Wij, de Staat en het FN
Dezer
Dagen
Wat richten we aan?
We zijn allen mee aansprakelijk
Het geweld van het
klimaatalarmisme wordt nu in uitgebreide conferentiesessies omgezet in nieuw
beleid. De terreur blijkt nog aanwezig maar men doet het nodige en het
mogelijke en ja, politiek is er een probleem: we zijn het vertrouwen kwijt,
klagen politici, waarna ze weer even de zwartepiet doorspelen aan een andere
regering of partij. Nu in Frankrijk Marine Le Pen de regionale verkiezingen
heeft gewonnen, zal links weer komen met klachten over de kiezers en zal
Sarkozy zijn overbodigheid bewijzen door hard van leer te trekken. Wat richten
we toch aan?
Democratische regimes kunnen
zo omvallen, maar daar houden we ons niet graag mee bezig, terwijl we er ons
best wel van bewust zijn dat we eigenhandig de boel onderuit kunnen halen. En
neen, we moeten dat niet enkel de politici of de journalisten aanwrijven. Al
erger ik me ook wel eens aan een bepaalde framing, zeker als het over de
tegenstelling tussen rechts en links gaat, zijn we de uitgesleten clichés ver
voorbij, want links strijd niet meer tegen "het kapitaal" ten faveure
van "het proletariaat", dat sinds het einde van WO II in de
welvaartstaat ging delen in de welvaart en onverhoopte kansen kreeg en
aangreep. Het is goed te vertellen dat Achiel "Sarbon" van Acker uit
een bescheiden, zelfs arm milieu kwam, terwijl zijn kinderen mensen in goeden
doen werden, maar dat geldt ook voor August van Istendael en zovele anderen, telkens
wanneer men al die zelfverklaarde working class heroes telkens weer de revue
ziet passeren.
Het probleem blijkt dus dat we
ons graag blijven beroepen op de strijd van onze voorzaten, al kan nooit
iedereen aan de goede kant gezeten hebben, die van het proletariaat. Er waren
immers de plompe boeren, de ambtenaren en er waren de ondernemers. Maar kwam
Léon Bekaert ook niet uit een bescheiden familie? Smeden, zegt men, waren niet
arm, tenzij ongeluk hen trof. Ach, het feit dat mensen zich laten voorstaan op
de bescheidenheid van hun voorzaten, laat dat hun eigen verdienste natuurlijk
des te scheller schijnen, maar vertroebelt ook de blik. Natuurlijk dienen we
persoonlijke verdienste te onderkennen en waarderen, maar tegelijk is er ook de
omgeving en dan zie ik een Vlaamse samenleving, rond 1900 waar de vakkennis
omgezet naar nieuwe, machinale productiewijzen, zie ik meer mensen dan voordien
ook studeren, maar al deze data blijven nauwkeurig buiten beeld als we het over
de dynamiek van de samenleving willen hebben. Lieden als Lieven Gevaert en
August Vermeylen, Marten Melsen en Henri Pirenne, zij maakten toch net zo goed het
land als Vader Anseele of Emile Van der Velde? Waarom vergeet men de in zijn
jonge jaren zo briljante Hendrik de Man? Omwille van latere fouten, uiteraard,
maar zo gaat men toch geen inzicht krijgen in andere tijden en dus ook niet in
onze.
Als Marine Le Pen in Frankrijk
kan winnen ligt dat niet enkel aan de politici alleen, maar ook aan de hele
entourage, hofhouding, want ook vast benoemde experten hebben hun rol en allen
gaan zij, die hofhoudingen van zonnekoningen als Hollande, Lionel Jospin of Sarko
voorbij aan de gedachte dat "gewone mensen" - hoezeer moet men dit
woord niet haten in een democratie - ook inzichten hebben en niet per se blind
zijn voor de realiteit. Men kan natuurlijk blijven beweren dat "de mensen"
alleen om hun geld geven en vervolgens het beleid van de regering uitleggen in
termen van winst en verlies van diezelfde "gewone mensen". Ook
vermoeid van alle die vliegen op het scherm, die ongebruikelijke hoeveelheid
aanhalingstekens? Het ligt eraan dat we sommige commentatoren en analisten net
zo horen spreken, om aan te geven dat ze objectief naar rare fenomenen kijken.
