Ils mangent des brioches, quand-même

Reflectie

De verloren bezieling

Politici hebben redekunst opgegeven

alsook het denken

QinetiQ is een bedrijf in Kruibeke dat zich
op de markt van ruimtevaarttechnologie
aardig weet te presenteren. Het past in deze
tijden dit soort bedrijven enige aandacht
te geven. 

Het is al langer bekend, veel politici zijn niet bij machte het publiek toe te spreken. "Amazing grace", zong Obama, maar wie doet het hem na? Toch is men nogal ontevreden over zijn beleid, een visie die ik niet deel. Wat is er aan de hand met Juncker die het Europees Parlement toespreekt en waarom overtuigt een molenwiekende Verhofstadt ons ook niet.

Gisteren keek ik naar Villa Politica en hoorde ik later op de avond de zelfverklaarde enigzaligmakende Europakenner en hoogleraar aan de Ugent H. Vos spreken over de rede van Commissievoorzitter Juncker uitleggen hoe de man het echt niet trekt. Ik vind dit spijtig, want als Juncker zijn rede met de bevlogenheid van een Verhofstadt had gevoerd, was iedereen, ook dr. H. Vos gillend weggelopen. Het probleem is dat de media de wijze van spreken meer bepaalt dan we graag zouden willen. Een tweede is dat een politieke redevoering aan stukken wordt gescheurd en er slechts enkele zinsneden de media halen en dan nog vooral om de hele inzet verloren te laten gaan.

"Wir schaffen das". Ik blijf het de meest opgemerkte en toch wel lovenswaardige uitspraak van een politica vinden dezer dagen. De moeilijkheden zijn daar, de mensen trekken over de Balkan en bereiken Duitsland in 2015. Mensen kunnen het leed niet aanzien en staan aan de perrons in München, ontvangen deze asielzoekers waarover we al weken beelden zagen. Dan pas zegt Merkel, nadat ze begrepen heeft dat zeuren en treuren geen zin heeft dat men de kwestie onder ogen moet zien en vervolgens doen wat moet. Pas dan komt het: "wir schaffen das, ganz einfach"? Dat laatste niet, maar toch is dat ene zinnetje haar aangewreven. Hoe we het zullen kunnen doen slagen, is een goede tweede, maar het realisme van de kanselier mag ons niet ontgaan. Ook als men alleen die drie woorden zag, begreep men dat de dame wel meer gezegd moet hebben en dat, beste mediamensen en politici, heeft u straal genegeerd.

Ook de rede van monsieur Juncker was in die zin best interessant en ook wel behartigenswaardig, met het probleem dat de man niet mocht uithalen, geen grote uitspraken mocht doen en ook geen strijd op de stranden, in de lucht en op de zeeën kon of mocht beloven. Hij mocht alleen uitblinken in pragmatisme.

Het punt is dat we gezwollen taal niet meer lusten, terecht overigens, maar dat we vervolgens het verschil niet weten te maken tussen gezwollen en bevlogen, zoals sommige redenaars in het Europees parlement het ook niet meer lijken te weten. Toch moet zo een voorzitter weten over te brengen wat na lang en rijp beraadt als inzichten naar voor geschoven kan worden en waarvoor de Commissie zich zal inzetten. Komt er nog eens bij dat die voorzitter in wezen vrij abstract bezig is, want het hangt van de lidstaten af of en hoe beslist beleid ook tot stand kan komen.

Het probleem is ook dit, dat we ons zelfverzekerd beroepen op ons zelfbeschikkingsrecht, maar dat we slag om slinger ervaren moeten dat we zo afhankelijk zijn van de beslissing van derden dat we er niet goed meer overweg mee kunnen. Zelfbeschikkingsrecht is ongemeen belangrijk, maar het sluit niet uit dat we in onze dagelijkse handelingen met derden overweg kunnen en daar aandacht aan besteden. Het samen leven ging bij het ontwikkelingen van concepten als zelfbeschikking over boord terwijl we past goed onze plannen en verwachtingen vorm kunnen geven als we daarbij gedragen worden door de omgeving. Soms moeten we inderdaad tegen die omgeving in kunnen gaan, toch zal ook dat pas iets opleveren als we bereid zijn een en ander te delen.

