Over actief burgerschap

Dezer Dagen

Het engagement
van een ambteloos burger

Misschien niet de beste afbeelding van de fiere
en zelfbewuste burgers. Maar toch, ze worden
wel gezien als lieden die hun leven veil hadden
voor het overleven van hun medeburgers en de
stad Calais, tijdens de Honderdjarige Oorlog.
Het regent berichten en analyses over de failed state die België wezen zou en ik moet zeggen, ik denk dat het overtrokken is, maar tegelijk geeft het te denken dat we zelf veroordelen wat we zelf hebben aangericht. Good old Louis Tobback beweert zonder blikken en blozen dat rechts corrupt zou zijn en rechts meent dat het moeilijker is een socialist langs een zaak geld te laten voorbij wandelen dan een hond voorbij een côte à l'os, zonder dat de hond dat stuk vlees verorbert.

Het verhaal is bekend en leidt ons nergens toe, want onze samenleving is een stapeling van compromissen, waarbij pragmatisme en opportunisme er toch maar voor gezorgd hebben dat nagenoeg iedereen onderwijs krijgt, de volksgezondheid betaalbaar is gebleven en mensen voor vele zaken bij justitie wel degelijk aan hun trekken komen. Er zijn bij mijn weten al sinds de dagen dat Melchior Wathelet sr. minister van justitie was pogingen om het geheel van instellingen en regelgevingen die samen de rechtsstaat vorm geven pogingen ondernomen de rechtsstaat te moderniseren en bij de tijd te brengen. De werkelijkheid is dat men voortdurend probeert de rechtsstaat te optimaliseren, maar daarbij blind blijft voor ongewenste neveneffecten.

Ook inzake gelijkheid zien we dat men daar nooit genoeg van heeft maar tegelijk dat die gelijkheid wel eens stresserend kan blijken. Het onderwijs hervormen? Bij de tijd brengen? Vraag is of dat van bovenaf moet neergelegd worden of dat de onderwijspraktijk in de klas of de studiekamers vorm krijgt, want wat gebeurt er als een docent met zijn of haar studenten aan de slag gaat? Het gaat dan niet over het plichtmatige, maar om de wijze waarop je als leerling en/of student bereid bent mee te werken en denken, terwijl men van hogerhand gedecreteerd heeft dat het van de proffen afhangt, maar die verliezen dan een hoop vrijheid en ruimte zelf hun onderzoek te voeren. Zeker in de humane en vooral de sociale wetenschappen zien we dat het onderzoek vaak volgt wat hogerhand graag bewezen zou zien.

Men zwaait graag met de zogenaamde kritische geest, maar wie er iets wil van vinden, merkt dat die homeopatisch verdund is geraakt en de media zullen die spoeling nog verder verdunnen. Neem nu de discussies over de overheidsfinanciën, waarbij men moet vaststellen dat men slechts zelden netto-opbrengsten kan aangeven, omdat elke ingreep kosten en baten - voor de overheid - impliceren en zoals men weet, de kosten gaan de baat vooruit.

Anderzijds denk ik dat bepaalde infrastructuurwerken die nodig zijn door Europese regelgeving ernstig verlaat worden en onnodig duur uitkomen omdat de volledige uitgaven onmiddellijk in de begroting en dus in de boeken ingeschreven moeten worden. Maar, vrees ik, er speelt nog iets anders mee: de discussies over de begrotingen geven zelden aanleiding tot een verificatie in het parlement, te weten dat het parlement jaarlijks kwijting zou geven aan de regering bij het opmaken van de definitieve jaarrekening. Men kan zich dan wegsteken achter begrotingsoefeningen, maar komt dan plots met de vaststelling aandraven dat de staatsschuld toch weer oploopt, ondanks de goede bedoelingen. Nog eens, de werkelijke uitkomsten van maatregelen lopen vaak behoorlijk anders, omdat de reacties van het publiek vaak nog eens anders blijken dan verwacht. Men wil de consumptie opdrijven, maar door een voortdurend uitzenden van een venijnig stemmetje, dat we in crisistijd leven, krijgt men de indruk dat consumptie zonder meer niet zo een goed idee mag heten. Het spaarvolume verschuift nu naar huizen, waardoor in dit land de huizenmarkt ondanks 2008 niet verstoord lijkt te zijn geworden. Als de Vlaamse regering bepaalde taksen en rechten verlaagt, dan blijken de inkomsten wel eens toe te nemen, al is dat geen blijvende stroom. Schenkingsrechten verlagend heeft de overheid wel de belastbare massa doen aangroeien waardoor de inkomsten zonder extra administratieve handelingen - of sterk geautomatiseerde handelingen - dan kan dit voor de belastingplichtige en voor de overheid een evenwichtige deal zijn.

