Chagrijnige burgers en vastgelopen beleid

Dezer Dagen

Pijnlijke vaststellingen

over biomassacentrales  

en andere dingetjes

Voor Willem van Oranja, alias Willem
de zwijger, heb ik altijd een boontje
gehad. Hij zweeg vaak, zegt men, omdat
hij geen zinnig of zinvol antwoord
bij de hand had. 

Het debat in het Vlaams Parlement over de subsidies aan de biomassacentrale in Gent, gebouwd voor en door Bee Power om in de Gentse zeehaven, de voormalige kolenterminal een spiksplinternieuwe biomassacentrale uit te baten, ook om de klimaatdoelstellingen te halen. Alleen  blijkt plots een dossier op tafel terecht gekomen dat het hele project afwijst op grond van niet altijd overtuigende argumenten. Het debat kreeg daarom een surrealistisch karakter, temeer omdat nagenoeg alle sprekers in het parlement zoals de fiere Sicamber ging verbranden wat hij had aanbeden en omgekeerd, aanbidden wat hij of zij eerst verbrand had.

Alleen paarden en domkoppen veranderen nooit van mening, maar in een aantal maatschappelijke kwesties zien we zelden of nooit dat mensen hun tot inkeer komen over eerdere meningen behoorlijk argumenteren.  Willem Frederik Schiltz heeft inderdaad de centrale in Gent het neusje van de zalm genoemd op de rostra van het Vlaams Parlement - de rostra was het spreekgestoelte waar in het oude Rome de sprekers het woord namen in publieke debatten en processen. Hij moest de ommekeer bij de Open VLD vertolken en ik vond het pijnlijk dat hij die ommezwaai zomaar maken kon. Politiek strategisch was het wellicht verantwoord, maar men bleef op z'n honger wat de kwestie betrof, hoe we op termijn de verschillende elkaar soms uitsluitende keuzes toch kunnen verzoenen.

Nu gebleken is hoe moeilijk het is in het dicht bevolkte Vlaanderen wndmolens neer te zetten en dat velen menen dat men best voor windmolens kan zijn maar niet in de eigen buurt, dan komt er uiteraard een moment waarop de elektriciteitsproductie de vraag niet meer kan bijhouden, dan komt er een moment waar de overheid zal moeten toegeven dat ze te kort is geschoten.

Maximaal optimale oplossingen, excellente oplossingen verkiezen boven redelijke alternatieven kan tot problemen leiden, die men dan zal beweren niet te hebben gewild. Het debat in het Vlaams Parlement liet alvast zien dat de politieke elite vergeet dat ze niet zomaar moeten proberen iedereen te behagen, wel moet men mensen overtuigen van het algemeen belang in een bepaalde kwestie, waarbij technische argumenten en factoren als de aanwending van de publieke ruimte bepalend zijn, los van ideologische mantra's.

Maar niet enkel politici lijden wel eens aan bedrijfsblindheid, ook vakbonden kunnen de kluit belazeren en bepaalde beroepsgroepen hebben er een handje van weg hun gilde of beschermde ambacht, soort werk zo aan te wenden dat hun werk eronder komt te lijden en onze veiligheid maar ook rechten van meer direct betrokkenen zoals toeristen of zakenreizigers in het gedrang komen. Tegengestelde belangen verzoenen wil men al eens met dwangmaatregelen oplossen en soms lijkt het niet anders te kunnen, zoals minimale dienstverlening en/of opeising. Het valt wel op dat de politieke besluitvorming afgelopen decennia ertoe geleid heeft dat maatschappelijk belangrijke diensten van de overheid in het ongerede zijn geraakt. De vakbonden die terecht een beter sociaal statuut voor overheidspersoneel hebben nagestreefd en gekregen, waarbij de strijd om verworven rechten op verschillende niveaus meewegen in de  het actuele beleid, maken een politiek van verandering wel zeer moeilijk.

