Clinton versus Trump: Washingtonsyndroom

Kritiek

Oordeelsvorming

en politieke opinie

Markies de La Fayette, vocht tegen
Britten in de Amerikaanse
onafhankelijkheidsoorlog,
was gekant tegen slavernij en steunde
ook de Nederlandse Patriotten. Revolutionair
maar gematigd... Een opmerkelijk figuur
en toch blijkt hij niet meer model te staan. 

Het grote debat tussen de presidentskandidaten in de VS maakt weer veel los, maar als je naar de radio luistert, dan kom je tot de ontluisterende vaststelling dat we geacht worden onmiddellijk te antwoorden op de vraag: wie heeft gewonnen? Goed, de Amerikaanse kijker wordt verteld, nadat ze een anderhalf uur gekeken hebben naar een debat de winnaar - op punten - moeten aanduiden. Jawel, ook ik stond ooit eens op om zo een debat te zien, met Bill C maar ik merkte toen dat ik een aantal toespelingen niet kon duiden. Wij kunnen wel kijken, maar het zijn de burgers van de VS die hun Boss kiezen, niet wij. Anderzijds, de rol van het Washington-syndroom moeten we toch wat beter bekijken en ook hoe we de resultaten van het politieke bedrijf bekijken, niet enkel de onmiddellijke reacties maar ook wat verder meeweegt.

Trump stelde dat Clinton al jaren bezig was in Washington er niets van gebakken heeft, eerst in Arkansas als ik het wel heb. Maar dat is nu natuurlijk de grote paradox waar men een grote baas moet kiezen: wie ook de president wordt of is, zoals Obama, kan niet veel werkelijk realiseren en daar zit de vertekening van het beeld achter, dat wil zeggen, politici scheppen een wettelijk kader en, zoals Bart de Wever het stelde op de radio, kan men dagelijks met allerlei zaken bezig zijn, de politicus die beslist, geeft het uiteindelijk in handen van een ambtelijk apparaat om beslissingen concreet te maken. Dragen die bij tot het algemeen welzijn en hoe komen we tot een afweging, daarover wordt zelden gedebatteerd, ook niet door politieke commentatoren.

Het heeft te maken met de verschuiving en fragmentatie van de politieke macht, ook de "verantwoording" voor beleid vormt hierbij een illustratie, want geen enkele regering kan alle problemen oplossen, omdat niemand het eens blijkt met anderen over wat nu de problemen zijn. Het Washington-syndroom en in Europa het Brussels-syndroom, de uitgesproken en uitverkoren wapens van elke populist in Europa en de VSA om het establishment de schuld van alles te geven, ook van wat goed gaat, verwijst naar de uitgesproken gedachte dat het potverteerders zijn in de hoofdsteden die van de werkelijkheid van "Joe the plumber" of "Frans de lasser" niets af zouden weten. Zouden toppolitici en voorzitters van partijen als di Rupo of John Crombez echt meer weten dan Zuhal Demir of Daphné Dumery, minder bekende politici?

Waar we ons aan ergeren, vertelde een heer van stand me eens, dat is niet de politieke discussies, wel het theater waarmee men al jaren steeds over andere onderwerpen hetzelfde vertelt, zonder dat politici er zich bewust van zijn. Als hoge ambtenaar had hij vaak contact met ministers gehad en hun pirouettes kon hij zo voorspellen, wat me wel sterkte in de overtuiging dat een politicus niet alleen eens moet kunnen zeggen dat hij of zij het ook niet weet, maar ook dat men wel eens moet kunnen zeggen dat men niets zal ondernemen, omdat de fundamentals okay zijn en nieuwe maatregelen hoogstens voor de tribune zouden zijn.

Politici, zeggen commentatoren dan, kunnen het zich niet veroorloven toe te geven dat ze het niet weten. Ze geloven graag dat ze onmisbaar zijn en inderdaad, er moet een voltallig parlement zijn, een legitieme regering, een hooggerechtshof en al die andere instellingen, die elk op hun eigen tempo doen wat moet en waar mensen werken die meestal ook wel enige menselijkheid aan de dag weten te leggen, enig mededogen. Dat is wat men de "rouages", de raderen van de macht kan noemen.

