Donald Trump? Liefst geen overdosis

Kritiek

Buiten het zwaartekrachtveld 

van

Eddy Wally en Donald Trump

Simpele verhalen en logen doorzien

Daniel Ellsberg maakte de Pentagonpapers
bekend via o.m. de New York Times. Hij werd
vervolgd en achterna gezeten door de
administratie van Nixon. Hij was inderdaad
gevaarlijk en zette zijn leven op het spel.
Ook dat is Amerika, denk ik dan. Trump? tja,
er zijn nauwelijks woorden voor. 

Eddy zal het wel geweldig gevonden hebben in een zin of titel te staan met die Trump. Maar eerlijk is eerlijk, het mag geen eer zijn. En toch zijn de hoofdrolspelers niet Trump en Wally, wel de media. Mediamensen doen altijd alsof hun maagdelijkheid wordt geroofd, als men kritiek op de media aan de orde komt. Men doet ook graag alsof de nieuwe sociale media alleen maar gore praat brengen, een riool vol vitriool zouden wezen. Het hangt af van de gebruikers. Maar professionele journalisten hebben een belangwekkende taak, zouden zich ervan bewust kunnen van zijn dat ze in het debat inderdaad de stemmen van de deelnemers laten horen, zonder daarom de polariteit op te drijven en vooral zonder onwelkome inzichten dood te zwijgen.

Het betoog dat we willen aanvatten, waarbij veel u bekend zal voorkomen, heeft te maken met de kwestie waarom wij aan dag na dag overspoeld worden met banaliteit, maar ook dat niet onze weerbaarheid of de weerbaarheid, de veerkracht van het democratische bestel worden aangesproken, wel gemakzucht, angst en beven. De zegeningen en prestaties van wat enkelen en vaak velen in deze samenleving realiseren, komen zelden aan bod, het falen, de vergissingen en mislukkingen daarentegen. Ook zien we dat men onder het mom van de breeddenkendheid smakeloosheid tot norm verheft. Als een politicus beweert dat hij op Time Square of op het strand van Malibu een paar mensen mag neerknallen zonder voor een verlies aan stemmen te hoeven vrezen, dan zwijgt de pers, wegens geen antwoord meer, als vermoord. Dit is niet enkel En ja, mensen blijven voor hem stemmen, maar hoe kan men niet zeggen: kijk eens mensen, deze Trump, die nu zegt dat hij u verlossen van al die (illegale) migratie, deze Trump verdiende zijn kapitaal op de rug van bouwvakkers en blijkbaar zou hij er niet op toegekeken hebben of er illegalen bij betrokken waren. Waarom zou hij, winst is winst. Deze Trump zegt dat hij Amerika weer groot wil maken? De obsessie zegt veel over onze obsessie met macht, terwijl dat tegelijk graag onder het tapijt vegen. Trump wil de sociale wetgeving van Obama, die miljoenen ten goede blijkt te komen, te willen afschaffen: elk moet maar doen wat moet om niet in problemen te komen? Zou Donald Trump echt niet dank u moeten zeggen, tegen de overheid incluis? Hoe kan een fortuin zo snel groeien in een markt waar fortuinen minder snel toenemen dan in technologie? Ik denk overigens dat de erfgenamen van Eddy er goed aan te doen zedig te zwijgen over hun financiële toestand, er zitten te veel aasgieren klaar om hen van goed advies te dienen. Vervolgens zouden de bladen gaan roddelen over hun zakelijke falen...

Na de gebeurtenissen reageerde ik sceptisch, toen vooral de vluchtelingen uit de oorlogsgebieden werden geviseerd, maar de feiten wel ontegensprekelijk bleken, kwam ook aan het licht dat groepen anderen zich onder de oorlogsvluchtelingen hadden gemengd en in Keulen hun slag wilden slaan, terwijl ze wel enkele Syriërs mee wisten te slepen. Oudejaarsnacht, zacht weer, veel volk op stap in de stad op zoek naar avontuur, dat is iets van deze tijd. De straat werd, het stadsplein kreeg afgelopen decennia een nieuwe betekenis in het sociale leven, als belevingsruimte, niet altijd met a priori een openbare ruimte waar van gedachten gewisseld wordt. Demonstraties worden er nog gehouden, maar het stadscentrum moet aangenaam zijn, goed en strak gemobiliseerd. En zo ook alles om ons heen. Problemen op de buis mogen, maar liefst zonder al te zwaarwichtig te klinken. Tegelijk brengt men storm- en andere ontijtijdingen bij de vleet, die dan gelukkig niet zo erg uitpakken. Maar we lezen de tekenen niet meer, hoe vogels zich bij storm een veilig plekje zoeken en bladeren opwaaien, de hemel kleurt, want we weten al dat de storm komt, als het onheil nog veraf is.