Wij, het publiek worden dan chagrijnig omdat een partij die grondige veranderingen beloofde van het overheidsapparaat maar niet lijkt te kunnen leveren. "Point n'est besoin d'espérer pour entreprendre ni de réussir pour perséverer". We kennen de uitspraak en waren lange tijd geneigd er enig belang aan toe te kennen, maar op zeker ogenblik drong het tot ons door dat dit zowel een onmenselijke gedachte is die - zoals Aloïs Gerlo ooit besprak - moeilijk spoort met de humanist Willem van Oranje, als een vrijbrief blijkt om allerlei moeilijk te verantwoorden doelen na te streven. Het is een uitspraak die een desperado passen of een dictator. Rationeel is het niet alles op alles te zetten om een (politiek) doel te bereiken, dat niemand ten goede komt of een zeer hoge prijs vergt aan mensenlevens.

In die zin zal men pragmatisme niet zomaar afwijzen, maar men kan ook redelijkerwijs aannemen dat als er zoveel emoties in het geding komen, een beleid dat tegen heug en meug gevoerd wordt, het algemeen belang ten goede kan komen. We zien verschillende domeinen waar de argumentatie, ook al lijkt ze volkomen rationeel aanvaardbaar, op termijn de maatschappelijke cohesie kan schaden. Neem de kwestie van de snelheidsbeperkingen op de wegen. Zeventig km per uur langs gewestwegen kan op een aantal plaatsen legitiem zijn, omwille van de lintbebouwing, maar men moet toch niet altijd de aandachtig rijdende bestuurders met de laagvliegers straffen. Al te vaak merkt men dat men een boete in de bus krijgt omdat men een inhaalmanoeuvre uitvoerde en even die zeventig km moet overschrijden, maar vervolgens houdt men zich weer aan de limiet. Het aanvoelen is dat de overheid een onmogelijk doel nastreeft, namelijk alle ongevallen voorkomen, terwijl dat helaas niet goed mogelijk is, want soms krijgt men een ongeval door de omstandigheden, zoals een falen van de techniek. En sinds ik zelf meemaakte dat iemand me door roekeloos gedrag van de weg reed, de ambulance in, ben ik op dat vlak zeer uitgesproken: fout rijgedrag moet afgestraft worden, eerder correctioneel dan politioneel, maar al die controles leiden ook tot voortdurende irritaties en de beperkingen die niet meer sporen met de waargenomen omstandigheden, waar men als bestuurder zelf over kan oordelen. U merkt, ik zit weer op mijn stokpaardje, dat de overheid ook wel zou kunnen uitgaan van vertrouwen tegenover bestuurders, tegenover burgers. Tegelijk begrijp ik wel de houding van ouders en nabestaanden van in het verkeer overleden mensen, want het blijft natuurlijk schrijnend als men verneemt dat een dronken chauffeur vier jonge meisjes, studentes van de weg heeft gereden. Streng straffen kan helpen, maar het onheil is geschied.