Deze samenleving kwam er niet van vandaag op morgen en de grote revoluties, zoals de Brabantse omwenteling, de Franse Revolutie, maar ook de strijd van de Patriotten tegen de Regenten - een gebeuren dat in het Zuiden van de Nederlanden bij de Zee nauwelijks bekend is, maar evengoed geïnspireerd was door de Verlichting als die Brabantse omwenteling - kenden een voorgeschiedenis die diep in de samenleving ontkiemden  en niet geheel ongezien verder lagen te rijpen, terwijl de gevolgen ervan tot lang na de Napoleontische oorlogen hun uitwerking hebben gehad. De demografische revolutie van de achttiende eeuw heeft overal in Europa mee voor onrust en tot nieuwe inzichten geleid, zoals ook de periode van vrede en handel zorgden voor onvrede bij wie niet voldoende dacht mee te profiteren van de welvaart. Merken we wel op dat de Engels-Nederlandse Zeeoorlog naar aanleiding van de bijdrage van de Nederlandse handelsvloot aan de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog, Vlaanderen vooral geprofiteerd heeft van de vrijhaven die Oostende in die periode was. De oorlog eindigde al in 1784 maar het zorgde mee voor sterk toenemende welvaart in Oostende en Brugge, maar dat werd ondersteund door langjarige evoluties, die van de 18de eeuw in Vlaanderen en Brabant een bloeiperiode maakte, maar helaas staat dit niet te lezen in de handboeken van het middelbaar onderwijs; wel kan men het aflezen in onze steden en dorpen, tot in onze kerken toe, waar toen voor een nieuwe aankleding werd gezorgd en dat geld kwam van ergens, meestal niet zomaar uit belastingen. Toch is net deze vaststelling van belang om begrijpelijk te maken dat doorgaans politieke beslissingen niet zo een grote gevolgen hebben, maar dat gestage evoluties soms wel afgebroken kunnen worden, maar dan is dat slechts tijdelijk, al kan het wel diepgaand zijn. Het zijn vaak administratieve keuzes of gunningen voor het wegennet dat voor nieuwe groei kon zorgen. In Frankrijk nam Louis XV hierover enkele nuttige besluiten, zoals in 1745 toen hij Trudaine een instituut oprichten waar ingenieurs voor de wegenbouw werden opgeleid. In 1775 kreeg het instituut de naam "Ecole Nationale des ponts et chaussées", maar de eerste stap was nog in 1715 met een koninklijk decreet gezet. Feit is dat de politiek van Louis XV om achtergebleven delen van Frankrijk te ontsluiten toen handen en voeten kreeg, dus lang voor Napoleon er zich mee kon moeien.

Het probleem is dat we voor die tijd, de achttiende eeuw slechts een zeer beperkt zicht hebben op de instellingen en de politieke besluitvorming, soms krijg ik de indruk dat zelfs verstandige mensen denken dat er toen helemaal niet(s) besloten werd. De Franse  Revolutie? Het falen van de minister van Financiën Necker? Als zoon van een professor Staatsrecht in Genève - volgens Wikipedia - kon hij een grote loopbaan ontwikkelen, eerst als bankier en vervolgens dus tot en met een ministerschap, wat normaal niet weggelegd was voor protestanten. A.D. 1776 kon hij vaststellen dat het goed ging met Frankrijk en dat de Taille, een belasting kon worden verlaagd. Later zou hij een rol spelen als organisator van de zitting van de Staten-Generaal in juli 1789, maar de situatie liep uit de hand - ook door zijn toedoen, want hij had de dubbele vertegenwoordiging van de derde stand mogelijk gemaakt, maar ook weer ontslagen worden, op 11 juli waarna enkelen de Bastille gingen aanvallen, die op de 14de viel.

