Angela Merkel, Joseph Roth en spijt achteraf
Dezer Dagen
Plan B
pragmatiek en verloren idealen
Frau
Merkel krijgt er volop van langs, want zij pleegt volksverraad, alsof zij
persoonlijk al die vluchtelingen op weg heeft gezet. Dat is toch wel wat al te
simpel. Maar hoe zal men de stroom van mensen, van lijdende mensen kunnen
stelpen en hen het genoegen schenken opnieuw in eigen land het oude leven weer
op te nemen?
Met
andere woorden, Europa heeft zich vijf, zes jaar lang weinig om de opstand
bekreund en al helemaal niet bijgedragen aan het scheppen van een klimaat waarin
een oplossing mogelijk zou zijn. Die ligt inderdaad niet in Europa, maar ik
denk dat die mensen, zoals eertijds de volksgenossen in de DDR, goed weten dat
het hier niet per se onmiddellijk een paradijs zal zijn, maar als ze zich
inspannen, hard werken, ze wellicht een beter leven zullen hebben. Wij aanschouwen
het met angst en beven en weten niet wat we denken moeten. Het blijft verbazing
wekken dat we ons concentreren op de gevolgen van de verwoestende oorlog maar
dat weinigen Europa er de mantel voor uitvegen dat ze daar niet tijdig de
bloeduitstortingen hebben tegengehouden. Vergeten we niet dat Libanon en
Jordanië ook het hunne te dragen hebben en dat de instabiliteit aan onze
grenzen inderdaad veel risico's meedraagt.
Dat
we ons niet gemakkelijk weten, met al die vluchtelingen, dat we onveilige
toestanden vrezen en zelfs een verlies aan eigenheid, cultuur, daar kan niemand
omheen. Maar het getuigt van een bijzonder gebrek aan zelfbewustzijn. Ik pleit
er dus niet voor dat we ons zouden aanpassen aan de nieuwkomers, maar ik denk
wel dat het nuttig is te bedenken dat onze cultuur robuust is. We kijken
voortdurend naar lieden die het niet of nauwelijks goed maken, die gewelddadige
oorlog tegen het westen bepleiten en bedrijven, zonder na te gaan hoeveel soortelijk
gewicht die groep in de weegschaal leggen kan. Kijk ik naar Zuhal Demir of naar
Alicja Gescinska, naar mensen die in mijn omgeving leven en ook hun verhalen
van migratie, vlucht hebben of inderdaad, gewoon gelukzoekers bleken, maar er
ook wel in slaagden, zij het bescheiden, dan is duidelijk dat we het wel moeten
begrijpen: niet alle mensen redden het op dezelfde manier, maar de
succesverhalen, daar zijn we tuk op, net als de verhalen van hopeloos falen.
Angela
Merkel heeft de bootvluchtelingen niet uitgenodigd, heeft niet gezegd: kom maar
af. Zij begreep dat ze zouden komen en wil dat we de crisis goed aanpakken. Men
heeft haar Wir Schaffen Das niet begrepen als een oproep om het onvermijdelijke
onder ogen te zien. Natuurlijk weet ze beter dan wie ook hoeveel druk dat kan
zetten op de samenleving, maar er zijn toch wel enkele aannames en
voorstellingen van zaken die er niet op lijken. We leven in crisis? Jawel en
Geert Noels heeft er enkele keren op gewezen, maar het eigene van zowel
democratie als van het (sociaal gecorrigeerde) kapitalisme blijft dat die
altijd onevenwichten en onzekerheden voortbrengen.
Men moet een staatsman zijn als Churchill, Charles de Gaulle of Adenauer,
Achilles van Acker om te begrijpen dat men met wegkijken geen oplossingen
bedenkingen kan. Geen van deze staatslieden was zonder gebreken of vergistte
zich wel eens in hun opties. Ook Merkel ziet wat er gaande is en weet dat ze
die toestand eerst moet accepteren, voor ze er iets aan doen kan.
