Manuel Barroso als lobbyist?

Dezer Dagen

ex-voorzitter EU-commissie

verliest privilegies

Ooit een discussie gehad met een Portugese
over Manuel Barroso en zij verdedigde hem
omwille van zijn Europese beleid. Nou, ik
was me ervan bewust slechts de pers na te praten
omdat ik van niet beter wist. Want wat weten
wij van de Portugese politiek sinds
1974?

Manuel Barroso gaat voor het grote geld viel te lezen, bij de duivel en zijn moer nog wel, bij Goldman Sachs dat mee de crisis van 2008 zou hebben veroorzaakt door slechte kredieten te hebben verkocht. Het wegwerken van de gevolgen heeft veel van Europa gevergd, zeker de Griekse crisis, maar toch, Barroso ging door voor een duffe politicus zonder visie. Het punt is dat een politicus aan de top en in het blauwe van de hoogste sferen vaak niet meer weet wat het leven aan gesjacher en gedoe met zich brengen kan. Of men het anders zou willen is een zaak, of het anders kan, valt nog maar te bezien.

Praktische bezwaren om Barroso van een faux pas te betichten zijn er wel, maar moeilijkheid is dat deze mensen die zo lang aan de top meedraaiden plots in een leeg gat vallen en ook niet veel mogen doen, tenzij hun memoires schrijven. Dan ontstaat de bezorgdheid hoe zij hun leven verder zin kunnen geven. Herman van Rompuy, die lagere bankbediende volgens Nigel Farage kan het zich veroorloven al sprekend door Vlaanderen en Europa te trekken. Is het ontoelaatbaar dat een voormalig commissievoorzitter zo een activiteiten opneemt, lobbyen voor een bank? In wezen niet, maar het voelt wel wat eng aan, want nu moet iemand die het algemeen belang geacht werd te dienen, particuliere belangen gaan dienen. Hij zal ook gebruik maken van zijn contacten in de wereld van de grote jongens, maar als hij niet meer met toeters en bellen onthaald wordt in de gebouwen van de Commissie en het parlement, wat brengt dat op? En is zo een voyante figuur wel geschikt als lobbyist? Blijkbaar wel dus.

Het punt is dat sommigen hier een oude openstaande rekening willen vereffenen, terwijl Barroso best zijn leven zelf opnieuw in handen mag nemen en dus ook lobbyist op hoog niveau worden voor een grote bank. Ontkent men dit, dan maakt men politici gevangene van hun eigen status en maakt men het moeilijk voor hen om terug te keren naar een meer bescheiden status van burger. Daarmee hangt ook samen dat men hem tijdens zijn twee mandaten vaak fouten heeft aangewreven die hij net aan het oplossen was. Want laat het duidelijk zijn, Manuel Barroso gaf er veel voor om de regelgeving te vereenvoudigen en minder in details alles te willen uitschrijven. De overlast, planlast die de immer draaiende stroom nieuwe regels met zich brachten troffen niet alle burgers in gelijke mate, maar hadden bovendien ook voordelen voor grote groepen. De controle op de telecommarkt, waarbij de grote spelers minder handelingsvrijheid werd gelaten en de tarieven voor roamingtarieven geleidelijk werden ingeperkt, voor zover die als economisch excessief werd beschouwd.

In het algemeen kan men vaststellen dat bij uitstek Manuel Barroso geslachtofferd werd op het altaar van de overregulerende EU en dat hij net verschillende malen in het parlement duidelijk maakte dat het niet evident is tegelijk aan de vraag om regels te voldoen en vervolgens regels te schrappen of er minder te genereren. Dat de dynamiek van het opengooien van de markten ertoe leidde dat men voor producten vergelijkbare normen en standaarden diende in te voeren, waarna vervolgens allerlei lokale producenten zich de pas afgesneden zagen, vormt een van de onzichtbare gevolgen van het vrij verkeer van goederen, diensten en mensen. Toen kwam er dus een erkenning van streek- en artisanale producten die de regelgeving nog maar eens kwam overbelasten - volgens sommigen. Welke landen hebben het meeste bescherming voor "terroir-producten"? Op het eerste zicht lijkt Frankrijk er het meeste werk van gemaakt te hebben, maar bij nader toezien lijkt ook Vlaanderen aardig aan de markt te hebben getimmerd, al was het maar omdat er zoveel producten op die lijst staan.

