Kulturkampf rond Boerkini?
Dezer
Dagen
Binnenlandse conflicten
(op Europese schaal)
over vrijheid, keuzes en gedrag
We beleven boeiende tijden, voorwaar,
waarvan we de uitkomst nu niet kennen, wel strijden met velen met een duidelijk
doel voor ogen, de eigen Europese waarden te vrijwaren en zich niet te
onderwerpen aan een vreemde god en bizarre gebruiken. Die strijd wil ook ik wel
voeren, maar het blijft me vreemd te moede dat men daarvoor kleine mensen moet
vernederen. Kleine helden toonden mij de weg, Hans en Sophie Scholl, van de
Witte Roos, nog maar eens. Oh ja, ze waren sterk en zeker van zichzelf, maar
vermochten niets. Kan men daar voor deze tijd iets mee aanvangen?
De
hele historie van de boerkini zit zo te zien niet alleen mij dwars, want ook al
vinden dames en heren waar ik mee in gesprek over de kwestie verzeild raak het
zwempak maar niets, zij vinden het ook niet betamen dat politici mensen dwingen
hun outfit aan te passen. Sinds de mooie dagen in Mei '68 zijn uniformen en
eenvormigheid in de kleding uit den boze...
Aan
de kwestie hangen echter niet alleen vestimentaire kwesties, het gaat om vragen
over hoe we normen aanvaarden en wat dan weer achter die normen en waarden aan
overtuigingen te benoemen en soms slechts te vernoemen valt. Tinneke Beeckman
meent dat klassieke tweedeling tussen rechts en links in deze discussie, tussen
zij die menen dat individuele vrijheid het gebruik van staatsmacht op terreinen
die persoonlijk zijn niet toelaat en zij die menen dat het geweldsmonopolie kan
aangewend worden om mensen aan te pakken die de openbare orde in grove taal en
anderszins bedreigen, scheldpartijen en te vrezen valt, op te merken valt dat
men geweld niet schuwt. Maar, aldus Tinneke Beeckman, ontgaat het hen dat zij
tegenover iets staan dat die beide groepen voor decadent en goddeloos,
schaamteloos ook moet houden, een visie op mens-zijn en op het menselijke dat
precies bij de godheid ligt en genadiglijk aan mensen toevalt. Die religieuze
basis voor der vrouwen schroom kan men dan met alle geweld bestrijden, maar
noch links noch rechts hebben in het snotje dat ze voor de aanhangers van de
religie wel veel lawaai maken, aan de goddelijke wet worde niet getornd, zodat
rechts wel links kan aanwrijven dat het die religieuze waarheden ruim baan
geeft.
Het
is de reden waarom ik denk dat veel gedoe rond de boerkini wel terecht zijn
kan, dat niemand die bezwaren voor zich hoeft te houden, maar dat zij die de
boerkini dragen en hun omgeving door zich op onze wetgeving en vrijheden te
beroepen in wezen de seculiere grondslagen van onze samenleving bedreigen. Maar
ook helpt het niet om anderen te overtuigen dat onze religieuze opvattingen
eerbiedwaardig kunnen zijn, dat de westerse verworvenheden in hoofdzaak niet
decadent zijn en als ze de religie bedreigen, dan zou dat niet moeten zijn omdat
vrijheid van godsdienst opgeschort zou worden, maar omdat wie de Ware Vrijheid - verwijzend naar Johan de Witt -
veronderstelt dat de inzichten die leven in een geloofsgemeenschap de
overtuigingen die het goede samenleven schragen wel kunnen conflicteren, maar
dat men met geweld die (bescheiden vormen van) tolerantie niet zal leiden tot
een wederzijds vernietigen. Wat ik hier beschrijf verliep voor onder meer Johan
de Witt en vooral Adriaan Koerbagh niet goed af. Ook de vader van Bernard
Mandeville diende met zijn zoon Rotterdam te ontvluchten omdat de schout een
jacht op rekkelijken kon uitvoeren, bijna een eeuw na de Dordtsche Synode; ach
ja, dit is natuurlijk geschiedenis, over een andere tijd. In dat conflict dat
de hele Gouden Eeuw in Nederland de religieuze en politieke strijd kenmerkte,
was tolerantie het wapen van de handelselite in Amsterdam en Holland, tegen een
partij van dominees en professoren theologie die geen enkele afwijking van de
leer van Calvijn wensten toe te staan, al beriepen de Staten van Holland er
zich op dat er geen formele staatsgodsdienst bestond.