Geert Noels is een van die economen die
begrijpen dat problemen zelden alleen komen, wat impliceert dat we vooral de
dynamiek onder ogen moeten zien. De geopolitieke verschuivingen, de opkomst van
nieuwe economische polen, het verlies aan controle vanwege de Transatlantische
handelsruimte, het zijn alle delen van een groot verhaal. De Arabische Lente
was een poging van de middenklasse om finaal het juk van corrupte machthebbers
af te werpen en een behoorlijk staatsbestel op te bouwen. Toch merkt men dat
wij maar een uitkomst voor mogelijk hielden. Intussen lijkt er alvast in
Teheran een nieuwe wind te waaien, maar hoever zal die reiken en wat zal die
Perzië ofte Iran brengen? Wie accepteert dat we net dat niet kunnen voorspellen
zou het Syrische slagveld ook anders benaderen. Nu moet men ervan uitgaan dat
Iran oude schema's over macht in de regio hanteert. Of Poetin Iran gebruikt,
dan wel of Iran gebruik maakt van het gewicht van Rusland, kunnen we ook niet
overzien.
De
critici van Angela Merkel hanteren ad libitum schema's die elkaar niet uitsluiten,
al hebben ze daar geen moeite mee, wel gaat het om fenomenen die de macht en
invloed van een politicus ver te boven gaan. Zij stelde publiek dat de
integratie uit de arbeidsmigratie en de volgmigratie van de laatste vijftig
jaar gefaald heeft, wat deels vast te stellen valt bij nauwkeurige observatie,
maar er zijn er ook die zich aasloten bij de Europese Leitkultur en onzichtbaar
werden als metoiken. Bijgevolg kijkt ze dus niet blind tegen de situatie aan.
Wie vluchtelingen in hun heimat wil houden, zonder iets te doen aan het geweld,
de wreedheid en onzekerheid maakt zich begoochelingen. Zou het volkerenrechterlijk
en volgens de Conventies van Genève zo wezen dat vluchtelingen niet mogen
strijden tegen een vreemde bezettingsmacht of tegen een wrede dictator in het
thuisland, dan waren er tijdens WO II maar weinig Engelandvaarders gaan
strijden tegen de Nazi's, toch.
Een
ander element van het verhaal is dat van de rechtmatige opstand, zoals in de
Nederlanden in het Plakkaat van Verlatinge is gestipuleerd en middels de
Deductio van Vrancken kon men een nieuwe staat zien geboren worden, waar geen
vorst aan het hoofd stond maar de Staten-Generaal. Tijdens de Arabische Lente
hebben we gezien dat vrijwel iedereen de Franse Revolutie - dus de
Leninistische variant van opstand - als schema hanteerde, terwijl het proces in
de Nederlanden of de revolutie in de 13 Britse kolonies aan de Atlantische
kust, waarbij telkens een nieuwe staat mogelijk bleek, een nieuw begin buiten
beeld bleef. Omdat onze schema's niet deugden, konden we ook niet gepast
reageren.
Nu
kunnen we dus proberen de deuren van Fort Europa te sluiten en gesloten te
houden, maar toen men beelden toonde uit Ceuta en Melilla, was links en al wie voor rechtvaardigheid
strijdt verbolgen, maar een land dient op de buitengrenzen te letten. Daarom
kan men de voordelen van Schengen niet zomaar in de strijd laten sneuvelen.
Alleen, men zegt voortdurend dat Brussel niet mee wil, dat Merkel te gastvrij
was, maar de stroom was er en Hongarije zette ras een eigen grenslijn op, een
nieuw ijzeren gordijn.
Ook
hier spelen meerdere agenda's hun rol, bovendien blijkt men er zich weinig van
aan te trekken dat men buurlanden met nieuwe onoplosbare problemen opsolfert.
De kortademige demagogen moesten niet veel zeggen. Nog eens, het uitgangspunt
is dat een natie, een land niet zonder grenzen kan en dat men moet zorgen dat
er geen bedreiging uit buurlanden over de grenzen komt, eerst oorlog, later,
nu, vluchtelingen en als men goed luistert, hoort men mensen bang worden voor
oorlog.
