige parameter kiest en vervolgens abstractie maakt van dat product dat men onderzoekt in het gehele leefpatroon. Zou het onmogelijk zijn voor de gemiddelde westerse man van 52 een simulatie te maken over de hele levensloop en kijken wat de leefpatronen met hem of haar doen? Heeft hij ooit macrobiotisch gegeten? Ja. Heeft hij veel vlees gegeten? check. Heeft hij veel aan de frituur gestaan? Niet meer dan twee of drie keer per... jaar. Heeft hij veel alcohol gedronken? Vanaf een zekere leeftijd, boven de dertig wat meer en boven 45 wat meer sterke drank. Maar, mevrouw, hij rookte, soms als een Turk, dan weer als een Zwitser of ook wel eens als een schoorsteen. En suikers? Twee klontjes in de koffie en enige tijd opgeklopte room met fijne suiker en wat koffie erover. Maar raiders, negerinnentetten - mag men dit woord uit pure nostalgie ook niet meer gebruiken? We noemden het zo en we hadden toen nog niet veel zwarte dames gezien en behalve van Josephine Baker nooit de sieraden - en al die andere snoepen? Weinig, behalve speculaas, een paar jaar, veel en graag. Wat zou de eindbalans zijn?

Het was goed, dank u en ik weet dat zo een zelfonderzoek veel weg heeft van de bekentenissen van Rousseau: staalhard eerlijk en toch, toch niet waarachtig. Het punt is dat je gedurende het opgroeien smaken leert kennen en je palet uitbreidt, maar dat je, opgroeiend bij een familie waar goed en gezond eten om voorrang streden geleerd hebt om groenten, fruit, vlees en vis goed te combineren en de veelzijdigheid te betrachten: venkel, wortels, witloof, salades... aardappelen op velerlei wijze.

Nog eens, een geval maakt de wereld niet, met een persoon ontdekt men wel een wereld, maar als men echt zou proberen het algemene voedingspatroon in een samenleving in beeld te brengen en dat te linken aan de levensjaren, de kwalitatieve levensjaren, dan zou dat een andere boodschap brengen. Want dat is een eerste methodologisch probleem: men zoekt stelselmatig af wat de gezondheid schaden kan, meent dat men die producten eruit dient te krijgen, maar met de kwalijke stoffen, gooit men ook de voedzame weg. Bovendien, waarom zou men mensen die dezer dagen heel vaak zeventig, bijna 80 jaar gezond door het leven gaan, lastig vallen met wat ze nog beter kunnen doen.

Hier komt uw dienaar, ik kan er niet aan doen en mijn verhaal wordt eentonig, uit bij denkers als Hannah Arendt, Peter Sloterdijk, Richard Sennett, die van filosofie, maar ook van wetenschap er andere gedachten op na houden dan de weldenkende gemeenschap voorstaan. Maar ten gronde gaat het over de inzichten zelf van wat het menselijke leven en het bestaan als individu betekenen. De sterfelijkheid van mensen voorop stellen als het grootste existentiële probleem, zegt Arendt, maakt het denken zelf steriel en wie geen vrede met de onvolkomenheid - het sterfelijke - kan hebben, zal zich licht of lichtzinnig een betere en volkomener bestaan indenken. Plato duikt dan op, de koning-filosoof en dus ook het streven het menselijke bestaan te verbeteren, te veredelen. Het moet gezegd dat dit voor mensen heel lang veel winst, tijdwinst en levenskwaliteit heeft opgeleverd. Maar heeft het niet ergens ook iets beangstigends gekregen?

Omdat die benadering alleen maar kon ontaarden in een dwangneurose: alle veiligheidsvoorschriften zullen niet volstaan om ons het beste leven te geven, nog afgezien wat dan de beste der werelden zou wezen. Wel leidt dit tot een disciplinering van het leven, zodat er geen levenssappen meer vloeien en we "par délicatesse" levende doden werden. De andere aanpak, ook van Richard Sennett, gaat uit van de gedachte dat we slechts goed leven kunnen als we de onvolkomenheden ervaren en durven voort te modderen. Levenskunst heeft bij Arendt noch bij Sennett een dwingend devies voorhanden, omdat zij er net vanuit gaan dat personen niet enkel in een algemene sfeer leven die voor iedereen identiek zou zijn, maar precies door particuliere omstandigheden getekend worden, ten goede, helaas dus ook door minder gunstige omstandigheden.