Jacques Necker was geen politicus en zou niet met Lafayette en  Mirabeau hebben willen samenwerken? Ach, de loop van de geschiedenis maakt van die peripetieën een moeilijk te ontwarren kluwen, waar we ooit als leerling S.O. alles van moesten leren en recapituleren, maar de samenhang van de feiten bleef doorgaans verborgen. Toch is de rol van Jacques Necker wel interessant omdat hij laat zien dat ons idee over de Franse Revolutie slechts te wijten was aan slecht beleid of ongegronde belastingen, zelfs niet aan maatschappelijke onvrede alleen, te enen male geen steek houdt. Necker was immers geen lid van de adel en dat maakte zijn positie er net zwakker op, maar hij versterkte mee de opgang van Frankrijk in die periode. Het probleem waar de Franse regering en de verantwoordelijken na Necker mee te maken, waren dramatisch veranderende omstandigheden, zoals misoogsten in 1787 en volgende jaren. Ook de toenemende macht van de Britse vloot zorgde voor nieuwe omstandigheden die men niet onmiddellijk kon inschatten en de binnenlandse onrust, die was ook al jaren bezig, omdat allerlei auteurs en schrijvers de politieke en institutionele verhoudingen niet meer voor lief namen. Lafayette kennen we nog wel, omwille van zijn deelname aan de Amerikaanse revolutie, steun aan de Hollandse patriotten en andere aanzetten tot omwenteling, blijft onderbelicht, omdat Lafayette in de hagiografie van de Franse Revolutie aan de verkeerde kant van de geschiedenis was terecht gekomen, tegen Marat, Danton en Robespierre. Maar net als Necker stond hij voor modernisering en hertekening van het maatschappelijke landschap, zonder de hele samenleving op te schudden.

Het punt dat we wilden aansnijden was dat concrete en eenmalige gebeurtenissen wel enige betekenis hebben, maar dat ze vaak verdrinken in het landschap van traag meanderende rivieren en soms wel diepgaander hervormingen, zoals er wel ook wel op te sommen zijn. De Franse Revolutie tekende een nieuwe maatschappelijke orde uit, maar tegen 1830 bleek dat vele van de oude fortuinen hersteld waren en dat de grootste veranderingen vooral in de industrie en het bankwezen te vinden waren en net daar waren voorheen al vroeger de meest opvallende vormen van sociale promotie maar ook motoren voor algehele economische groei aan te duiden vielen. Men spreekt dezer dagen over de ongelijke verdeling van het bezit, maar kan men Lieven Bauwens een voorganger van Steve Jobs noemen, dan is het inderdaad zo dat beiden op hun eigen manier wars van het systeem hun weg gingen en zo succes hadden. Men kan nu zetten dat de aandeelhouders van Facebook en zo ontiegelijk verdienen, het is kapitaal dat ze op een vrij acceptabele manier hebben verworven, zoals dat ook van Bill Gates gezegd kan worden. Hun verdienmodel en het moment van hun optreden speelde in hun kaart, Gates heeft microsoft op zeker moment moeten heruitvinden; daar vinden we echter zelden veel discussie over.  

Kan men het kandidatendebat tussen Trump en Clinton eenmalig noemen, wanneer iedereen verwijst naar al die voorafgaande debatten, met als eerste op de buis JFK en Richard Nixon, dat volgens de legende op de radio gewonnen werd door Dicky Nixon en op televisie door JFK. Nixon zat te zweten en kon zich maar moeilijk richten tot de kijker, terwijl JFK daar net op geoefend zou hebben. Nu zijn alle deelnemers aan dit soort debatten bijna murw getraind en kan nauwelijks nog een vraag of repliek hen verrassen. Met andere woorden, wat we zien is niet Clinton noch Trump, maar het product van training - buiten beeld - en dan vond ik zelfs Trump gunstig afsteken vergeleken met de beelden die we van hem kennen. Maar mijn oordeel noch het oordeel van die 100.000.000 kijkers/kiezers zal daar niet fundamenteel door gewijzigd worden. Velen zullen dus gekeken hebben naar wat Trump volgens de goegemeente ongeschikt maakt en dan...