Maar
we vrezen ook het verlies aan Europeness, al noemen we het dan liever de
waarden en normen van de Verlichting. Voor sommige medemensen is het volkomen
helder waarover het gaat, maar wie zich verdiept in de geschiedenis, de ideeëngeschiedenis
van de zestiende eeuw tot nu merkt dat er wel een aantal punten zijn die we
allen gezamenlijk onderschrijven, maar juist over ideeën als rechtvaardigheid,
gelijkheid en zelfs broederschap en ook wel vrijheid heerst er doorgaans debat
en ook verwarring. Vrijheid blijft
veruit het moeilijkste punt omdat men er zich al te gemakkelijk simpele
voorstellingen van maakt. Rechtvaardigheid evenwel blijft een hoeksteen, al
begrijpen sommigen dat afwezigheid van verschil, terwijl rechtvaardigheid
tegelijk te maken met de gedachte "suum cuique", elk het zijne, verder
kan men er mededogen en barmhartigheid aan toevoegen en verder gaat een
samenleving niet gebukt onder ressentiment. Men aanvaardt dat er succesvolle
mensen zijn en andere maar kijkt hen daarom niet in de nek. Waarom negeert men
het basisinzicht van de evolutietheorie, waarbij men juist van de verschillen
binnen de groep, de soort uitgaat, als men het heeft over gelijkheid.
De
moderne Westerse samenleving blijkt attractief voor mensen uit gebieden waar semimoderne
opvattingen verbonden raakten met oude machtstradities, zoals de Ba'athpartijen
in Irak en Syrië lieten zien. De opstandelingen kozen voor het volle pond, maar
lopen ook hier vast op afwijzing en onwil. Onbegrijpelijk is dat niet, maar het
is geen oplossing.
De
overheid wil die mensen leren hoe ze zich hier moeten gedragen, maar ik merk
dat vele vluchtelingen perfect weten hoe ze hier moeten handelen: menselijk,
welwillend, lankmoedig over hun eigen lot en niet veeleisend. Natuurlijk zijn
er mensen die menen dat ze recht hebben op halal vlees en dergelijke, tenslotte
komen ze in een cultuur terecht waar het gewoon is dat we onze eisen stellen.
Opkomen voor eigen rechten kan geen kwaad heten, maar natuurlijk als men de
uren in het gemeentelijke zwembad zou veranderen om mensen ter wille te zijn,
dan moet daarover van gedachten gewisseld. Zelf ben ik tegen, maar het kan zijn
dat dit een tijdelijk en zeer beperkt regime van gescheiden zwemmen
noodzakelijk is; liever niet dus, maar nog maar 45 jaar geleden was dit hier
goed - geacht - gebruik, tot zwembaden vonden dat de familie samen diende te
genieten van de waterpret. In Zurich zijn er aan het meer nog altijd
badinstallaties voor dames apart naast gedeelde zwemzones. Nu goed, voor
afzonderlijke zwembaden is er absoluut geen geld.
Nu
kan men natuurlijk geen mensenmassa integreren omdat veel ervan een individueel
proces is, waar elkeen naar vermogen aan participeert. Maar als wij dan
voortdurend beweren dat het niet genoeg is, dan kan het nooit wat worden. Zuhal
Demir, de dame van staal meent dat Merkel voor chaos zorgt, maar momenteel zijn
het de afzonderlijke acties van lidstaten die voor problemen zorgen.
Homogenisme speelt zoals we vroeger al aangaven in het oude Midden-Europa een
grote rol in het politieke denken en sommige groepen in Duitsland, Nederland en
België vinden dat nog zo kwaad niet.
Nog
eens en ten overvloede, wij moeten onze cultuur niet opgeven, zoveel mag toch
duidelijk zijn, maar de integratie van de vluchtelingen hangt af van onze
bereidheid om hen zelf te laten uitzoeken naar hoe of het zit. Alleen, we
hebben geen tijd, want het proces diende klaar te zijn vooraleer mensen een
aanvang konden nemen met integratie.