De voorzitter van de EU-commissie krijgt nog een andere rem mee, want hij moet dingen zeggen waar wij veel van zouden verwachten, maar de eerste die hem afschiet is een journalist, niet de burger, zodat die niet meer weet wat of de woorden van de spreker, herr Juncker waard zijn. Juncker sprak ook over zijn contacten met burgers, maar dat hoeft hij nu echt niet te doen, al is het een kleine geruststelling, want aangezien de burger niet bestaat, maar we bij momenten in staat met elkaar iets tot stand brengen, kunnen we wel over burgerschap spreken. Doen we meestal en doorgaans wat in ons vermogen ligt om een goed leven te leiden en komt dat het algemeen belang vanzelf ten goede, als we geen misdadig opzet in gedachten hebben, dan is dat geen nieuwsbericht waard. Maar zoals de wereld aan deugd ten ondergaat, moet de politicus in zijn discours een concept ontwikkelen van deugdzame burgers die braaf doen wat van hen verwacht wordt, wetende dat vooral de buitenbeentjes het verschil zullen maken.

Anders gesteld: de politicus moet de brave burger als exempel presentreen maar zou het liefste zien dat we af en toe de geplogenheden achterwege laten en proberen op eigen intuïtie de dingen te doen. Overigens, dat blijkt doorgaans voor grote bedrijven een analoog probleem, dat ze na verloop van tijd de buitenbeentjes uit de tent jagen omdat het zo lastig is met hen samen te werken. Dus krijgt men een technocratisch en gelijkgeschakeld beleid, waar grote bedrijven aan ten onder gaan, maar ook staten zijn er niet mee gebaat. Alleen, onze journalisten die betreuren dat Jef Lambrecht voortijdig is gegaan, zijn diens soms excentrieke gedrag ook maar niets vonden en te kijken in iets dat voor satire zou moeten doorgaan.

Neen, de speech van Juncker, de State of the Union, bood wat we hadden verwacht, laat zien dat de commissie een en ander wel begrepen heeft, ook de Brexit, maar dat we dat we niet willen horen en vooral niet begrijpen. Europa is groot als handelsmacht, maar politiek en militair klein en machteloos. We kunnen ons niet met soft power tevreden blijven stellen. Is dat meer Europa? In zekere zin wel, het zal ook betekenen dat bijvoorbeeld het Europees Parlement meer soevereine macht zal krijgen om de cruciale vraag te beantwoorden: wil men oorlog of niet?

Vergeet nu net in deze niet hoe niet enkel de Reichstag in Berlijn verstek gaf door braaf oorlogskredieten te stemmen, maar bijvoorbeeld ook het Franse, waar net Jean Jaurès was vermoord. Ligt de schuld voor WO I bij de sociaal-democraten? Geenszins, maar men durfde niet onpatriottisch lijken. Juncker vraagt nu om ernstig na te denken over de wijze waarop we zelf onze gemeenschappelijke grenzen kunnen verdedigen en toch brengt dat analisten niet op de verzuchting: eindelijk, men heeft het begrepen.

Moeten we gratis wifi in de centrumsteden van Europa en wat is dan de geschikte schaal, een stad van 100.000 inwoners of toch maar 300.000? Zelfs voor Gent maakt dat een verschil, maar er zijn al veel steden waar er free wifi ter beschikking staat en soms zelfs gemakkelijk te detecteren. Aan de andere kant, wat is het voordeel voor het algemeen belang? Dat men gemakkelijk breaking news kan brengen? Of dat mensen de mogelijkheden van de locatie beter kunnen hanteren als free wifi ter beschikking staat. Echter, wie zal betalen? Big data gebruikers misschien?