Onze staten, als politieke en administratieve structuren werken steeds meer onder het moto: er mag niets gebeuren. Donald Trump beloofd zijn Amerika weer groot te maken, maar hij meent ook dat mensen, burgers er zelf voor moeten zorgen dat ze een groots en meeslepend leven leiden. Alleen zal hij er moer om geven dat mensen nauwelijks verder komen dan te scharrelen, zeker omdat we ons best ook nog eens rot amuseren.

Onze staten, ook de VSA kunnen hun taken, van veiligheid en goede infrastructuur niet altijd meer voldoen, maar Donald Trump kan mij niet overtuigen dat hij daar mee ooit bezig zal zijn, als hij er al over nagedacht mocht hebben. Maar ik kan de steen niet werpen, want ik merk om me heen dat onze eisen ten aanzien van de staat opmerkelijk veelzijdig zijn, terwijl we aanvaarden dat mensen er graag vanuit gaan dat ze er zelf niet veel te maken hebben. Donald is de uitvergroting van een fenomeen dat de media zo cruciaal maakt in ons bestaan, waarbij ik ook de selfie reken. Het gaat enerzijds om de fataliteit in individuele levens, waaraan anderen vaak niet, maar even vaak wel bij betrokken zijn. De staat is een abstractie, waarin mensen soms ongemerkt eigen machtsfantasieën plegen uit te werken. Dwight Eisenhower was tot dat besef gekomen, ook Daniel Ellsberg, maar dezer dagen waarin de visie van Stirner ongemerkt op de voorgrond wordt geschoven: niemand kan mij in mijn streven tegenhouden, alleen, maar dat weten we niet, ikzelf. Onze houding tussen het persoonlijke, waar ambitie, streven en leren echt wel best hun plaats hebben, maar er is ook het samenleven, waarbij we inderdaad soms merken dat onze inzichten gestuurd worden, waarbij we dus achteraf ertoe komen die sturing tegen te werken. Moet , kan dat altijd?   

Het gaat over oordelen over situaties, verhoudingen, menselijke interactie en de gedachte dat we niet altijd verder komen dan een voorlopig oordeel. Mensen als Trump hebben daar geen last van, nemen al eens risico's en zullen misschien een winstje net niet maximaliseren, maar tegelijk wel voldoende vruchten plukken. Toch zijn zij het die de indruk wekken dat je altijd weer het onderste uit de kan moet halen, waarbij men geen last hoeft te hebben van scrupules. De media springen daar graag op in, niet met Temptation Island of De Mol, maar met programma's waarin mensen op belachelijke korte tijd als restaurantuitbater of dirigent, pasteibakker of danser hun kunsten mogen tonen. Het kost geen moeite noch tijd voor iemand om snel een resultaat te boeken, ook al lijkt het nergens naar.

Ik denk aan de wijze waarop men ons het bericht bracht over de vaststelling dat zwaartekrachtgolven bestaan en hoe ze gevonden werden, door een leger onderzoekers die elk op onderdelen uitstekend werk hebben geleverd, maar het was geen individueel succes en dat wreekte zich, want we kunnen er plots geen gezicht aan verbinden. Geen Marie Curie, geen Prigogine, wel talloze onderzoekers die samenwerken, gedurende dertig jaar nam het aantal instrumenten toe tot alles beschikbaar bleek. Dan was het observeren en een mail bracht de ontdekking aan het licht.

Men kan dit soort onderzoek overigens gemakkelijk afdoen als bezigheidstherapie, maar behalve dat een belangrijk inzicht van Einstein aangetoond wordt, zien we dat het wetenschappelijk onderzoek van die orde technologisch zoveel vergt dat het wellicht in de nasleep nog veel bijvangst zal opleveren. Maar dat was het punt, de berichtgeving kwam tot ons in een jubelstemming, maar tegelijk merkte men wel dat het allemaal wat hoog gegrepen was voor de mainstream journalistiek. Het was en is gemakkelijker de draak te steken met Donald Trump en hem zo gratis publiciteit te geven, ook als hij gaat zeuren over Brussel. Het bleek moeilijker de draagwijdte en inhoudelijke consequenties van de wetenschappelijke triomf over het voetlicht te krijgen.