Dezer
dagen worstelen we dus met een religie, de Islam, die de Goddelijke stem niet
wenst te smoren en meent dat elke vorm van afwijking van normen en regels
mensen in het verderf zal storten, niet enkel de persoon die de euveldaad
verricht, maar ook de omgeving, wat strikt genomen niet met de geloofspraktijk
te maken heeft, wel met eer, familie-eer. Zeker,
dit is de zaak der mannen, maar vrouwen moeten zich daarnaar gedragen. Het komt
me voor dat toen het debat over autonomie verstilde, men ook het spanningsveld
tussen autonomie van een persoon en de mogelijke bronnen van heteronomie
waaraan iemand zich onderwerpen wil of eraan gehoorzamen, zelden goed in kaart
is gebracht. Voor de samenleving is deze evolutie niet wenselijk, omdat het
behalve nieuwe spanningen oproept ook oude frustratie lucht heeft zodat
veenbranden plots heftig kunnen uitslaan.
Nadenkend
over die soms moeilijke verhouding tussen het persoonlijke en de samenleving,
over zelfbeschikking en autonomie, kwam ik opnieuw uit bij het verhaal van de
Witte Roos, waar gebeurd dus maar vaak niet ernstig genomen, tenzij als een
tragedie, zonder verdere betekenis. Jongeren die bij aanvang van de machtsgreep
tegen de zin van hun ouders de HitlerJugend en de BDM - Bund Deutsche Mäbel),
de jongerenorganisaties van de Nazi's met veel enthousiasme omarmen, maar
daarbij ongewild de contouren van die bewegingen overtraden, waarbij macht ook
wel om de hoek komt kijken. Hans Scholl was vaandrig van een groep, zou zelfs
in Nürnberg de vlag aan Hitler gepresenteerd hebben. Maar toen hijzelf een
eigen vlag ging maken voor zijn groep en eigenmachtig liederen koos die niet in
de codex van de HJ stonden, werd hij tegengewerkt en weggewerkt.
Met
de vader - die zelf verre van gelukkig was met de machtsgreep van Hitler, doch
zijn gezin niet in last wilde brengen - bespraken zij, Hans, Sophie, Inge hoe ze
moesten of konden handelen in het bestel dat de Nazi's op poten hebben gezet.
Men zegt wel eens dat de NSDAP en de regering weinig politiemensen op de
controle zetten van mogelijke dissidente groepen, maar Hans Scholl werd toch in
1937 of 1938 al door de Gestapo opgepakt omdat hij deel had aan een
alternatieve jeugdorganisatie, meer eentje dat volkomen autonoom opereerde,
maar waar de inspiratie van de katholieke kerk en het christendom niet ver te
zoeken was - De politiediensten kregen vanzelf melding van asociaal gedrag,
neiging tot verzet, zoals ook Hans Fallada beschreef. Om uit de omknelling van
de ideologieën van Rosenberg en Himmler uit te komen, was modernisme geen
optie, maar kon men via het herijken van de oude leer (van de kerk) wel stil
verzet plegen en oppositionele inzichten ontwikkelen.
