Literair magazine en wat er te zeggen valt
Recensie
Bühne
Een tijdschrift als laboratorium
Een uitgever wil boeken verkopen. Wie zal het
ontkennen en toch, uitgever Perry Pierik zal het niet ontkennen, maar hij kan
er ook op wijzen dat hij de afgelopen 20 jaar heel wat werk heeft uitgegeven
dat elders niet direct aan bod was gekomen. Bühne vormt voor Aspekt een kanaal
om gedachten uit te proberen. Jawel, zelf mocht ik er al twee stukken
presenteren, een over Simon Stevin en het plein in Brugge dat naar hem genoemd
werd, een in dit nummer over de saaiheid in de Nederlandse letteren, ondanks de
reuring die men graag maakt. Daarover hoef ik het verder niet te hebben,
behalve verheugd zijn dat de stukken kunnen verschijnen.
20 jaar Aspekt, zo schrijft
Pierik, waren een avontuur, maar dat het uitgeversvak niet eenvoudig is, neemt
niet weg dat het mooi is dat boeken gaan leven. Men zou kunnen zeggen dat de
aandacht voor WO I en II wat overtrokken is, maar er komen wel facetten aan
bod, die men niet altijd terug vindt in de boekhandel. De hele discussie over de
Lebensraum als motief voor Hitler in zijn plannen, blijft de laatste decennia
achter bij de andere preoccupatie, de Joden uit Europa te verdrijven of te vernietigen.
Perry Pierik schreef over dit probleem, want de oorlog was geen onderdeel van
de holocaust, de holocaust wel in het opzet Lebensraum te verwerven.
Met dat thema zette de
uitgeverij een aantal paden uit voor publicatie, want de wil oorlog te voeren,
zowel in WO I en zeker in WO II, was niet enkel een Duitse optie, maar werd de
Duitse politieke en intellectuele elite wel in de schoenen geschoven. Daarin
speelde Thomas Mann een rol die hem nu wel eens in diskrediet brengt, maar
iemand die 80 jaar mag worden, zwemt wel door meerdere watertjes. Margreet Den
Buurman heeft er haar Unique Selling proposition van gemaakt en levert daarbij
best wel interessant werk. Wil men de eerste helft van de twintigste eeuw
begrijpen, dan zal men zich niet alleen om Thomas Mann bekommeren, maar men kan
er ook niet omheen. Wat een dominante schoonvader en een doortastende schoonmoeder Hedwig voor Tommy en Katja betekenen, kan men lezen. Hoe het ons raken kan? Omdat de aandacht voor het materiële leven bij de Pringsheims zo diep in het existentiële ervaren kon doordringen.
Een van de mooie topics van
het literaire magazine is de idee dat auteurs naar eigen inzicht kunnen
schrijven en dat kan over een locatie, zoals in dit nummer de brieven aan André
Kuipers door Henk Weltevreden. Waarom zou men mails sturen naar ISS? Een
gedachte die we dezer dagen nog nauwelijks kunnen vatten, omdat we van de
epistolaire cultuur niet zo heel veel meer mee hebben gekregen. W.F. Hermans
schreef, zo herinnert men zich, boze brieven, vernietigende brieven, terwijl het
bedenken van een brief iets moois is. Dat iemand die stuurt naar een
ruimtevaarder, kan men dus alleen maar fascinerend ervaren.
Een literair tijdschrift
zonder verhalen? Ik herinner me dat ik de verbazing toen ik ontdekte hoe De
Gids en de Nieuwe Gids voor auteurs de beste ouvertures bleken om hun werk
publiek te maken. Ook kranten konden vroeger een portaal voor eeuwige roem
blijken, maar tijdschriften dezer dagen willen succes voor alles en ook in deze
durft de redactie van Bühne de nek uit te steken. Zo krijgt u een verhaal over
vijf zussen die de auteur, Marlène
Hommes hebben gevormd, of misschien wel vervormd, krijgt u van Ezra de
Haan drie reisverhalen, waarin literaire lieux de mémoire achter de veren
worden gezeten. Of de Selfie van Margreet den Buurman over een bronzen beeld.
Kan ik er meer over zeggen dan dat het lezen me op gedachten bracht? Het blijft
moeilijke korte verhalen en reflecties weer te geven in een uitgekookte vorm,
want dan blijft er niets van over.
Dat geldt ook voor de
gedichten natuurlijk, maar wellicht ligt het meer aan ons dan aan de dichters
zelf. Natuurlijk zijn er dichters die zich boven het dagelijkse leven verheven
voelen, maar tegelijk, moet gezegd, blijft het schrijven van een gedicht
inderdaad een kwestie van "goesting", envie en "besoin",
een aandrang, aanvoelen dat het nodig is iets te zeggen. Ook het verhaal van
Hans Dütting over Hugo, die schilder worden wilde en ingewijd wordt in de
liefde door een vriendinnetje. Het lijkt macaber eenvoudig, zonder weerstanden,
zonder ander doel dan, tja, sex met elkaar te hebben. Toch is het daarom dat
het verhaal zoals we het lazen een vervolg vergt.
Men zegt vaak dat WO II een beetje uit de lucht kwam vallen, maar Friedrich Sternberg zag al in 1938 dat Hitler de oorlog wilde, onder meer door diens ervaringen in de Spaanse burgeroorlog, waarbij vooral de militaire ontplooiing hem zorgen baarde, maar ook de Franse onwil om de eigen strategie om te gooien, was hem een doorn in het oog. Het zijn dit soort verslagen die ons opmerkzaam kunnen maken voor wat geschiedenis is: de gebeurtenissen komen niet uit de lucht vallen, maar hoe ze in het werk gaan, valt moeilijker aan het licht te brengen.
Tijdschriften waar literatoren
aan het werk kunnen, zijn er wel en soms valt het wel mee, maar Bühne vist in
andere vijvers en vindt dus andere auteurs, dan die welke bij Pauw, DWDD (De Wereld draait doorrr) doorgaans de
aandacht krijgen. Toch kan men hier ook de verwachtingen naspeuren van het
verschijnen of vernoemd worden bij die ruim bekeken programma's. Het blijft
interessant hoe zo een programma een auteur kan maken of kraken.
Kortom, als iemand een
literair avontuur wil, dan moet men maar eens zo een nummer van Bühne lezen,
dat inderdaad geënt is op wat een eeuw geleden in Wenen en Berlijn in de
koffiehuizen op de tafels lag.
Bart Haers
Reacties
Een reactie posten