Belastingen en begrotingen

Dezer Dagen

Wie bewaart het overzicht?

Begrotingen,

Inkomsten en uitgaven

Het tolhuis van Brugge? Juist, hier
werd de invoer belast, de grote tol,
die in concessie gegeven werd tijdens
de dertiende eeuw, aan de familie
Van Brugge van Gruuthuuse. Plus est
en vous - er is meer in u? 

Wat te doen als begroting ontspoort? Bijsturen, belastingen verhogen en er nieuwe verzinnen en dan verbaasd zijn dat mensen het allemaal niet meer geloven. De vraag die men beter stellen kan: hoe kan de uitgaven beheersen en zorgen dat mensen niet vluchten met hun geld. Op dat vlak is de wereld behoorlijk ongelijk verdeeld, want wie veel heeft kan het beter verbergen.

Niet zo lang geleden vond de toenmalige minister van Financiën Steven Vanackere dat hij de belastinginkomsten diende te maximaliseren, binnen het kader van de wet - of de wet veranderen natuurlijk. Zo zijn we al een paar decennia kampioenen in het betalen van belastingen en voelen mensen dat ze veel vrije ruimte verliezen om keuzes te maken; vooral voelt men zich ondergeschikt aan het systeem en dat wekt wrevel op, of die nu terecht is of niet. Bovendien is het systeem in die zin niet billijk, dat grote fortuinen meer mogelijkheden hebben zich aan belastingheffingen en -verplichtingen te onttrekken, zonder  van fraude beschuldigd te kunnen worden. Bovendien neemt het besef toe dat we minder belastingen betalen als iedereen navenant bijdroeg, maar vermogen uit arbeid en vermogen uit kapitaal gelijk behandelen blijft moeilijk. De reden is dat we aanvoelen dat spaargelden nog eens belasten niet deugt zodat via successierechten het algauw een derde greep in de kas blijkt dus, waarvoor men de legitimiteit niet altijd ziet.

Een ander punt is dat de regelingen bijvoorbeeld voor ongehuwde mensen zonder kinderen ten laste niet altijd even billijk ervaren worden, terwijl anderzijds mensen die hard werken de indruk hebben dat ze nauwelijks van regelingen gebruik kunnen maken. Het kan ermee te maken hebben dat men rekenmodellen gebruikt die een aantal parameters bevatten die beantwoorden aan minder frequent voorkomende reële gevallen dan men aanneemt. Nu men van het Rijksregister gebruik maakt om reële gezinssituaties goed in kaart te brengen, blijkt men toch nog met slechts beperkt geldige modellen rekening te houden, al kan toch, in een behoorlijk rekenmodel precies  met die parameters geschuiven om de gevolgen van maatregelen te bekijken. Alleen zal men vaststellen dat die berekeningen mogelijk zijn, maar niet a priori uitgevoerd worden bij het herschrijven van personenbelasting, maar ook wanneer men bepaalde rechten, zoals de woonbonus of kinderbijslag uitwerkt. Geen tijd of men wil niet a priori met zekerheid de gevolgen voor een bepaalde situatie berekenen. Dat heeft vaker dan de overheid denkt tot gevolg dat mensen - niet de armsten - zich misdeeld voelen. Het is evenwel meer dan een gevoel, want het krijgt kracht van waarheid.