Neem nu de aandacht die ook de
krant De Standaard heeft besteed, net als de openbare omroep aan een blog over
de lelijkheid van de huizen in Vlaanderen. Velen die hier op bezoek komen, zijn
vaak verbaasd over de grootte van de huizen en van de tuinen. En ja, niet
iedereen kan zich kasteeltje in de Beaujolais of een Eduardian country house
veroorloven, maar tussen deze voorbeelden en de banlieus van Parijs of de wijk rond
metrostation Ribeaucourt in Molenbeek, ligt er een wereld van verschil. Slechte
smaak. Een Vinex-woning is van binnen vaak met zorg ingericht, maar of iedereen
het echt aangenaam vindt? Toch is die discussie over de lelijke Belgische
huizen niet zomaar te berde gebracht, want 1°)
men verwijst daarbij wel graag naar teksten van bezoekers, zoals Victor
Hugo en Rimbaud die zo slecht gezind waren dat ze van het land waar ze
noodgedwongen kwamen alleen slecht schreven. Ooit zegde een Italiaanse dame me,
toen we naar Kluisbergen wandelden, dat ze al die negatieve kritiek van
buitenstaanders nauwelijks kon velen, maar vooral, zegde ze, mensen die hun
eigen medeburgers voortdurend laatdunkend bejegenen, daar moest volgens haar
een einde aan komen. Twintig jaar later is het gangreen alleen maar erger
geworden.
Want het gaat om koudvuur, dat
voortdurend kankeren over anderen, over hoe dwaas, blind en dom die katholieke
Vlamingen wel niet zijn. En ja, ook in Frankrijk heerst er vaak een sfeertje
onder intellectuelen dat alleen maar zelfhaat kan heten. Zelfhaat moet ook
autodestructief heten, want als men voortdurend de gedachte koestert dat de
anderen er niets van afweten, dat ze niet begrijpen dat men anders met energie,
met de publieke ruimte moeten omspringen, dat ze geen provincialen mogen zijn,
maar wel niet te veel met hun autootje rondkarren, dat... ze niet gezond leven
en niet begrijpen dat men naar school moet. Maar, waarde zelfhaters, de Vlaming
gaat meer naar school dan ooit voordien het geval was - want het moet - en de
meesten doen het ook goed, maar als u die laatste zeven procent echt wil
helpen, laat hen dan een beroep leren op de werkvloer, want in de klas zijn ze
opgesloten leeuwen.
Ooit zegde iemand mij dat de
Vlaming nog steeds in het Ancien Régime leeft, maar omdat ik niet geloof dat de
Vlaming bestaat, te vinden is, dacht ik dat niet zo heel erg zou zijn. Maar nu
moet ik vaststellen dat er wel een ancien-régimementaliteit bestaat, niet bij
de klassieke bourgeoisie, wel bij de vertegenwoordigers van het progressieve
denken. Men heeft er zelfs nood aan pausen, cultuurpausen, economen-pausen,
experten-pausen en ook wel leidende intellectuelen. Dan is men verwonderd dat
er in behoorlijk geschoold Vlaanderen toenemende irritatie ontstaat. Met al die
hiërarchieën wordt een debat voeren ook moeilijk, wegens te veel toegeschreven
autoriteit aan die klerken.
Afgelopen weken werden in
Brussel en A'pen een paar mensen ongewenst hard aangepakt door de
politiediensten, die op zoek waren naar
mogelijke betrokkenen bij de aanslagen in Parijs. Onmiddellijk komt er een
betoging in Brussel en twee deelnemers, Eric Coryn en Abu Jahjah krijgen het
woord. Had men gewoon gemeld dat er een betoging is, dat was toch afdoende.
Want hoe kunnen we nu nog geloven die fouilles echt zo gewelddadig waren of
schokkend? Hoe moeten we begrijpen dat politie haar boekje te buiten ging, want
er is terreurdreiging. Natuurlijk mogen die mensen betogen, maar ik kan mensen
die begrijpen die menen dat Abu Jahjah niet moet zeuren.