Het brengt ons bij een vraag die dezer dagen gevoelig ligt, omdat men het niet over (publieke) moraal wil hebben. Het volstaat immers niet te beweren dat het recht van de ene eindigt waar dat van de andere begint, het gaat er ook om dat de bescherming van de integriteit, fysieke en morele van de andere ook van gewicht zijn. Vrijheid, aldus Hannah Arendt heeft te maken met het handelen wijl men onder mensen verkeert en dus met mensen rekening te houden heeft. Over vrijheid en vrijheden, negatieve en positieve bestaat al eeuwig een soms fel debat, te meer omdat sommige filosofen menen dat mensen nooit echt vrij kunnen zijn, omdat ze immers zelf hun handelen niet kunnen sturen, maar volkomen heteronoom handelen. De werking van de hormonen? Dat ligt niet aan ons, maar het zijn stofjes die ons brein sturen en waar we zelf niet veel vat op kunnen krijgen. Als een belangrijk politicus vrouwen, of ook al eens ondergeschikte mannen seksueel intimideert of misbruikt, dan is dat van dezelfde orde als wanneer een priester dat doet. Toch zien we dat zo een politicus vaak met veel meer indulgentie wordt bejegend dan de priester. Natuurlijk zal men pedofiele handelingen afkeuren, als er sprake is van dwang of misbruik. Maar nog maar dertig jaar geleden werd ervoor geijverd dat ook pedofilie geaccepteerd zou worden. Niet de exploitatie van kinderen stond daarbij voorop, wel de mogelijkheid dat volwassen mensen de genegenheid voor minderjarige personen, jongens of meisjes zouden mogen uitdrukken en beleven. Vandaag heeft men besloten dat dit nooit goed gepraat kan worden en streng bestraft moet worden. Er valt veel voor te zeggen, maar toch is het dan nog aan de rechter om het hele verhaal de elementen ten laste en à décharge af te wegen.

Opgroeiende in een tijd waar taboes gemakkelijk te slopen waren omdat er veel waren die niet echt meer van de tijd leken, merkten we dat bepaalde noties, zoals sociale controle of zelfbeheersing, discipline best niet te zwaar wogen. Het heeft een concept van vrijheid opgeleverd dat vaak best ontregelend en bevrijdend werkte, nieuwe vormen van relaties bleken mogelijk en men kon hiërarchische verhoudingen in vraag stellen. Die geest vind ik nog steeds waardevol, omdat het toelaat op een open wijze bepaalde misstanden ter sprake te brengen. Hiertegen protesteren kan men niet anders zien dan als een culturele regressie. Opvallend is dat links en rechts elkaar hier lijken te vinden en oude taboes stilletjes weer van stal hebben gehaald.

Toch kan ik met Marli Huijer wel het belang van een zekere discipline en zelfbeheersing onderschrijven en zal men ook vormen van sociale controle niet geheel afwijzen, om onheil, onheus gedrag te voorkomen. Maar als een president tegen burgers van een ander land klacht indient wegens laster en eerroof, dan denk ik dat dit meer dan een brug te ver is. Vind ik het weinig zinvol de man een dierenliefhebber te noemen die zich aan hoevedieren vergrijpt, dan is dat omdat dit gewoon niets te maken heeft met wat de man werkelijk aanricht, zoals de persvrijheid aantasten en hele groepen in de samenleving afwijzen, zoals de Koerden. Er was een vredesproces aan de gang, maar zoals het om politiek opportunistische redenen werd geëntameerd, werd het om redenen van strategie en tactiek ook weer afgebroken en werd de repressie harder dan ooit.

Proportionaliteit in het handelen, het blijft in een democratie iets moeilijks en  inzake het belang van goed onderwijs, ziet men dat beleidsmensen op dat terrein wel eens vergeten dat men wel veel kan onderwijzen, wat de onderwezene ermee kan of wil aanvangen, blijft altijd nog onzeker. Nu de discussie over de plaats van religie in de samenleving en ten aanzien van wettelijke regelingen versus religieuze voorschriften heel wat reuring blijft veroorzaken en discussies fel laat opvlammen, moet men toch tot het besluit komen dat men religie dan wel zelf als een samenraapsel van mythes en dwaasheden kan beschouwen, men religieus bewogen mensen toch om redenen van tolerantie niet zomaar kan afwijzen. Ook hier mag men deze benadering niet absoluut stellen: besnijdenis kan men beschouwen als een verminking en dat moeten we niet willen, noch bij mannen of vrouwen, zeker niet bij onmondige meisjes, waarbij, zoals Ayaan Hirsi Ali beschreef,  de mishandeling zeer diepgaande gevolgen hebben zal, ook op het zelfbeeld van die meisjes.