Theodore
Dalrymple wordt vaak afgeschilderd als verschrikkelijk conservatief en
dwangmatig cultuurpessimistisch auteur, maar hij stelde wel vast dat het vooral
Indiërs en Pakistani's zijn die hun avondmaal met de hele familie gebruiken en
die hun kinderen aanzetten tot beleefdheid, vriendelijkheid en aandacht voor
anderen. Het lijkt te mooi om waar te zijn, maar inderdaad, zo handelend
bezorgen ze ons weinig of geen overlast, maar ik zie wel eens een jonge moeder
met wortels in Marokko of Algerije die niet toegeeft aan de prinselijke
neigingen van zoonlief.
Wat
zou het betekenen als niet 78 % van de (hogere) middenklasse autochtoon was,
maar slechts 40 %? Dat zou pas het einde van een samenleving betekenen. Nu zit
in die voorstelling van zaken blijkbaar een veronderstelling verborgen, die
niet zo fraai is: die autochtone middenklasse zou hardvochtig wezen en mensen
die niet passen uitsluiten, meer nog ze zouden zichzelf tot norm stellen en
zich inlaten met strak design, dure, dikke auto's, hun huis is hun fort en met
het lot van arme sloebers hebben ze geen uitstaans, geen empathisch vermogen,
die bourgeoisie. Dat deze mensen vaak op allerlei manieren inzet aan de dag leggen
voor de samenleving, voor naasten en buitenstaanders, voor vrijwilligerswerk en
andere activiteiten tijd vrijmaken, wordt niet vernoemd. Een witte universiteit
is voor hen een horreur en dat we nog Vloms spreken al helemaal het bewijs van
kortzichtigheid en bekrompenheid. Tot je naar "De Afspraak" kijkt en
daar een geleuter zonder vergelijk hoort over een stupide programma "the
sky is the limit" en de maker zegt dat hij de werkelijkheid wil laten zien
en de waarheid omtrent de rich en powerless. Dat laatste is wat overdreven,
maar je zal nooit ondernemers als de voorzitter van Ter Beke of de heer Piet
van Waeyenberghe zien, die zich inlaten met Europees erfgoed of met andere
zaken als de Koningin Elisabethwedstrijd. En dan was er nog een item over
gokken in het voetbal. Maar de discussie die Chris Peeters aanvatte over de
opvang van vluchtelingen, bij Ter Zake was dan wel weer okay. Je kan Trump verwijten dat volgens zijn
evangelie de wereld uit twee soorten mensen bestaat, zij die weten hoe het
moet, hijzelf dus, en de rest, de verliezers etc. In Vlaanderen moet men
betreuren dat maar weinig debat gevoerd wordt over wat het goede samenleven zou
kunnen betekenen, zonder dat het direct uitdraait op moraliseren. Ook hier
heeft iedereen het verkeerd voor, behalve Peter Mertens, Dimitri Verhulst of Joost
van de Casteele. Excuses, zo kan men zelfs geen discussie beginnen, over de
politieke keuzes van Pablo Iglesias in Spanje bijvoorbeeld.
Een
zinvol debat voeren over Europa, opvang van Vluchtelingen en wat er al niet
meer aan hete hangijzers voorhanden is, begint toch wel met een poging tot
eerlijke analyse. Men kan niet iedereen opvangen? Uiteraard niet, maar niet
Angela Merkel heeft de poorten open gegooid, ze stelde domweg vast dat we de
stroom mensen, individuen die we als vluchtelingen en asielzoekers omschrijven,
maar ook als gelukzoekers wegzetten - en die zijn er uiteraard ook, de Spaanse
Brabander, weet u nog - niet zouden tegenhouden door de poort dicht te gooien.
Europa is een aantrekkelijke regio om te leven, met goede voorzieningen, met
een open cultuur, ook al lijkt links elke rechtse stem voor grenzeloos
geborneerd te willen houden en omgekeerd kan het ook hard gaan. Bovendien heb
ik noch Orban noch anderen horen pleiten voor een gepaste en goed voorbereide
militaire deelname aan de strijd tegen Assad en tegen IS, noch hebben we hier
de afgelopen jaren goed met elkaar gesproken hoe we terrorisme en radicalisering
dienden te begrijpen om er inderdaad greep op te krijgen en te domesticeren.