Mag men stellen dat de WHO en het denken rond preventieve gezondheidszorg ontspoord zijn, of beter, dat die instelling, met filialen in de hele westerse wereld - daarbuiten bestaan die ook, maar daar gaat het dan vaak nog om de verbetering van de levenskwaliteit - vooral een bureaucratisch bestel is geworden dat inderdaad onafhankelijk van de machten die er zijn, denkt men, tot inzichten komen en aanbevelingen produceren en ventileren. Tot daar mag men die instellingen vooral verdiensten toekennen. Er deed zich evenwel een ontremming voor, waar aanhangers van de preventieve geneeskunde zich niet bewust van lijken. Er zijn wetenschappelijke indicaties die ze deze experten in hun systeem zouden kunnen introduceren, zoals de theorie van de verminderende meeropbrengsten. Voert men die theoretische aanname in het model in, dan kan men de eigen bureaucratische ijver ook intomen, maar dit gebeurt niet.

Een tweede ontremming zou nog meer tot nadenken en tot kritiek aanleiding moeten geven: wat betekent het leven van het individu? De bureaucratische ijver van deze instellingen laten zich niet in met de kwaliteit van leven van personen, want hun opdracht is het alle mogelijke omstandigheden die de gezondheid kunnen bedreigen op te lijsten en aanbevelingen te geven aan de overheid, die aan de hand daarvan het goede leven voor mensen zouden regisseren. Mag men van een anti-individuele ontremming spreken? Al bij al blijkt het een antihumanistische ontremming?

Men kan zonder problemen aangeven hoe niet enkel in Nazi-Duitsland eugenese aan de orde was en wel in twee richtingen: enerzijds wilde men een superras kweken en anderzijds onnutte wezens, gehandicapten, geesteszieken tijdig uitroeien omdat ze alleen maar op kosten van de gemeenschap leefden. Programma T4 wordt zelden met het nazisme in verband gebracht, maar het was en blijft wat mij betreft net zo erg als de Holocaust. Niet de gerealiseerde uitkomst, het aantal slachtoffers is hier van belang, wel de vaststelling dat men mensen met een beperking wilde uitroeien. Is dit een zogenaamde verfoeilijke reductio ad hitlerum? Geenszins, want ook Zweden en de VS, maar ook andere landen probeerden degeneratie tegen te gaan door gehandicapten ambtshalve te steriliseren: als ze zich niet meer zouden voortplanten, zou het probleem zich vanzelf oplossen.

Men kan dezer dagen nauwelijks nog spreken over deze kwestie, onder meer omdat men gelooft dat men doorheen de wetenschappen vooruitgang kan boeken. Anderzijds merkt men ook dat mensen die zich voor de vooruitgang uitspreken op het vlak van bijvoorbeeld gezondheid  of van de voedselproductie inconsistent gedragen. De resultaten van de wetenschap, zoals GGO kan men niet accepteren. Maar als het over de persoonlijke gezondheid gaat, ziet het er alweer anders uit, maar het geloof in de wetenschappelijke kennis wordt getemperd door een zucht naar de natuurgeneeskunde. Kan het anders dan dat we in een verwarrende wereld leven, waar allerlei waarheden rondzoemen in de lucht en mensen alle zelfbewustzijn uit het beeld zien verdwijnen?

Gezondheid is een groot goed, maar kan nooit op zichzelf staan en wie niet helemaal gezond is, wie kleine of zelfs grotere mankementen mee te dragen heeft, kan nog altijd goed leven. Ik zal de discussie over het lijden hier niet exhaustief in beeld brengen, echter, moet men het lijden niet zoeken, vooral niet zoeken anderen te laten lijden, onnodig te laten lijden, dan kan het inherent zijn dat mensen met leed af te rekenen krijgen en daar merkwaardig genoeg vrede mee kunnen hebben. Precies op dit punt blijken algemene uitspraken uit den boze, want hoe mensen met een ziekte of beperking omgaan, kan men niet aan algemene maatstaven verbinden.