Het systeem is anderzijds wel bepalend voor het algemene welbevinden en dus moet er men wel iets voor over hebben het stelsel van sociale zekerheid, pensioenen, volksgezondheid en werkeloosheid in stand te houden. De discussie over de massale immigratie van asielzoekers heeft voor velen de aandacht gericht op hoe ons bestel in gevaar kan komen en zelfs David Cameron vond, vindt dat teveel (Europese) migranten de economie van het UK in het gedrang zou brengen - terwijl ze net voor de onzichtbare onderbouw zorgen, wegens arbeid in het zwart. Van zoveel cynisme blijkt men niet te sterven, want het is vooral waar dat die Polen, Roemenen en anderen voor de Britse economie vooral batig is gebleken, maar voor de lager geschoolden - door het systeem ongeschoold - betekent dat nog minder kansen op de arbeidsmarkt. Wie kan beweren dat mevrouw Tatcher, Major en Blair iet voor het zwakke onderwijsbestel voor de middenklasse en de arbeiders hebben uitgericht? Zelfs Cameron diende  vast te stellen dat het eliteonderwijs bloeit, maar hoe hoog de kwaliteit werkelijk blijkt, valt moeilijk in te schatten. Theresa May besloot bij haar aantreden dat het niet voldoende is vast te stellen dat West-Minister vergeven is van "Old Boys" van Eaton, Cambridge en Oxford. Zij wil de Grammar School opnieuw invoeren om jongeren uit niet bevoorrechte milieus opnieuw een behoorlijke kans te geven op een eigen creatief leven. Nu gaat veel onderwijs naar een zwak presterend onderwijs, dat onderuit is gehaald door allerlei hervormers. Belastingen goed besteden is iets anders. Wat zou er gebeuren als de overheid ook hier het onderwijs alsmaar verder zou moderniseren? Steeds meer scholen die buiten het net staan en hoge inschrijvingsgelden vragen?

Men zegt wel eens dat overheden minder subsidies aan bedrijven zouden moeten toekennen, maar ook aan cultuur moet men er minder verstrekken en vooral dat laatste zal veel mensen doen steigeren. Maar men kan wel vaststellen dat intellectuelen en zelfverklaarde artiesten er blijk van geven de overheid én de burgers te kapitelen maar tegelijk wel woest zijn als hun subsidie wegvalt. Zal men, zoals Thorbecke het stelde, de overheid toelaten kunsten en kunstenaars te steunen, dan zal men niet proberen censuur op die kunstenaars uit te oefenen, als ze hun werken brengen, maar tegelijk ziet men ook dat sommige artiesten vooral naast het podium menen ons, burgers de les te moeten spellen. Zij hebben wel eens iets te zeggen, maar afgeven op de bourgeoisie is wel wat gemakkelijk. Oh ja, kritisch zijn noemt men dat, terwijl kritisch kijken betekent dat men niet slechts een kant op kijkt.

Ten gronde kan men geen staat bedenken die geen belastingen heffen zou en niet zou investeren in publieke nutsfuncties - tenzij de staat ergens een monopolie op zou hebben, zoals grondstoffen waarmee ze dan het algemeen belang zou kunnen dienen; dergelijke monopolies pakken niet altijd goed uit en lopen vaak uit op groot onbehagen bij de burgers. Tomas Sedlacek beschreef in economie van goed en kwaad dat ook de overheid met tal van onzekerheden te maken heeft maar dat sinds de oudheid goede vorsten zorgen dat de voedselzekerheid kan beschermd wordt, zoals Pharao deed op vraag van Jozef en later heeft een graaf van Vlaanderen mee een dreigende hongersnood af weten te wenden. De keurvorsten van Brandenburg en Pruisen hebben ook lange tijd een reserve in stand gehouden om misoogsten en andere oorzaken van tekorten op de graanmarkt op te vangen. Het kon voorvallen dat het systeem wat verwaarloosd werd, maar eenmaal het koninkrijk Pruisen zich uitstrekte van de Rijn tot in Königsbergen en  verder uitstrekte, werd het een sterke speler in de voedselvoorziening van voedsel en graan. Sedlacek maakt duidelijk dat interventies vanwege de overheid gewettigd kunnen zijn, maar ook dat het fout kan lopen.

Het probleem waar we in België mee te maken hebben, kan men dan ook niet beperken tot de hoogte van de belastingen. Niemand zal ontkennen dat de spoorwegen in ons mobiliteitssysteem onontbeerlijk zijn, maar ook moet men erkennen dat de organisatie handenvol geld kost omdat de NMBS én Infrabel niet het best zijn georganiseerd. Toch blijft de verspilling doorgaan, ten koste van de dienstverlening en de reizigers, maar men zal elke grondige wijziging in het management, ook HR-management - opgevat worden als een aanval op de werknemers van de NMBS. Toch gaat het om honderden miljoenen die onnodig verloren gaan.