Overigens, na veel gedoe had
er in Oostende een klimaatbetoging plaats. Voor mij niet gelaten, maar ik vraag
me toch af hoe die mensen zullen reageren als de overheid de kostprijs van
energie, voedsel enz. nog meer zal opdrijven? En ja, ik vind dat mensen in
Kenia geld mogen verdienen aan boontjes of vrouwen in Marokko geld mogen beuren
voor het pellen van garnalen, maar ik vind het ook zinloos transport. Wat
krijgt vooraf onze aandacht? Nu is het klimaat de zaak, maar morgen het feit
dat het Zuiden plannen heeft.
Men zal mij niet horen beweren
dat mevrouw Le Pen - er zijn er overigens twee die het goed doen - haar succes
alleen aan het falen van Rechts, vooral Jacques Chirac en van links, vooral
François Mitterand te danken heeft. Het is aan de Fransen om de era van die
twee charels te evalueren, maar hun gebrek aan beleid, de zegezekerheid van
Mitterand en het feit dat hij compleet blind was voor de maatschappelijke
evoluties, niet enkel inzake technologie, maar ook inzake waarden waar jongeren
toen mee wilden leven, moet men toch in rekening brengen. Het socialisme,
Lionel Jospin, legt de 35-urige werkweek op en bedrijven slagen er niet in
voldoende flexibel op vraag en aanbod in te gaan, ook en vooral voor laag
geschoolde werkkrachten. Zoals zo vaak, het doel mag misschien lovenswaardig
lijken, de uitvoering is een ruïne.
Maar Chirac was niet beter,
imbu de soi-même als geen ander, heeft hij tijdens zijn jaren als premier, als
burgemeester van Parijs en zelfs als president nooit goed geweten wat hij kon
en zou doen. Giscard heeft wetgevend een en ander geregeld, zoals de legalisering
van abortus, maar ook inzake de vernieuwing van het staatsapparaat heeft die
zijn ministers laten werken. Sinds Mitterand en nog meer bij Chirac en Sarkozy
is de rol van de minister gedegradeerd tot die van sloefendrager van de
president.
Men moet hier boos om zijn,
want de personificatie van de macht, het herleiden van het politieke tot de
goedkeuring van de president, als een nieuwe Louis XIV - zeker in de ogen van de Enarques - moet als
een falen gelden van de hervormingen die Charles de Gaulle had aangevat. Hij
had moeten vrezen dat de mantel die hij zijn opvolgers gaf, veel te groot zou
uitvallen. Het gevolg is dat het politieke debat in de media altijd weer
besloten wordt met het voorbehoud dat de president zich nog moet uitspreken.
En dan komen de problemen in
de wijken aan bod, de problemen ook met het zwakke onderwijs in vele banlieus
van Parijs en Lyon, maar ook met een gefrustreerd lerarenkorps, dat zich niet
meer verbonden weet met de leidinggevende ambtenaren. Het Franse onderwijs is
nagenoeg geheel in handen van de staat, maar of het echt goed uitpakt, blijkt
niet wat er is veel gedoe. Men kan zelfs nauwelijks vrij de school voor de
kinderen kiezen. Het betekent paradoxaal genoeg dat niet de school de
determineerde factor is, maar de sociale positie van de ouders. De gelijkheid
die men heeft nagestreefd, onder meer door de laïcisering van het onderwijs 110
jaar geleden, heeft niet geleid in de vaak rommelig doch planmatige opgebouwde
en niet altijd goed onderhouden banlieus tot goed onderwijs. Aan die leraren
zal het niet liggen, maar men heeft nooit willen ervaren dat men cultuur iets
moet doen, wil men jongeren meenemen in het avontuur dat het onderwijs is.
Maar, hier, in Nederland en in Frankrijk was het onmogelijk die problemen te
benoemen. Het antwoord van Jean-Marie Le Pen noch van Marine Le Pen kan men
toejuichen, maar net het voortdurende falen van de klassieke partijen, ondanks
alle goede wil, alle goede bedoelingen en het soms eindeloze chicaneren en
bespotten van gewone mensen, heeft hun succes mogelijk gemaakt.