Ongetwijfeld weet Donald Trump wie hij voor zijn karretje kan spannen, weet hij dat er plaatsen zijn waar het goed toeven is, maar zal hij elke kans op het gemoed van zijn kiezers te  spelen door elk probleem in de schoenen van anderen te schuiven. Wie verneemt hoe in de VS in het diepe zuiden mensen het recht in eigen handen nemen, omdat ze de instroom van kartels niet accepteren, hoe in Mexico de situatie almaar chaotischer wordt, was het niet zo fair over Brussel als een hellegat te spreken. En ja, die muur? De kartels hebben er geen last van, of ze smokkelen illegalen of ze voeren drugs in.

Voor werkgevers zijn die illegalen een handig drukkingmiddel, omdat ze de arbeidsmarkt verstoren, in die zin dat ze de lonen kunnen drukken. Dat dit een majeur probleem is, illustreert de situatie in Brussel waar de PS een paar decennia in die migranten een nieuw proletariaat vond en zo de eigen positie electoraal dacht te vinden maar mee de werkgelegenheid voor laaggeschoolde jobs helemaal onderuit haalde. Nieuwe technologieën scheppen nieuwe jobs, maar verschuiven ook de toegang van lager geschoolden - die ook uit het ASO komen - naar meer gespecialiseerde mensen.

Wie de kosten te dragen heeft en wie de baten ontvangt, lijkt niet altijd duidelijk, maar tegelijk stemt het mensen somber dat ze niet begrijpen hoe ze hun leven op het spoor kunnen houden. Nu, men stelt het graag voor dat we de samenleving volkomen vanuit sociaaleconomische hoek dienen te bekijken en dat cultuur, het intellectuele leven, de ideeën als bovenbouw moeten zien. Dit is zo in het marxisme, maar ook in het neoliberalisme, waar de gedachte overheerst dat men niet teveel om gedachten moet geven - al kan men bezwaarlijk beweren dat zonder goed observeren, inschatten en passend handelen een zakenman echt succes zal hebben, een mens enigszins aanvaardbaar kan leven.

Men heeft ons gedurende decennia aangespoord aan te nemen dat ideeën er niet echt te doen, dat het de economie was en het sociale die bepalen hoe de samenleving eruit zien kan en hoe het leven er voor Janneke en Mieke uit kan zien. Dat ook de politiek een rol van belang heeft, moet dan nog uitgeklaard worden, dat wil zeggen dat de grenzen van het overheidsbereik is vandaag geen punt van discussie, want het is alles of niets, niets voor Trump dus. Intussen, las ik, kan men vaststellen dat een cultuurmarxisme velen onder ons in de greep heeft gekregen, wat niet mag verbazen, gezien het feit dat inzichten van Bourdieu in het debat over cultureel kapitaal, sociaal kapitaal zonder veel kritiek geslikt worden, terwijl verder ook het armoededebat voortdurend ertoe strekt dat men jongeren niet het slachtoffer mag laten zijn van hun sociale achtergrond. Die spelen mee, maar gelinkt aan de voor een behoorlijk aantal mensen mislukte integratie kan men dan voortdurende grotere inspanningen vragen voor kinderen die het in het onderwijs niet redden. Trump zal er geen been in zien, dat ze zonder succes het onderwijs verlaten, maar kan men al die inspanningen blijven leveren als men tegelijk niet mag vragen dat ze zelf ook iets willen maken van hun schoolloopbaan?

Eddy Wally deed het zelf, Trump roept twijfel op, maar doorgaans is succes een kwestie van vele factoren, ook opvoeding. Maar een eeuw emancipatie van de arbeiders in Vlaanderen heeft wel laten zien hoe mensen in twee, drie generaties hoog op de sociale ladder konden klimmen. Die vaststelling blijft echter steeds buiten beeld; de working class hero? Dat is nu niet meer zo interessant. De aandacht voor Trump en Eddy Wally moeten we ondergaan, ook al behoren ze niet tot wat ons boeiend kan, net zo min als we door de gebeurtenissen in een soap geraakt worden, al wil men dat nog zo graag, net ook in de vermeende kwaliteitspers.