Toch
zal men in de pamfletten van de Witte Roos vooral kritiek vinden op de manier
waarop misdadigers de staat hadden gekaapt en mensen zoet hielden met indrukken
van welstand. Verwijst Inge Scholl in haar boekje naar het optreden naar de
bisschop van Münster, Clemens Graaf van Galen, die in herderlijke brieven en
preken praktijken van de nazi's aan de kaak stelde. Overigens blijkt ook dat de
Witte Roos, op het moment dat de grond hen al behoorlijk heet onder de voeten
werd, contact had gezocht met de Rode Kapel, (Het Rode Orkest) de groep
communistische en linkse verzetsmensen tegen het nazisme. Maar Hans en Sophie
Scholl werden opgepakt voor ze konden spreken met die andere verzetsgroepen.
Toch zou vooral het zesde pamflet, over de democratie bij de Britse geheime
diensten zijn terecht gekomen in 1945 uitgestrooid zijn over Duitsland -
dankzij ene Helmut von Moltke, juist een lid van een familie waar de mannen in
het leger hun loopbaan uitbouwden.
Nu
kan men die groep als naïeve jongeren zien die niets bereikt hebben, maar wat
mij van begin af aan heeft geraakt, was en is dat zij eigen wegen hebben
gezocht en gevonden, toen de officiële ideologie hen gevaarlijk en desastreus,
niet enkel voor Duitsland maar ook voor de mensheid is voorgekomen. Hans Scholl
was als student geneeskunde ook militair geëngageerd - verplicht natuurlijk -
om in lazaretten en oorlogshospitalen te velde te gaan helpen als arts in
opleiding. De Jodenvervolging noch de Endlösung zelf waren hem onbekend, maar
pas toen hij het zag, hoe mensen slavenarbeid dienden te verrichten zonder
nochtans voldoende voedsel te krijgen, begreep hij dat de Endlösung niet zomaar
vervolging was of dat de uitroeïing alleen maar een politiek-militaire optie
was maar voor de Nazi's en zeker voor de kern van de beweging een wezenlijk
onderdeel van hun mens- en wereldbeeld. In de pamfletten van de Witte Roos komt
hij met de zijnen, onder meer de filosoof Kurt Huber, tot de conclusie dat de
hele Nazibende misdadigers waren, maar ook dat de Duitse elite een schandalig
gebrek aan moed aan de dag legde, door zich in de mantel van innere migration
te hullen, zoals ook Thomas Mann heeft opgemerkt en gehekeld.
Het
feit dat we vandaag die gemoedsgesteldheid van die jongeren niet goed kunnen
vatten, omdat wij niet begrijpen wat het betekende, om zoals Johannes Fest,
vader van de historicus en journalist Joachim Fest te weigeren lid te worden
van de NSDAP of om, zoals Hans Scholl op zeker moment begreep en accepteerde
dat zwijgen geen optie meer was, ook al wilde hij wat graag aan de wederopbouw
van een nieuw en federaal Duitsland en Europa meewerken, zonder die daad van
bezonnen opstandigheid zou dat geen betekenis gehad kunnen hebben. Dat hij voor
zijn daad onder meer bij Augustinus en Thomas van Aquino terecht kwam, zal voor
velen onder ons zelfs geen schouderophalen met zich brengen, want we zijn er
totaal onbekend mee. Dat deze jongeren op zeker moment, na eerdere meer
intellectuele pamfletten rechttoe rechtan de studenten opriepen in het verzet
te gaan, heeft dan ook niet veel betekenis, tenzij men begrijpt dat er na
Stalingrad in Duitsland voor de Duitsers veel aan het veranderen was. Vooral
bleek het zoeken naar een eigen humaan mens- en wereldbeeld noodzakelijke
voorwaarde om tot verzet over te gaan.