Men heeft de administratie de afgelopen decennia grondig hervormd, maar of ze daarom beter is gaan functioneren, nog afgezien van de criteria daarbij gehanteerd worden, maar het ging om zowel kostenbesparing als om hiërarchische structuren maar de dienst zelf en de bestaansreden van de dienst won er niet bij. Stellen dat het allemaal niet functioneert ontbeert nuance, maar klinkt aangenaam en bevestigend, maar het probleem is dat de minister die het ambtelijk apparaat moet bestieren vaak met de hoogste in rang spreekt, die zelf weer niet altijd met het werk van de dienst veel te maken heeft. In theorie zou het niet mogen, maar de delegatie van bevoegdheden zorgt ervoor dat de hoogste ambtenaren moeten afgaan op rapportage en die wordt niet altijd gechekt. Toch werken de meeste overheidsdiensten vrij behoorlijk en komen misstanden doorgaans snel aan het licht.

Uitgaven beheersen betekende tot afgelopen decennia voorgenomen, beslist beleid stopzetten en essentiële diensten zoals de veiligheid, de politie, justitie en defensie veronachtzamen. Wie de vrede genegen was, vond dat okay, maar vanuit geopolitiek oogpunt voel ik mij als burger bedot en vind ik dat men beter jaarlijks voor defensie een ernstig budget ter  beschikking had gehouden, om ook vervangingsinvesteringen voor schepen, rollend materieel, uniformen en munitie veilig te stellen. Over de vervanging van de F-16 heb ik het dan nog niet

Spreken over begrotingen, uitgaven en inkomsten beheren, behoort tot de kerntaken van burgers, maar de ideologische voorkeuren - waar men altijd mee te maken heeft en die voortkomen uit het feit dat de democratie nu eenmaal meerdere stromingen kent - hebben wel eens een verstorende invloed over hoe men het overheidsapparaat vindt functioneren. Stellen dat men meer moet overlaten aan de technocraten, betekent dan men blind blijft voor het feit dat ook technocraten van het opzetten van een hofhouding houden.

Politici klagen dat burgers te veel zagen, het commentariaat stelt dan weer dat burgers het niet begrepen hebben, maar de situatie met de Belgische begroting anno 2016 laat zien dat zij vragen onbeantwoord laten: 1°) de gevolgen van de staatshervormingen, vooral van de zesde en de dan de bijkomende subsidie van Brussel van 460 miljoen, terwijl de stadsregering de tunnels in puin laat vallen, valt dat te rijmen? 2°) hoe zal men de nieuwe geneeskunde verzoenen met de financiering en allocaties inzake volksgezondheid, bijvoorbeeld hoe men huisartsen en andere artsen zal vergoeden voor hun kennis en werk? 3°) Hoe kan men nu beweren dat de economie in een dipje zit, terwijl er nagenoeg volledige tewerkstelling in Vlaanderen zou zijn? Er hebben nooit meer mensen een betaalde job gehad of zijn als zelfstandige aan het werk. Kortom, de interpretatie van deze financiële kwestie laat veel vragen open.

Komen we er ooit uit? Niet als we nog eens extra belastingen willen voor de rijken, die er dan goed in slagen aan die verplichtingen te ontkomen; de beurstaks blijkt voor kleinere bedrijven ook geen goede zaak, net als de verhoging van de liquidatiebonus. Mooi dus, de overheid wil de inkomsten maximaliseren, maar heeft geen idee voor de economische gevolgen en de betrouwbaarheid van de overheid. De overheid heeft vele taken, regelt die behoorlijk wel, maar de kostprijs blijkt niet altijd goed in de hand gehouden te worden.

Bart Haers