Daarom denk ik er niet aan dat men de media moet censureren, want dat pakt toch niet, wel dat men, als zogenaamd als intellectueel door het leven wil gaan, bij zichzelf te rade kan gaan. Zij die zeggen dat men de Moslims niet over een kam mag scheren, helpen mee, om redenen van dierenwelzijn de rituele slachting onmogelijk te maken. Zij die zeggen dat men niet moet geloven, vinden tegelijk dat niemand zijn of haar cultuur van herkomst hoeft los te laten en bovenal niet zomaar hoeft af te stappen van inzichten over de status van de vrouw. Maar ontkennen dat inzichten kunnen botsen, dat de moderniteit en een bevolking die er niet mee opgroeide als een evidentie, inderdaad af te wijzen valt wegens verwarrend en strijdig geacht met de eigen opvattingen. Bovendien doen creationisten en aanverwanten er veel moeite voor om de ideeën die berusten op wetenschappelijk onderzoek zoals de Big Bang en de evolutietheorie verdacht te maken, onmogelijk aanvaardbaar te maken. Tegelijk gaat men dan in diezelfde kringen - of het altijd om dezelfde mensen gaat is zelden duidelijk - beweren dat men elk geloof moet afzweren - wat mag - maar ook bestrijden, vanwege de achterlijkheid. Godsdienstvrijheid is vaak een mooi ideaal geweest, wie er niet het juiste, maatschappelijke geloof op nahield werd ook in liberale samenleving in de nek gekeken, maar het is wel een verworvenheid dat mensen die vrijheid bij grondwet krijgen. Wat blijkt nu, dat men met een zelden geziene heftigheid - al ligt het eraan dat we nu sociale media hebben - elke vorm van geloof wil afzweren. Wat met het geloof in mensen? Zelfs daar valt niet over te twijfelen, want van Trump tot Pablo Iglesias, weinigen geven blijk van vertrouwen in anderen.  

De fenomenen die we wilden beschrijven hebben te maken met een onvoorstelbare vorm van onnadenkendheid. Er is weinig in onze samenleving, in onze cultuur dat niet ergens besmet raakte door corruptie, door bloedvergieten, daar helpt geen lievemoederen aan, maar een volkomen onwil tot oordelen, tot het aanvaarden van een aantal inzichten als juist of passend, hoe ontoereikend de gronden ertoe ook zijn, kan net beïnvloedbare personen, jongeren en ouders die niet echt goed in de samenleving hun plaats hebben gevonden stuurloos maken. De reactie? Zoeken naar zekerheden, in de religie en levensbeschouwing, in vormen van neoliberalisme waarbij de eigen verwerking niet meer aan de orde is. Ik sta er zo vaak versteld van dat men onwetend mensen citeert, die men in een andere context gewoon de aandacht niet waard zou achten. Als tegenstanders van alles wat Vlaams is uit hun kooi komen en gaan brullen, komen ze vaak uit bij bedenkingen die kardinaal Mercier zelf expliciet heeft uitgesproken en geschreven: het Nederlands is niet geschikt voor wetenschappelijke communicatie en filosofische reflectie. Dat vernam Frans van Cauwelaert alvast bij zijn pogingen de kardinaal ervan te overtuigen een Nederlandse katholieke universiteit in Leuven mogelijk te maken. De banaliteit zit hem er vaak domweg in dat men niet weet uit welk vaatje men tapt, vaker nog gaat het om een vorm van antinihilistisch nihilisme.

Men zal Donald Tromp nog vaak zien, neen, men zal hem blijven opvoeren, met al zijn fratsen en strapatsen en er zich steeds minder vrolijk over maken, maar zelfs zijn meest grove uitspraken zal men graag op het scherm gooien, met Schadenfreude erbovenop. Alleen,het succes van Trump is in hoge mate te danken aan de media, die graag profiteren van de meeropbrengsten aan reclame-inkomsten beuren. Zonder kritiek of verantwoording.

Als we zeggen dat we ons zorgen maken over democratie dan moeten we er ook naar handelen, c.q. aangeven in welke mate Trump als een goed acteur de burger weet te belazeren, want hij spreekt zichzelf gemakkelijk tegen, blaast koud en warm, maar dat ontdek je maar als je een paar scènes na elkaar ziet. Vooral zijn idee van leiderschap zou men best op de korrel nemen, maar helaas vrees ik dat juist in deze warrige dagen vooral arrogantie aangeprezen wordt.

Bart Haers