De
reden waarom we hier - nog maar eens - over de Witte Roos een betoog opzetten
om iets over onze eigen tijd te vertellen ligt nu net in het feit dat het hele
verhaal er mij op attendeerde dat het persoonlijke maar een betekenis krijgt
als het gevoed wordt, als men zichzelf met beschikbare kennis bezint over de
dingen des daags. In de discussie over de hoofddoek, de boerkini, de vraag of
we moeten ingaan op de nood van nieuwe medeburgers te vermijden dat ze met
dingen en praktijken geconfronteerd te worden die haram zouden zijn, volstaat
het niet alleen meer te zeggen, wij willen dat niet. Overwinnen, schreef Miguel
de Unanumo betekent nog niet overtuigen.
Tinneke
Beeckman stelt vast dat we niet in staat blijken mensen te bereiken die in een
ander spectrum leven, waarin een God alles bestiert en dus autonomie onmogelijk
zou zijn. Net Augustinus heeft over de vrije wil een en ander gezegd en ook
over onze plaats in de aardse wereld. Het kan zijn dat we daar vandaag niet zo
heel mee aan kunnen pakken, maar het kan wel een weg bieden om in een nu
onmogelijke discussie terreinen van consensus te vinden. Overigens geldt dit
ook de kwestie wat de Verlichting dan wel kan betekenen. Velen menen dat de
Aufklärung een aantal onwrikbare resultaten heeft opgeleverd, maar dat is naast
de kwestie. Wat aan de orde is, waarom we de hele culturele omwenteling van
Renaissance, Humanisme en Verlichting moeten blijven koesteren zijn precies die
gezet werden om het denken zelf te ontwikkelen, waarbij men dat denken over de
dingen die zijn in een context van wat Wittgenstein zegde: de wereld is alles
wat het geval is, opnieuw heeft geijkt: niet meer een goddelijke openbaring kan
ons mens- en wereldbeeld schragen, maar onze kennis van die wereld, wetenschap
en begrip voor de wereld als een contingentie, iets met telkens weer een begin
en een einde.
Mocht
men nog maar eens aannemen op grond van deze inzichten dat ikzelf een
cryptokatholiek zou wezen die dat zelfs voor zichzelf zou ontkennen - katholiek
te wezen dus - moet bedenken dat men toch maar moeilijk om de
alomtegenwoordigheid in illo - isto - tempore waar vooral joodse mensen tot
atheïsme geneigd bleken, eenmaal ze zich aan hun milieu ontworsteld hadden.
Paradoxaal genoeg was een aanzienlijk deel van de Nazi-ideologie ook bewust
atheïstisch en wees men elke (christelijke) godsdienst af. Vooral in de SS was
dat van belang, omdat men mensen hun gewone leven niet wilde afpakken, waarbij
zowel in de protestantse kerken als de katholieke de bereidheid de Nazi's niets
in de weg te leggen ook wel moet opvallen, als sommigen zelf al niet de
ideologie onderschreven... Maar voor mij staat de Verlichting ook wel voor het
begrip van iconoclasme, beeldenstormerij, maar moeten we dan niet weten welke
beelden de heren van het Verdorven Genootschap, Voltaire en Schiller zich
verzet hebben?
Het
Islamisme, zoals de Taliban die eeuwenoude beelden hebben vernietigd, erfgoed
als haram beschouwen, kunnen alleen onze afschuw wekken, maar kunnen we dan die
mensen iets aanbieden die er evenzeer afschuw voor laten blijken, terwijl ze
toch die religie en de orthopraxie niet kunnen afwijzen? Door te gaan preken
over de Zuivere, Harde Verlichting, zoals Jonathan Israël doet en anderen hem
hier te lande navolgen, doet men de Aufklärung tekort, maar Israël heeft er
dikke turven voor nodig om zijn visie kenbaar te maken en die turven hebben hun
betekenis. Ook aan christelijke zijde, bij Born
Again christians ziet men opvattingen weer aan de orde komen die hen tegen
het verval van waarden en tegen decadentie die het modernisme met zich brengt,
moeten beschermen en vrijwaren voor het paradijs.