De media zullen zich dienen te
beraden over hun rol in de democratie. Media, vrije media, met een autonoom
statuut van de redactie die zijn nodig, maar die redacties/hoofdredacteuren
kunnen lijden aan zelfoverschatting. Nog eens, dat gedoe over de lelijke huizen
in België, Vlaanderen is geen referentie op dat vlak zo te zien, dat was voor
mij het ultieme bewijs van het doorslaan van de slinger: waar de maatschappijkritische
jongere dertig jaar geleden een oud krotje ging opkuisen, en geleidelijk de
tuin wat vorm en volume geven, daar zie je dat vandaag zo een blogger gewoon
vertelt hoe veel lelijke huizen er in Vlaanderen/België staan. Ik ken er anders
wel enkele die best charmant mogen heten, tenzij de criteria nu net weer
veranderd zouden zijn.
Is het vandaag nog mogelijk op
een zinvolle manier met elkaar te spreken, zonder de andere, de ambteloze
burger voortdurend als een gevaar voor zichzelf en de anderen voor te stellen?
Men kan niet zeggen dat onderzoek uitwijst dat we met zijn allen onze bijdrage
moeten leveren om het klimaat onder controle te houden en vervolgens zeggen hoe
mensen dat moeten realiseren op straffe van... We zijn inderdaad allemaal mee
verantwoordelijk voor het misbruiken van grondstoffen, ook water en lucht, maar
we kunnen niet altijd alle facetten van een productieproces overzien. Dat er in
een mijn in Brazilië een ongeval geweest, enfin met een bekken vol afvalstoffen
is ook mij bekend, waardoor mensen in de modder en blubber zijn terecht
gekomen. Maar wat werd er in die mijn gewonnen? Kan ik zonder dat ijzererts? Hoe
zal ik iets daaraan kunnen verhelpen? Het valt te bezien, want alleen vermag
men weinig. Want ijzer en staal wordt zeer uitgebreid gebruikt, zoals men weet,
voor de wegenaanleg, de bouw, machines, auto's, schepen, molens...
Zwarte zondag, 24 november 1991 staat me weer
levendig voor de geest, want in de daarop volgende dagen zegde iedereen die in
Antwerpen woonde dat ze bij een volgende zege van het Vlaams Belang de stad
zouden verlaten. Men heeft de partij nog zien groeien, tot op een zeker
ogenblik de partij over zijn hoogtepunt leek. Hoe het verder zal verlopen, weet
niemand. Maar in Nederland krijgt Geert Wilders steeds meer aanhang, waarbij de
gevestigde partijen nog maar eens niet meer weten van welk hout pijlen maken. In
Frankrijk van hetzelfde laken een pak. Tot hiertoe hebben de Duitse kiezers
geen oren naar populisten, maar het zal moeten blijken bij de eerstvolgende
deelstaatverkiezingen. Want er zijn wel kandidaten. Maar misschien weten ook
jonge Duitsers waar de huidige politieke rust uit voort is gekomen.
Dat is wat zo irriteert aan de
huidige politieke situatie in Frankrijk, dat men vergeten is waarom de Gaulle
in 1958 de Vierde Republiek heeft vervangen door een nieuw bestel. Zoals
gezegd, met Mitterand en Chirac bewees het systeem dat het niet voor politici
geschikt is die alleen de macht willen en zichzelf te glimmen willen zetten. Dat
lijkt me overigens de afgelopen dertig jaar steeds sterker het geval te zijn
dat sommige politici zeer persoonlijke campagnes gaan voeren. Wie herinnert
zich nog de idee van Idee van Guy Verhofstadt, om van België een modelstaat te
maken? Ver is hij niet gekomen omdat zijn twee regeringen er veel voor hadden
het vertrouwen van burgers te verbrijzelen. De discussie over het stemrecht
voor niet-Europese ingezetenen was wellicht een lompe vertoning, maar de echte
fouten van die regeringen waren de nefaste hervorming van de staat, waarbij
vooral geld werd overgedragen, zodat de federale staat op zeker ogenblik leek
leeg te bloeden. Maar ik heb ook de indruk dat mensen al gauw inzagen dat de hele
heisa rond de dioxinecrisis opgezet spel was geweest, dat wil zeggen dat de
mogelijke risico's sterk werden overdreven. Een derde punt wordt gesymboliseerd
door het Zilverfonds, waar niets geen cent werd in gestopt, alleen promessen
van de staat aan zichzelf. Aan de bankencrisis konden de regeringen weinig
doen, zegt men, maar het feit dat Verhofstadt de kansen van de hoogconjunctuur
heeft laten schieten en zo de staatsschuld niet echt omlaag gebracht heeft, kan
men hem wel euvel duiden.