Maar een leider moet zijn verhaal brengen, maar wil vooral niet door lastige details in de war gebracht worden. Premiers, de minister-president van Vlaanderen geven ook wel hun state of the state en komen dan af met obligate nummers, soms zijn het eindeloze lijstjes van verwezenlijkingen, van mogelijkheden en van wat er aan de toestand moet veranderen. Inderdaad, hoe goed ghostwriters hun best doen, ze kunnen vaak niet - bij gebrek aan goed overleg - tijdig de intenties van de opdrachtgever oppikken. Speeches schrijven vergt inleving in het publiek en vooral in wat de chef te zeggen heeft. Het stuk van een voormalige ghostwriter van Manuel Barroso klinkt wat bitter, maar het is natuurlijk zo dat een opdrachtgever tijd moet nemen om de speech voor te bereiden. Tijd is voor een bewindvoerder altijd weer iets heikels en bovendien kan hij of zij niet een paar luchtiger passages inlassen als de pennenlikker van dienst geen voldoende voeling heeft met de opdracht en de opdrachtgever, maar dat kan men op dat niveau niet aannemelijk maken.

Toch verwacht men van de chef een bevlogen speech, waarbij een complex verhaal verteerbaar gebracht wordt en de verwachtingen voor de toekomst en het aansluitende beleid goed in de verf gezet worden. Het gaat om aanmoedigen en ondersteunen, maar ook om het waarschuwen voor wat fout kan gaan, beter kan. Dat een speech in Straatsburg uitgesproken voor onmiddellijke reacties zorgt, buiten die zaal om, heeft te maken met het feit dat de diensten ervoor zorgen dat de buitenwacht tijdig de speech kan lezen.   

Europa is veel kleiner begonnen dan het nu is, wat het aantal lidstaten betreft, de bevoegdheden en de werkingsmiddelen. Dat spiegelt zich in de functie van de voorzitter van de commissie, zoals het ook tot uiting komt in de aanstelling van een permanente raadsvoorzitter. Even moeilijk te ontwarren is de vraag of de EU op intergouvernementele basis met functioneren en dan krijgt de raad van staatshoofden en regeringsleiders de meeste aandacht, maar als men kiest voor de gemeenschappelijke aanpak, dan komt de Commissie op het voorplan.

Het punt is ook dat men van Europa gedurende een paar decennia de zwakke plekken is gaan oplijsten en daar grote sier mee is gaan maken. De Britten hebben in deze weinig aan het toeval gelaten en Rupert Murdoch heeft zijn kranten weinig of niet aangespoord eerlijke journalistiek te bedrijven. Ook in andere landen kwamen vaak stemmen op om het toch maar zonder dat Europa te proberen, want dàt Europa kan niet deugen. De speech van de voorzitter van de Commissie moet met die afwijzende ingesteld rekening houden en verliest dus tijd en energie om de zaak op een behoorlijke manier te behandelen. Die zaak is wat we gemeenschappelijk moeten doen en wat landen onderscheidend aan beleid kunnen ontwikkelen. Men kan toch maar moeilijk ontkennen dat er in het beleid van de lidstaten nog aardig wat onderscheidende verschillen te vinden zijn.

In die zin is de kritiek aan het adres van Barroso misschien begrijpelijk, maar tegelijk is het sop de kool niet waard. Als Barroso voor een grote bank wil werken, dan moet hij dat vooral doen. Of hij nog als staatsman door het leven kan, zal dan wel blijken. Lobbyisten maken deel uit van een beleidssysteem waar overheden heel sterk de markten kunnen beinvloeden door de maatregelen die ze nemen, al of niet met een nobel doel, de gezondheid verbeteren. Alleen, de EU zorgt goed voor onze gezondheid, maar blijkbaar hebben in de VS en Europa suikerlobby's ons voorgelogen wat de uitwerking is van suikers en vetten.

