Literair magazine en wat er te zeggen valt



Recensie


Bühne
Een tijdschrift als laboratorium



 Een uitgever wil boeken verkopen. Wie zal het ontkennen en toch, uitgever Perry Pierik zal het niet ontkennen, maar hij kan er ook op wijzen dat hij de afgelopen 20 jaar heel wat werk heeft uitgegeven dat elders niet direct aan bod was gekomen. Bühne vormt voor Aspekt een kanaal om gedachten uit te proberen. Jawel, zelf mocht ik er al twee stukken presenteren, een over Simon Stevin en het plein in Brugge dat naar hem genoemd werd, een in dit nummer over de saaiheid in de Nederlandse letteren, ondanks de reuring die men graag maakt. Daarover hoef ik het verder niet te hebben, behalve verheugd zijn dat de stukken kunnen verschijnen.

20 jaar Aspekt, zo schrijft Pierik, waren een avontuur, maar dat het uitgeversvak niet eenvoudig is, neemt niet weg dat het mooi is dat boeken gaan leven. Men zou kunnen zeggen dat de aandacht voor WO I en II wat overtrokken is, maar er komen wel facetten aan bod, die men niet altijd terug vindt in de boekhandel. De hele discussie over de Lebensraum als motief voor Hitler in zijn plannen, blijft de laatste decennia achter bij de andere preoccupatie, de Joden uit Europa te verdrijven of te vernietigen. Perry Pierik schreef over dit probleem, want de oorlog was geen onderdeel van de holocaust, de holocaust wel in het opzet Lebensraum te verwerven.

Met dat thema zette de uitgeverij een aantal paden uit voor publicatie, want de wil oorlog te voeren, zowel in WO I en zeker in WO II, was niet enkel een Duitse optie, maar werd de Duitse politieke en intellectuele elite wel in de schoenen geschoven. Daarin speelde Thomas Mann een rol die hem nu wel eens in diskrediet brengt, maar iemand die 80 jaar mag worden, zwemt wel door meerdere watertjes. Margreet Den Buurman heeft er haar Unique Selling proposition van gemaakt en levert daarbij best wel interessant werk. Wil men de eerste helft van de twintigste eeuw begrijpen, dan zal men zich niet alleen om Thomas Mann bekommeren, maar men kan er ook niet omheen. Wat een dominante schoonvader en een doortastende schoonmoeder Hedwig voor Tommy en Katja betekenen, kan men lezen. Hoe het ons raken kan? Omdat de aandacht voor het materiële leven bij de Pringsheims zo diep in het existentiële ervaren kon doordringen. 

Een van de mooie topics van het literaire magazine is de idee dat auteurs naar eigen inzicht kunnen schrijven en dat kan over een locatie, zoals in dit nummer de brieven aan André Kuipers door Henk Weltevreden. Waarom zou men mails sturen naar ISS? Een gedachte die we dezer dagen nog nauwelijks kunnen vatten, omdat we van de epistolaire cultuur niet zo heel veel meer mee hebben gekregen. W.F. Hermans schreef, zo herinnert men zich, boze brieven, vernietigende brieven, terwijl het bedenken van een brief iets moois is. Dat iemand die stuurt naar een ruimtevaarder, kan men dus alleen maar fascinerend ervaren.

Een literair tijdschrift zonder verhalen? Ik herinner me dat ik de verbazing toen ik ontdekte hoe De Gids en de Nieuwe Gids voor auteurs de beste ouvertures bleken om hun werk publiek te maken. Ook kranten konden vroeger een portaal voor eeuwige roem blijken, maar tijdschriften dezer dagen willen succes voor alles en ook in deze durft de redactie van Bühne de nek uit te steken. Zo krijgt u een verhaal over vijf zussen die de auteur, Marlène  Hommes hebben gevormd, of misschien wel vervormd, krijgt u van Ezra de Haan drie reisverhalen, waarin literaire lieux de mémoire achter de veren worden gezeten. Of de Selfie van Margreet den Buurman over een bronzen beeld. Kan ik er meer over zeggen dan dat het lezen me op gedachten bracht? Het blijft moeilijke korte verhalen en reflecties weer te geven in een uitgekookte vorm, want dan blijft er niets van over.

Dat geldt ook voor de gedichten natuurlijk, maar wellicht ligt het meer aan ons dan aan de dichters zelf. Natuurlijk zijn er dichters die zich boven het dagelijkse leven verheven voelen, maar tegelijk, moet gezegd, blijft het schrijven van een gedicht inderdaad een kwestie van "goesting", envie en "besoin", een aandrang, aanvoelen dat het nodig is iets te zeggen. Ook het verhaal van Hans Dütting over Hugo, die schilder worden wilde en ingewijd wordt in de liefde door een vriendinnetje. Het lijkt macaber eenvoudig, zonder weerstanden, zonder ander doel dan, tja, sex met elkaar te hebben. Toch is het daarom dat het verhaal zoals we het lazen een vervolg vergt.

Men zegt vaak dat WO II een beetje uit de lucht kwam vallen, maar Friedrich Sternberg zag al in 1938 dat Hitler de oorlog wilde, onder meer door diens ervaringen in de Spaanse burgeroorlog, waarbij vooral de militaire ontplooiing hem zorgen baarde, maar ook de Franse onwil om de eigen strategie om te gooien, was hem een doorn in het oog. Het zijn dit soort verslagen die ons opmerkzaam kunnen maken voor wat geschiedenis is: de gebeurtenissen komen niet uit de lucht vallen, maar hoe ze in het werk gaan, valt moeilijker aan het licht te brengen. 

Tijdschriften waar literatoren aan het werk kunnen, zijn er wel en soms valt het wel mee, maar Bühne vist in andere vijvers en vindt dus andere auteurs, dan die welke bij Pauw, DWDD (De Wereld draait doorrr) doorgaans de aandacht krijgen. Toch kan men hier ook de verwachtingen naspeuren van het verschijnen of vernoemd worden bij die ruim bekeken programma's. Het blijft interessant hoe zo een programma een auteur kan maken of kraken.

Kortom, als iemand een literair avontuur wil, dan moet men maar eens zo een nummer van Bühne lezen, dat inderdaad geënt is op wat een eeuw geleden in Wenen en Berlijn in de koffiehuizen op de tafels lag.

Bart Haers




Reacties

Populaire posts