Jonathan
Israël voert dus een begrijpelijke en achtenswaardige strijd tegen de terugkeer
van de religie, in protestantse vorm, maar ook onder katholieken zijn er die
terug naar de bron zouden willen. Blijkt het voor onze cultuur weinig heilzaam
om iets te laten herleven dat door voortschrijdend inzicht achterhaald is
geraakt, dan zal men, zoals filosofen zo verschillend als Arendt, Sloterdijk en
Foucault lieten zien in aspecten van die voortgang van het denken, waarbij we
figuren als Plato niet meer zo alleenzaligmakend voorgesteld zien worden en
andere zoals de cynici een eigen positie toegewezen krijgen. Het opnieuw in overweging
nemen van die fenomenen en oude teksten, de filosofische en andere overleveringen
kan ons toelaten na te denken over wat we zouden doen in deze tijd en niet
volstaan met schelden dan wel een bijna volslagen mutisme.
Terwijl
een onderzoekster in Melbourne, Andrea Maier, onderzoek dat de oorzaken van
veroudering en met groot enthousiasme vertelt hoe schitterend zou zijn als we
over een geneesmiddel of preventief product zouden kunnen beschikken, waarmee
we de veroudering kunnen terugdraaien, minstens stoppen, zodat we van
ouderdomsverschijnselen geen last meer hebben, gaan anderen mensen met hun
noodlot om, fatalistisch en zoeken in de onderwerping aan leefregels
uitgevaardigd door een god hun heil. Zij belooft ons een quasi eeuwig leven,
zij, de gelovige moslims weten dat dit niet van deze wereld is. Dat spanningsveld
overzien we in de debatten zelden en voelen we ook niet aan, omdat we menen dat
wat als inzicht verworven werd in een seculiere context geen verder betoog
behoeft. Marc de Kesel heeft daarover in "Goden Breken" overtuigend
het mechanisme van beschreven, vandaar ook dat ik meen dat de Verlichting
inderdaad een groot aantal nieuwe inzichten heeft gebracht, waarbij de macht en
autoriteit van mensen die zich beriepen op goddelijke genade, zoals koningen en
de bedienaren van de kerk niet enkel weerwerk werd geboden, het werden de
dragende inzichten van onze tijd en samenleving. Maar zij werden ook
verdinglijkt en ook wel vergoddelijkt, boven discussie verheven geacht. Onze
plaats in het leven op aarde zien we nu bij voorkeur niet meer als
antropocentrisch, wat de Verlichting nu zelf als een verworvenheid zag tegen
over het theocentrisme en de theocratie - maar tegelijk betekent dat voor veel
mensen niet zo heel veel; de gelijkheid van mannen en vrouwen worde luide
beleden, niet altijd echt onderkend als het op handelen aankomt.
Het
geeft geen pas te zeggen aan mensen die onze culturele Umwelt decadent vinden
dat ze misschien een punt hebben en tegelijk zelf te hameren op de seculiere
aard van die Umwelt, met de scheiding van kerk en staat als sluitsteen omdat we
dan wel nu, anno 2016 bijna niet meer weten wat het is een "vroom"
leven te leiden, alvast uiterlijk vroom, maar tegelijk zien we dat mensen in de
gestage vooruitgang die de wetenschappelijke wereld maakt, rond de aard van het
universum, de materie - het Higgs...deeltje - of de discussie over
gravitatiegolven ook alleen maar de mist van het onbegrip zien hangen. Maar we
willen wel proberen goed te leven, zijn echter hardvochtiger dan ooit tegen
mensen die fouten maken, in zaken, in het politieke leven, artsen, bestuurders
van voertuigen of die enigszins verward dingen doen, die men liever ziet.
Beter, handelingen als het zwaaien met een wapen en mensen dreigen, dat doen
goede mensen niet, alleen mensen met klein probleem en die verward zijn. De
oorzaken voor die verwarring? Beschreven in de DSM III, IV, V... en toch, ze
geven vaak niet, zoals Peter Bieri stelde nauwelijks meer dan een beschrijving.