Punt van kritiek is dan dat die overheid teveel doen zou zonder dat burgers er iets aan hebben. In een aantal opzichten klopt dat, al moet men dan toch beseffen dat men van de overheid verwacht die (nieuwe) industriële ontwikkelingen en innovaties zou steunen, maar is het geven van subsidies altijd de beste benadering? Het komt mij voor dat we van tijd tot tijd de doelen van het beleid noch de instellingen die deze moeten bewerkstelligen niet meer erkennen, maar anderzijds dat men vaak de onvoldoende resultaten graag in de verf zetten, terwijl er wel degelijk heel wat bereikt wordt. Alleen, andere spelers hebben ook hun invloed en vooral, burgers maken terecht ook hun rekeningen en als het zich daartoe beperkt, kan het knap lastig worden voor de politieke overheid het systeem in stand te houden.

Van ons wordt verwacht dat we partij kiezen en dan zou dat betekenen dat we ons rechts dan wel links zouden moeten opstellen, want steeds weer stellen commentatoren het vooral alsof er in het politieke spectrum alleen die keuzes zijn en doorgaans beweert men dan dat links goed is en rechts niet okay, enfin, in de media, want in de huiskamer en aan de borreltafel zou het wel eens anders kunnen klinken. Waar men enkele jaren geleden nog dacht of wenste dat de tegenstellingen tussen links en rechts vervaagd waren, dan ziet men nu dat men de tegenstelling opnieuw versterkt. Of men wijst andere commentatoren met de vinger, zoals Louis Tobback het aandurfde Rik van Cauwelaert weg te zetten als iemand die ervan droomt dat links zou verdwijnen en daarbij vooral veel hand- en spandiensten zou verrichten. Maar links zit zelf met een kolossaal probleem: terwijl ze rechts verwijt neoliberaal, conservatief en hardvochtig te zijn, geeft links de indruk dat ze geen andere politieke doelen meer heeft dan het bestaande verder te zetten en vooral niet te laten tornen aan verworven rechten. Het discours over rechtvaardigheid is zo oorverdovend, dat men niet meer weet wat of het moet voorstellen en hoe dat in de praktijk zal uitpakken.

Het verhaal van de hardvochtige burger klopt niet omdat het precies burgers zijn die vaak veel inzetten in vrijwilligerswerk, in het opzetten van instellingen en voorzieningen voor mensen met een handicap, voor leerlingen met leerachterstand en wat al niet meer, maar ook vaak voor de kunstwereld heel wat betekenen. Ik weet het, al te vaak heb ik deze trommel geroerd, maar in de afwijzing van het bourgeois-element in onze samenleving en cultuur negeert men de werkelijkheid dat het altijd burgers geweest zijn en zullen zijn die hun bijdrage hebben geleverd, bovenop wat ze aan belangen moeten inbrengen. Oh ja, de Panama-papers, luxleaks en al die bewijzen van de schuld, de grondeloze schuld van de rijken als het om het beheer van hun goederen gaat, waarbij ze belastingfraude en - ontwijking niet schuwen. Hoe waar het ook is, veronderstellen dat iedereen nog met zwart en frauduleus geld bezig is, kan men moeilijk bewijzen en is dus een loze uitspraak.

Het blijft een kwestie van fatsoen, zegt men dan, maar we weten ook dat de samenleving niet enkel uit deugdzame burgers bestaat en dat men de dag vrezen moet dat iedereen zich metterdaad van zijn plichten zou kwijten. Het blijft een van de paradoxen van het politieke discours dat men elkaar verwijten maakt als het over nakomen van verplichtingen gaat, maar tegelijk liever zelf voor een heilig boontje doorgaat. Ook kan het zijn, buiten de sfeer van criminaliteit, van oplichting of beroving dat men bepaalde grenzen overschrijden zal en toch ook zo een bijdrage leveren aan het algemeen belang.