Wanneer de gevestigde partijen
niet schromen zelf zozeer als uitgesproken populisten op te treden, zelf het
aanzien van de overheid omlaag helpen, dan valt het gemakkelijk te begrijpen
dat mensen zich in hun afkeer richten tot
een partij die in schijn oplossingen in de aanbiedingen heeft. Ook Le Pen zal
zich aan de wet moeten houden, zal zich aan de budgettaire rigueur moeten
houden en zoveel meer. Geen enkele partij, tenzij men de bestaande instellingen
en wetgeving opgeeft en dus kiest voor een totalitair regime, kan zich echt
zomaar anders gedragen. Soms zou het wel wenselijk zijn, maar met anders
bedoelen we dan vooral dat politici zich wat meer dienstbaar opstellen aan het
algemeen belang en niet de indruk wekken dat ze boven het gedoe staan. Maar het
gaat niet enkel om de politici, denk ik. De hofhoudingen dienen ook wat minder
uit de hoogte te doen, want een socialist hoeft niet arm te zijn, hij of zij
kan maar beter wat meer oog hebben voor de gelijkheid die men zegt na te
streven. Maar finaal moeten ook wij onze positie heroverwegen. De staat behoort
niet aan de politici en hun hofhoudingen, al wekken ze graag die indruk. De
staat is een vrij abstract gegeven waar we zelf ook mee verantwoordelijk voor
zijn. Momenteel is de relatie tussen politici en burgers voor vele
commentatoren onbestaande, staan burgers, ik schreef het eerder al, achter de
vierde wand, terwijl we allen in hetzelfde schuitje zitten.
Kon Marine Le Pen deze
verkiezingen winnen - en wellicht de verkiezingen van 2017 voor het presidentschap
- dan ligt dat inderdaad zowel aan de burgers als aan de zittende politici. Mensen
kiezen voor Le Pen, Wilders, Annemans en niemand kan het hen kwalijk nemen,
maar men kan ook hun overtuiging niet echt bestrijden dat het FN het beste zou
zijn voor Frankrijk, als men er niet in slaagt aan te geven dat de overheid
goed werk levert, niet alleen voor elk van hen, maar ook voor het land als geheel
- en voor Europa, maar dat zal men nu best niet te luid roepen.
Kortom, de klassieke partijen,
willen ze nog iets van betekenis overhouden, zullen best de publieke zaak
opnieuw ter harte nemen, zorgen dat de instellingen werken en dus ook het
onderwijs. Nu is het wantrouwen onvoorstelbaar groot. Hollande werd president,
maar ik heb nooit begrepen waar hij voor wilde staan. Ook Sarkozy heeft als
president en als nieuwe presidentskandidaat steken laten vallen. Nu goed,
zouden er geen andere mensen bereid bevonden worden die zich voor de publieke
zaak willen inzetten?
Er is de beweging "Nous
Citoyens", maar die krijgt nog niet echt aanhang, hoewel ik denk dat het
een goede idee is dat burgers zich meer uitgesproken met de publieke zaak
inlaten en dus ook eens durven te verzaken aan hun eigen belangen, zoals voor
het plaatsen van windmolens, het heraanleggen van kanalen en zo meer. Men kan
niet anders dan als een goede huisvader over de eigen belangen waken, maar soms
is er ruimte van node voor het algemeen belang. Activisten genoeg die opkomen
voor allerlei nobele doelen, maar de staat, dat is te banaal. Hoever moeten we
daarin nu gaan? Laten we vooral niet voorwenden engelen te zijn, want dat lost
ook niets op.
Bart Haers
Reacties
Een reactie posten