Godsdienstwanen? Zij kunnen psychiatrisch, pathologisch geduid worden, maar
niet elke gelovige leeft in een pathologische godsdienstwaan, tenzij men dat
wel claimen zal. Aan de andere kant, vanuit antropologisch onderzoek blijkt dat
mensen vaak in rituelen, maar ook in verhalen en dus zeker ook geopenbaarde
verhalen een antwoord vinden voor hun ongewisse bestaan en het eigen handelen.
Men kan dat niet zomaar opvangen door te zeggen: u beschikt over de vrijheid
van mening en informatiegaring, dus zeur niet en u kan zich beroepen op de ratio
om dat ongewisse aan kant en op orde te krijgen.
Precies
het onwankelbare geloof dat gebruik maken van de ratio tot de enige juiste en
resultaatgerichte antwoorden zal leiden heeft mensen die concrete problemen in
het hoofd hebben, niet altijd geholpen, ook al omdat de rede ons vaak meerdere
oplossingen in petto heeft, die aangeven dat in voorkomend geval gekozen kan
worden voor het minste kwaad of voor een maximalisatie van het resultaat zonder
om de gevolgen voor zichzelf of derden te bekommeren. In ideale omstandigheden
werkt de rede perfect, in het ondermaanse komen die zelden voor. Dan moet men
zoeken naar een wederzijds begrip om niet aan burgerkrijg en broedermoord
tenonder te gaan. Klinkt dit wat gechargeerd, de wijze waarop politieagenten
een vrouw dwingen haar verhullende kleding uit te trekken op het strand is
nodeloos onterend voor eenieder. Een vrouw in monokini aanpakken, omdat er
kinderen bijzijn - een andere vrouw gebruikte dat als argument - raakt pas
helemaal de blootliggende zenuw. Een vrouw die zonder topje zonnebaad of over
het strand wandelt doet niemand kwaad en nog het minst kinderen. Amerikanen
spreken al schande als er op de buis of op het scherm in een film een randje
van een tepelhof te zien zou zijn, terwijl ze wapendracht oorloven. Meer nog,
zij zijn even onderworpen aan heteronome wetten over zedelijk gedrag, dat ons,
die de vrijheid van de jaren zeventig en tachtig mochten beleven volkomen
ontgaat.
Nog
maar eens wil ik dus besluiten dat we in het publieke debat niet kunnen
volstaan met openbaringen, maar dat slechts via Lernen het menselijke vorm kan krijgen. Niet het feit dat mensen
geloven, moet een probleem zijn, wel dat dit geloof hen de toegang tot
cultureel kapitaal ontzegt, maar wie de seculiere inzichten deelt en zich
bezondigt aan anti-elitisme zit ook in een doodlopende straat. Kennis nemen van
het denken van Hume, Locke, Spinoza en Diderot, maar er ook de nodige
afwegingen bij maken en kanttekeningen te berde brengen, zal laten zien dat een
levende cultuur met die nieuwe spanningsvelden wel wegen vindt tot nieuwe
vormen van tolerantie, zonder dat het nog meer eens tot godsdienstoorlogen moet
leiden. Maar het kan blijken dat een meer assertieve houding nodig is, om
bepaalde maatregelen niet te accepteren omdat men vindt dat gezamenlijk baden
in het publieke zwembad niet zou kunnen. Wil men iets doen aan het feit dat
vrouwen naar het strand gaan en die hetzij als compromis met de boerkini
"pronken" hetzij het als een
uiterste toegift van mannelijke familieleden ervaren, dan zal men wellicht tot
blinde daden overgaan en de gevolgen niet overzien.