Het probleem van Europa is dat het geloof taande in eigen kunnen, terwijl we wellicht moeten voorstellen dat in onze contreien - ondanks enkele verontrustende berichten over bedrijfssluitingen - de economische situatie er vrij goed tot goed uit ziet, maar dat de morose maar niet lijkt over te gaan. Het is moeilijk voor een politicus dat te vertellen, want men zal hem of haar met halve waarheden en hele leugens te lijf gaan. We houden de lusteloosheid in stand, hoor ik wel eens, omdat we merken dat de ongelijkheid is toegenomen, omdat banken gesteund worden die gered waren geworden na de subprime crisis van 2008, maar zijn mensen echt lusteloos? Ik heb de indruk dat jonge mensen volop van hun mogelijkheden gebruik maken en keihard werken, maar ook weten te genieten.

Die sfeer van levensmoeheid toeschrijven aan de EU-commissaris gaat wat ver, hem verwijten dat hij meer Europa willen zou is naast de kwestie, want hij legde net uit hoeveel minder regels Europa nu heeft, omdat men stelselmatig de betekenis en effectiviteit ervan onderzoekt, om precies de technocratische rompslomp te vermijden. Het leven speelt zich niet af in vergaderzalen en mensen hebben stilaan genoeg van al dat sturen en manipuleren - de generatie die zich verzette tegen indoctrinatie, hersenspoeling en manipulatie, blijkt vandaag voor alle probleem juist voor die methodes te kiezen. Politiek maakt men er zich niet geliefd mee.

Was het een goede speech? Neen, maar ook was het een begrijpelijke redevoering voor wie Europa kent en weet hoe journalisten op alle slakken zout leggen. Dr. H. Vos heeft weer eens bewezen dat zo een uitlegger echt geen meerwaarde levert, wel integendeel, mensen kunnen zichzelf geen vrij oordeel meer vormen. Liggen mensen wakker van een state of the Union? Dat is niet de relevante vraag, want die rede wordt gehouden voor een publiek van ingewijden en wie er van buitenaf naar kijkt en luistert, merkt dat de reacties niet altijd even correct zijn. Het is een mooi gebruik, jaarlijks de Unie toe te spreken en ook niet van zin verstoken, ook al is het een en al schouwtoneel van menselijke ijdelheden, zoals we dat ook therapeutisch van node hebben. Het kan zijn dat men veel verwachtte van de State of the Union, maar waren die verwachtingen niet al te hoog gespannen. Heer dr. Hendrik Vos had het voorspelbaar over een cataloog van Trois Suisses, waar hebben we dat nog gehoord. Neen, de knagende pijn komt voort uit het feit dat we niet meer weten of en hoe we onze situatie kunnen verbeteren. De oude groeimodellen werken niet meer, nieuwe strategieën hebben we nog niet ontwikkeld, maar mensen werken en doen hun ding en zijn doorgaans gelukkig, uitzonderingen en mensen die pech hadden, hebben kunnen nu beter zelf hun leven leiden dan ooit het geval was.

Ergo, de State of the Union is een verplicht nummer dat tegelijk moeilijk dicht op de bal kan spelen, omdat men zovele consideraties aan bod moet laten komen. De president hield zich aan een redelijk samenhangend verhaal, vroeg politici niet met dubbele tong te spreken en beloofde dat de Commissie het volgende jaar ook praktisch tot beter beleid zou komen, als iedereen mee wil, tenminste. Het concrete en reële leven van Brussel uit willen regelen, geeft geen pas, proberen de omstandigheden te scheppen waarin mensen er het beste van kunnen maken, ligt wel in het vermogen van politici, maar dan moeten ze maximale vrijheid laten aan burgers. De integratie faalde op een aantal punten en voor een aantal mensen, maar er blijkt na veertig jaar ook veel wel gelukt te zijn, maar dat komt minder in het nieuws. Samen leven vergt ook iets van elk van ons, natuurlijk en dat mogen we niet veronachtzamen, zonder dat het individu aan het geheel onderworpen mag worden. Ook dit klonk door: Wir schaffen das.

Bart Haers