 De WHO en alle instellingen die zich op de preventieve gezondheidszorg richten, leggen een plicht op aan mensen om gezond te zijn, ook als mensen beseffen dat ze best ook wat aanvangen met hun leven. Het einde willen vermijden is bepaald een onmogelijke opdracht, mooi oud worden, kan helpen. Maar belangrijk is dan dat we met dit leven iets goeds aanvaarden, dat we er deugd aan beleven.

Vraag me niet hoe dat vorm gegeven zou moeten worden, want ik denk dat hier precies elke sturing van bovenaf uit den boze is. Maar laat ik u een hint geven: vermijdt bedrijven die een al te grote claim op uw genoegen leggen, waarvan de media dagelijks zeggen dat we ze overmatig bezoeken, zoals hamburgerketens, zoals grote koffiehuisketens, maar zorg dat u in de eerste plaats oorden opzoekt waar de eigenaar ook de uitbater en zaakvoerder m/v is. Helemaal valt dat niet vol te houden, maar toch, het goede leven zit hem in de kwaliteit van de producten, maar ook, denk ik, in de menselijke interactie.

Zal men veel leren door les te volgen via de pc, digitaal, op afstand? Voor een bewoner van Colorado of North-Dacota kan dat een betaalbare oplossing wezen om toch kennis te verzamelen. Echter, men kan maar beter les krijgen van een leraar - bij ons stilaan een bedreigde soort - of lerares en proberen met die leraar m/v leren te leren. Maar het is met kennis, of beter, met diploma's al net zo gesteld als met gezondheidspreventie, het worden vervreemde doelstellingen, die geen inhoud meer dekken. Dat helpt voor bijvoorbeeld de WHO, want zo kan men het kritisch publiek stilaan terzijde schuiven.

Hoe zou ik dan willen dat het werkte? Dat men inderdaad ervoor zorgen zou dat mensen kunnen weten wat goed is voor hen, waarbij men een zekere tolerantiedrempel voorhoudt. Maar als men eerlijk is, mag men van de media verwachten dat ze gezondheidsadviezen op een bescheidener toon aanreiken en vooral als men ook schrijft of spreekt over de goede dingen des levens, zoals lekker eten, zal men de toon wat de gezondheidspreventie aangaat zeker matigen.

Zouden echt alle mensen een roekeloos dieet aanhouden? Volgens de wetenschappers wel, maar houden ze echt de vinger aan de pols. In Vlaanderen zijn er wel enkele organisaties die voor hun leden regelmatig kooklessen organiseren en dan merkt men dat gezondheid en lekkernij hand in hand gaan. De toon van de WHO en andere gezondheidspreventiebureaucraten temperen? Ook, maar vooral zouden de media, zoals ook Trudy Dehue aangaf in haar studies over de depressie-epidemie en over ADHD, kritischer tegen de bronnen moeten aankijken. Maar wat weet/kan iemand die alleen "communicatiewetenschappen" heeft geleerd? Juist, zijn of haar moeder verkopen.

Ten gronde gaat het er wel om dat men het zogenaamde gewone, dus onwetende volkske wil temmen en intomen, maar zelf elk begin van zelfkritiek ontbeert evenals het vermogen het persoonlijke en individuele leven van anderen met vertrouwen te bejegenen.

Vale,

Bart Haers

PS Eerlang zullen we het dus moeten hebben over de wetenschappen en techniek als handvaten voor naar totale macht strevende overheden. De democratie verdraagt niet dat men alle middelen inzet, zonder na te denken over de proportionaliteit - alweer. Het zal ook moeten gaan over wat ooit placht te roemen: tolerantie. En tot slot zal het wellicht gemakkelijkst te negeren kwaliteitsmerk van de democratie moeten gaan: respect.   



Reacties

Populaire posts