Tot
slot, men kan altijd nog beweren dat andere godsdiensten, andere culturen niet
achterlijk zijn, maar men kan niet om het feit heen dat onze badcultuur,
strandcultuur en opvattingen over zedigheid ver van elkaar afliggen. Wij kunnen
tegen een enkeling, een vrouw die gekleed in boerkini op het strand komt en in
zee duikt van alles denken en zelfs zeggen, als men politiegeweld hanteert om
een verbod ingang te doen vinden, kan men de reacties van de
"anderen" wel voorzien. Wanneer afzijdig blijven niets oplevert en
overhaast optreden, schade toebrengt aan personen - en dus in strijd is met de
idee van de Verlichting dat men anderen geen nodeloos leed mag toebrengen, zal
men opnieuw over die ideeën moeten spreken, niet als normen, wetten, oekazes, maar
als inzichten die men kan overdenken, zoals ook Leo Apostel heeft betoogd. Maar
dat mag ons ook niet machteloos maken. Alles bij elkaar zal men dus de vrijheid
van godsdienst vrijwaren - waarbij het aanhangen van een geloof voor de een
slechts een misvatting kan zijn en voor de anderen de seculiere samenleving een
onmogelijke en godslasterlijke situatie. Nu er in de samenleving andere, exogene
krachten opduiken die dat laatste zeer tot hun programma maken, moeten we dat
vooral tegengaan. Alleen, als we alleen overwinnen, halen we hen nog niet over
hun eigen inzichten te heroverwegen en dat zal, hoe moeilijk net dat is, de
hefboom blijken tot een nieuwe en leefbare consensus, zonder dat er van
wederzijds afwijzing en uitsluiting sprake is. En ja, we zullen onze seculiere
cultuur verder moeten optuigen, de argumentatie door handelen kracht bijzetten,
dus gewoon door redelijk en vrolijk goed te leven. Hans en Sophie Scholl kregen
die kans niet, werden vervolgd, opgesloten en berecht in een schijnproces,
terecht gesteld, maar zij deden wat ze dienden te doen om zichzelf en hun
medeburgers, Duitsers de schaamte van het nietsdoen, het zwijgen te besparen.
Dat ze daarom geen schaamlapje zouden hebben willen zijn, mag ook duidelijk
zijn. Voor ons ligt dus een andere arena, een die we niet geheel overzien, maar
we wel niet machteloos mogen toezien, want beschikken over middelen, toch? De
kracht van de argumentatie is er zeker een van.
Bart
Haers
Ik denk dat Darya Safai heel goed verwoord wat de maatschappelijke consequenties kunnen zijn van het afdwingen van het recht om overal religieuze klederdracht te dragen, de stap naar het opleggen ervan binnen een groep is klein. Een individueel doch niet-universeel recht kan niet ingeroepen worden wanneer het een samenleving ontwricht, een samenleving die vele overtuigingen tolereert en die dankzij haar seculariteit ruimte geeft aan die vele uitingen. De opzichtigheid en de felheid waarmee men dit recht nu wil afdwingen op het strand, op school, achter een loket is exclusief en ronduit provocerend. Samenleven is niet altijd je gelijk halen maar ook rekening houden met de omgeving. Misschien vind een bepaalde strekking moslims dat ze dat al veel te lang gedaan hebben maar zoals ik reeds zei, het is moeilijk te begrijpen dat dergelijke vormelijkheden zo'n strijd waard zijn tenzij ter onderscheiding of beter uniformisering van die geloofsgemeenschap. Indien zo, dan belanden we uiteindelijk toch bij extremisme. De gematigde en zelfs meer geseculariseerde moslims (ja die bestaan net zoals bij de katholieken en de joden)zijn het grootste slachtoffer.
BeantwoordenVerwijderenPrecies, maar dan moet men zelf juist mensen als Darya Safay de kans geven om te spreken en dus ook te luisteren. De sluier noch andere kledingstukken waren altijd en onverkort aan de orde heb ik me laten vertellen. Net zoals joodse vrouwen niet altijd een pruik dienden te dragen. Maar als het veranderlijke van de dingen afwijst, dan ontstaat er een substraat voor een heilig gelijk.
Verwijderen