We leven in verwarrende tijden  en dit ontkennen helpt niet. Als een bestuurder van een hele onderwijskoepel, die wat het secondair onderwijs betreft een marktaandeel kan inroepen van 75 % van de leerlingen dat hij de dialoog wil aangaan met andere religies, dan is het land te klein, terwijl dat toch is wat men redelijkerwijs moet betrachten, om jongeren voldoende inzicht en kennis mee te geven. Zoals ik al zo vaak stelde, kan men niet zomaar elke uitspraak over de Islam en over moslims als Islamofoob beschouwen, zoals het afwijzen van de gedachte dat men de openingsuren van openbare zwembaden zou moeten aanpassen opdat vrouwen en meisjes van die obediëntie toegang tot gezonde sportbeoefening zouden krijgen, dan kan niemand dit niet als islamofoob wegzetten, want het gaat om een verworvenheid die nagenoeg vijftig jaar geleden families nog kon verhinderen samen naar het publieke zwembad te gaan om er samen te sporten en spelen.

Het maakt het debat er allemaal niet eenvoudiger op, zoals tot slot de discussie over onze identiteit zich laat aflezen. Natuurlijk, identiteit is noch voor het individu noch voor een collectiviteit iets dat in het marmer voor eeuwig wordt gekapt en vastgelegd, want als mens veranderen we doorheen ons leven en veranderen ook onze verwachtingen en wensen. Evenzeer zullen medische en andere technologische veranderingen de randvoorwaarden wijzigen, hoewel niet altijd onverkort ten goede. De levensverwachting stijgt voor velen onder ons en dat betekent dat we langer op deze aardkloot mogen verwijlen. Men meent dat het aantal geboorten en het voorkomen van kindersterfte de belangrijkste parameter en de enige motor is voor de toename van de wereldbevolking, maar de vergrijzing zelf levert daartoe een aardige bijdrage die ook in de honderden miljoenen loopt en zelfs tot een paar miljard zal oplopen. Dus zou men rationeel kunnen overwegen de levensverwachting van mensen niet ongebreideld te laten oplopen. Maar wat betekent dat voor het levenseinde? Zelfs zonder door religieuze overwegingen geinspireerde belemmeringen en inhbities, zal men niet zomaar een persoon die nog gezond van lijf en leden is of beperkt wordt door ouderdomskwalen voortijdig laten vertrekken. Het blijkt dan ondoenlijk hiervoor - we herhalen het - rationeel overwogen parameters vast te leggen. Euthanasie opleggen, daar kan geen sprake van zijn, maar iemand met zachte dwang naar de uitgang begeleiden, lijkt me ook niet echt menselijk. Wie het geluk van leven heeft, soms beperkt, zal men koesteren, dunkt me, maar vooral zal men hierover in voorkomende gevallen het gesprek aangaan, om toch niet tot uitsluitend eenduidige besluiten te komen. Het gaat hier niet om sentimentaliteit, maar om het herkennen van de waarde van diep ervaren emoties.

We hadden over het surreële debat over de biomassacentrale, die van de ene dag op de andere uit de gratie is geraakt. Ik moet het herhalen, het is voor politici moeilijk om in dit soort debatten halfslachtigheid aan te houden, maar de besluitvaardige ommezwaai van enkele politici verwonderde me zeer. Tegelijk voelt men ook op andere terreinen van het leven en samenleven hoe moeilijk het wordt algemene regels uit te vaardigen die niet zelden andere doelen blijken te dienen of evoluties belemmeren die men juist bevorderen wil. Het enige wat erop zit, blijkt dan het gesprek doortastend aan te pakken en niet met oppervlakkige mantraatjes uit te pakken. Of het nu over de kwestie van de Europese identiteit gaat of over de wijze waarop we de Islam in een Europa een plaats geven, zonder ons in onze diepste overtuiging van wat de moderniteit heeft gebracht te censureren en die inzichten op te geven, omdat ze maatschappelijke spanningen zouden kunnen veroorzaken.

Bart Haers