Het besef lijkt door te dringen dat we steeds verder gaan in het regelen en vrijwaren van allerlei ongeluk, dat we niet altijd meer goed weten waar we met met onze verlangens heen kunnen. Geluk nastreven, werd een dingetje naarmate we accepteerden dat er niet een vorm van geluk is die voor iedereen van gewicht of betekenis kan zijn. Er is veel meer dan we bevroeden kunnen en soms willen. Maar wat we doen in de kring van magen en vrienden, van eigen verenigingen en al die andere mogelijkheden meer hebben hun betekenis. Het heeft dan ook geen zin anderen laatdunkend te bejegenen, als het zogenaamde amateurs zijn, want het maakt in wezen niet uit.

Wat er wel toe doet is overwegen of bepaalde oplossingen wel de beste wezen kunnen. Het blijft merkwaardig dat men het gebruik van de (eigen) auto voor andere zaken dan het werk liever beperkt zou zien, maar tegelijk graag het toerisme ondersteund ziet door diezelfde toeristen. Men merkt dat steeds meer mensen behoefte hebben aan ondersteuning als gevolg van gokverslaving en toch blijft men voortdurend vuurtjes stoken tegen rokers... en er zijn nog wel van die eigenaardigheden op te noemen, om van gezond eten nog te zwijgen.

Het boek van Wilfried Dewachter over de particratie in België en hoe die particratie de goede werking van de instellingen in het gedrang brengt, kreeg in de media dan ook weinig reactie, ook niet van collega-politicologen, want ofwel beschouwt men het fenomeen als natuurlijk en onvermijdelijk, evident, ofwel meent men dat het boek is geschreven ten behoeve van een nieuwe partij - enfin, de partij kan haar 15de verjaardag weldra vieren - waardoor het aan wetenschappelijke afstandelijkheid zou ontberen. Kan zijn, maar het politieke bedrijf kan toch ook niet aan enige zelfkritiek ontsnappen, wil ze niet op steeds wankeler wordende basis gaan wiebelen. Maar als ambteloze burgers zich hierover uitlaten, dan heet het algauw populisme, terwijl men toch zal begrijpen dat die burgers op dat niveau wel rechtmatige kritiek kunnen aandragen. Wil het geen redeloos gedaas worden, dan zal men als ambteloos burger ook meer moeten in overwegen nemen dan enkele details die hem of haar niet zinnen, maar vanuit een grotere samenhang toch ook niet bij clichés blijven hangen. Het zal een mens maar overkomen dat kritiek niet wordt geaccepteerd, ook niet als het om wezenlijke zaken gaat. Burgers hebben dezer dagen niet automatisch meer het recht te spreken en zij die zich aangesproken dienen te weten, blijven Oostindisch doof.

Enquêtes invullen over berichtgeving of over het vertrouwen in journalisten, politici en andere beroepsgroepen? Het zet geen zoden aan de dijk. Het zijn dan ook geen uitnodigingen tot debat, wel peilingen voor eigen strategische doeleinden. Men zal het wel nooit afleren. Intussen blijkt het gevangeniswezen en het strafbeleid een onmogelijke kwestie en weet de minister van justitie niet meer van welk hout peilen maken en verkommeren gevangenissen verder. Het leger inzetten? Hoezo, welk leger? Maar vooral, waartoe? Zonder goede plannen omtrent Syrië en Irak blijft het een onbegonnen opdracht, net zo moet men in Europa beseffen dat burgers het gebrek aan militaire slagkracht een schande vinden.

We willen dan ook de staat herstellen, zonder de overheden overmatig veel opdrachten te geven. Vooral zal men de verschillende corpora van wetteksten opnieuw bekijken en de contradicties eruit halen, net als de pietepeuterige of symbolische bepalingen. Natuurlijk dient een strafproces te toetsen of de opsporingsmethodes deugden, maar als er overduidelijk bewijs is, die moet verkregen worden over feiten en mensen die de feiten zoveel mogelijk verdoezelen, zal men meer proportionaliteit inbouwen. En dat geldt ook voor grote ondernemingen als de infrastructuurwerken rond Antwerpen en de Brusselse ring. Wanneer acties tegen besloten beleid te hard klinken zal men die actievoerders ook wel eens tot de orde mogen roepen, want de geveinsde onverschilligheid haelpt niets vooruit. Anderzijds kan men er zich vanwege politici en het commentariaat nooit voldoende van vergewissen dat al die burgers wel degelijk meer dan hun inbreng doen aan het maatschappelijk belang. Soms heeft men er zelfs nog iets voor over ook. Tegelijk hoeft men daarvoor ook geen beloning of onderscheiding.

Bart Haers


Reacties

Populaire posts