Er
staat dezer dagen veel op het spel, maar politieke en vermeende intellectuele
gidsen gaan vandaag uit van de gedachte dat alleen hun gelijk van tel is.
Sommigen willen de religie aanvallen en menen dat als die verdwijnen alle
problemen opgelost zijn. Hoe weinig verschillen die dan van de fanatiekelingen
die juist per se het Huis van Islam tot hier willen brengen en wat we vooral
niet moeten willen? Maar ook kan men toch moeilijk om de werkelijkheid heen dat
Europeaan zijn niet betekent dat men plots geen Beier of Vlaming, geen Fransman
of Vendéen meer zou mogen zijn. De Europese constructie kwam er na een
vernietigende oorlog die niet vier of zes jaar heeft geduurd - voor de Polen gaat
het om zes jaar plus veertig jaar sovjet-suprematie - maar in West-Europa van
1914 tot 1947, toen de koude oorlog begon, waarbij men de nog verse ervaringen
en trauma's wel moest ontzien; nationale en regionale identiteit zijn zonder
meer de bakermat van de Europese culturen maar ook van een zeer verscheiden
geheel, hoewel we te lichtzinnig blind zijn voor de grote mate van convergentie.
Staatslieden,
denkers en doeners hebben dat Europa decennium na decennium vorm gegeven, er
zaten weeffouten in, maar ook, er was lang een draagvlak bij burgers,
bourgeois, mensen die doorgeleerd hadden en zelf ook voor dat Europa pleidooien
hielden, over de inzet en de nodige inspanningen. Vandaag kan men aan
volwassenen noch aan jongeren duidelijk maken dat de nationale parlementen best
veel meer in de pap te brokken hebben, als ze dat al zouden willen, maar veel
parlementairen laten dat liever aan de regering en vooral de premier.
En
ja, wir sind Europa, maar ook, in mijn geval, Vlaanderen en zelfs, men zal
verbaasd zijn, denk ik ook dat België mij aanbelangt, niet tot nader order,
maar omdat het deel is van de geschiedenis, mijn, onze geschiedenis. Tegelijk
probeer ik van de geschiedenis der Nederlanden verder werk te maken, van
Duitsland en Frankrijk, maar ook van andere landen. Soms is het moeilijk goede
analyses te vinden en hier schieten commentatoren als Hendrik Vos, maar vooral
journalisten tekort.
Nu
goed, we roeien met de riemen die we hebben en proberen losse eindjes die we
vinden aan elkaar te knopen. Moeten we Merkel volgen? Niet blindelings, maar
wel met goed vertrouwen en veel inzet voor een gezamenlijke Europese
benadering. Maar de vruchten zal men, als het goed is, niet morgen plukken. De
Duitse eenmaking, een proces van geduldig hersmeden wat verscheurd en verbroken
was, mag als voorbeeld gelden. En neen, dat soort ondernemingen is nooit klaar.
Joseph
Roth laat in "Die Kapuzinergruft", een roman over een andere von
Trotta een groepje mannen getuigen dat ze voor de oorlog doorheen het gebied
van de Dubbelmonarchie zonder papier konden reizen, per trein of met de ezel,
maar dat ze allemaal vol grieven zaten over dat vermeende vermolmde rijk, maar
nu het allemaal opgedeeld werd in nieuwe staten, nu blijkt het met vrije
verkeer ook gedaan, zeker voor arme drommels die met hun ezels allerlei
snuisterijen naar afgelegen delen van het rijk brachten, terwijl ze tijdens de
winter in Wenen of Budapest hun voorraden aanvulden. Vandaag kankeren wij over
Europa, Frau Merkel en Donald Tusk... ik zeg al niets meer.
Bart
Haers
Reacties
Een reactie posten