Wat overigens zou Trump kunnen doen als president. Toen Obama, die ik een goed president meen te mogen noemen, had men het over change en over "Yes, we can!", maar dat was een verademing na Busch jr. Neen, het probleem waar Obama mee te maken had, was de financiële crisis en de fall out, zoals het dreigende faillissement van GM en andere grote sterkhouders van de Amerikaanse economie, waar ook de blue collars, de arbeiders, hun belang bij hadden. Ook het feit dat openbare besturen zoals Detroit onderuit gingen, kan men niet negeren. Obama zat op een zetel in een ovaal kantoor, terwijl het plafond omlaag dreigde te komen, de muren afbladderden omwille van de onzalige avonturen in Irak en Afghanistan. Obama zou met IS af te rekenen hebben en ook de relatie met Rusland en China veranderde. Blijft Obama toch, wellicht een behoorlijk succesvol president, dan is het omdat hij Amerika economisch weer groot heeft helpen maken, door de puinhopen van Busch met bekwame spoed op te ruimen. Verwijt men hem een zwakke buitenlandse politiek, dan gaf hij gehoor aan de wensen van de kiezers. Kon hij het extraterritoriale kamp in Guantanamo niet sluiten, dan maar omdat het Congres niet wilde dat die gevangenen op het vasteland werden opgevangen en indien nodig een ernstig proces kregen - anders vrijlaten dus - maar ook Europa toonde weinig bereidheid Obama bij te springen en gezien wat er sinds 2015 in Parijs gebeurde, zal geen enkele regering daar nu echt enige gulheid aan de dag leggen - tenzij er intussen achter de schermen een en ander toch geregeld wordt.

Donald Trump wil Amerika weer groot maken? Ik heb nooit begrepen hoe de gemiddelde Amerikaanse kiezer daar enig geloof aan zou hechten. Niet de president maakt een staat groot, wel de burgers en het bestuurlijk apparaat. Als hij als bedrijfsleider weet hoe het moet, dan lijkt het erop dat hij al eens schuldeisers in de wind heeft gezet, dat hij de basis van het Amerikaanse zelfbeeld, de immigratie, on hold wil zetten, wat vreemd is, want telkens de VS de poorten voor de migratie wilden sluiten de interne politiek vaak spaak liep op niet altijd goed uitgewerkte regelgeving. Francis Fukuyama laat zien dat er op zeker moment met het Spoilsysteem, waarbij elke nieuwe president de overheidsdiensten naar eigen goeddunken ging bevolken, wat vaak voor verlies aan continuïteit en kwaliteit zorgde. De instroom van migranten was inderdaad niet altijd even aangenaam, noch voor de landverhuizers, noch voor zij die er al langer woonden en de oudste rechten dachten te kunnen laten gelden. Trump ontkent in een moeite hoe het burgers zijn die de rijkdom en macht van het land vorm geven. Kan men dan werkelijk nergens in de Amerikaanse media bemerkingen vinden bij die slogan van Trump? Men neemt het op het oog niet ernstig, maar tegelijk moet men daar toch kanttekeningen bij plaatsen.

De rol van media in opinievorming is van groot belang, waarmee niet gezegd is dat mensen zomaar dupe zijn van wat het commentariaat te melden heeft. Dupe kan men zijn door ten onrechte vertrouwen te geven aan deze of gene of zich een opinie te laten aanpraten. Politiek bedrijven is, ondanks de vele analyses van commentatoren en analisten in zekere mate virtueel, zoals David Cameron mocht ervaren, want hij verloor zwaar met zijn gok, ondermeer omdat de wet over het referendum geen gekwalificeerd quotum aangaf nodig om tot "Leave" te besluiten. Democratisch zou dat zijn?

Binnen een jaar zijn we drie keer getuige van het feit dat mensen die een agenda voorleggen, Trump, Cameron en Thierry Baudet, die de stemmen van mensen weten te mobiliseren die alleen maar neen willen zeggen. Het referendum tegen het associatieverdrag met Oekraïne heeft minder gewicht, maar als CETA voorgelegd wordt om per referendum geratificeerd te worden, dan hoop ik dat politici die het wilden en willen er eindelijk eens hst vuur uit te stenen voor gaan rennen en lopen om mensen te overtuigen. Te vaak wil men vooral mensen airplay geven die tegen iets zijn en men vergeet het publiek gedegen te informeren, want dat blijkt wel uit het debat. De Brexit heeft laten zien dat dit niet zo is. Tegen TTIP? Jawel, maar dan moet men ook tegen China zijn als "normale" economie, waarna vrij snel alle staalbedrijven in Europa onder druk zullen komen, wegens dumping van goedkoop staal uit China, dat Europa nu nog kan tegenhouden. Maar ja, nadenken op meerdere sporen is die demagogen vooral gegeven als ze er hun voordeel mee kunnen doen en net dat is beangstigend, dat de kluit belazerd wordt en uiteindelijk weet niemand meer wat betrouwbare informatie is. Net dat gaf de weergave op de radio weer: Clinton won nipt en op punten? Hoezo? Trump deed zijn best...

Bart Haers