Europa is ook en vooral een zaak van de burgers en soms lijkt het beleid zover van ons af te staan, dat we er geen weg mee kunnen. Dat zullen we dus goed moeten onderzoeken, want als Europa beleid voert waar wij het abc niet van begrijpen, dan komt er geheid hommeles van. We hebben dat gezien na het verdraag van Maastricht en na het tekenen van het verdrag van Rome, waar lidstaten dan een referendum over uitschreven. De uitkomst kennen we, maar de vraag is of de benadering van het tweede verdrag van Rome, voorbereid in de Europese commissie zo verkeerd was. Afhankelijk van de bron waren Valéry Giscard d'Estaing dan wel Jean-Luc Dehaene er de grote voorttrekkers van geweest, feit is dat men kritiek had op de preambule, waarin zowel het seculiere als het Joods-christelijke aspect aandacht kregen. Uiteindelijk koos men voor een tekst waarin de verschillende intellectuele, culturele en cultuele tradities aan de orde komen als grondslagen voor Europa. De historicus zal opmerken dat de laïcisering van de overheden een late verwezenlijking is en dat op een aantal domeinen, bijvoorbeeld gezondheidszorgen de aanpak vanzelf ethisch en dus religieus geïnspireerd kan zijn. Omgaan met vergrijzing (in de vergrijzing) vergt immers dat men beleid tot stand brengt dat persoonlijke vrijheden kan inperken en het zelfbeschikkingsrecht op de helling zetten, bijvoorbeeld inzake preventiebeleid.

Men kan nu wel beweren dat de overheid de plicht heeft te zorgen dat de kosten voor gezondheidszorgen niet de pan uitswingen, maar tegelijk zitten daar grendels op, die men telkens weer wenst te negeren, omdat het niet zo goed uit zou komen. Europa heeft bijvoorbeeld het gebruik van stevia als zoetstof in bereidingen toegelaten, wat sommige marktpartijen goed is uitgekomen. Het bleek bijzonder moeilijk in het debat afwegingen tussen verschillende zoetstoffen terug te vinden, want hoewel die afwegingen gemaakt zijn, bleek een en ander niet zo simpel af te wegen.

Dat is wat de beleidsmensen wel eens kopzorgen moet bezorgen: hoe nemen we het publiek mee als we ons alleen aan cijfertjes mogen wagen en ons beleid afgewogen wordt op technische kwesties. Europa besturen is een zaak van techniek en die dateert niet van gisteren, wel integendeel. Nochtans komt dat in de media zelden aan bod, want men vindt dat we daar geen zaken mee hebben. Zodat, wanneer men stennis maakt over de keuze van de voormalige voorzitter van de commissie om voor een grote bank met niet geheel onberispelijke reputatie te gaan lobbyen. Ik begrijp die stennis niet helemaal, maar goed, op dat vlak geldt blijkbaar niet meer dat private vices public benefits kunnen opleveren, men ziet enkel de kwalijke kant van de zaak. Aan de andere kant, het beleid van Barroso en zijn commissies hebben goede zaken gerealiseerd en bleven elders in gebreke, zoals dat ook met herr Juncker het geval zal zijn.

Wie gelooft in politiek en wie onderschrijft dat een democratie moeilijker te bespelen lijkt dan andere politieke systemen, vergist zich, al blijft het zo dat er ook een ingeweven zwakte in aan te treffen valt: de vorming van een consensus is zeker noodzakelijk, maar komt zelden onverkort tot stand. Overigens, landen met een meerheidsregime hebben doorgaans geen vertrouwen in een compromiscultuur, wat het samenwerken met de EU alleen maar lastiger maakt.

Conclusie moet zijn dat Manuel Barroso het recht heeft als burger eigen keuzes te maken en zelfs als men er niet blij om is, zou het zijn vrijheid ernstig beperken als men die keuze zou afwijzen. Dat hij een zwak beleid heeft gevoerd kan men niet zonder meer stellen, omdat men de zwakke en sterke punten niet kan vergelijken, wel heeft hij, zoals Juncker nu met nogal wat onvoorspelbare en voorspelbare punthoofddossiers te maken gehad. De legitimiteit van de EU-Commissie in vraag stellen, omdat de Communautaire aanpak van het Europese beleid van begin af aan door de founding fathers is ingeschreven, lijkt wel verloren moeite. Manuel Barroso vond het nuttig die spanning weg te masseren door nauwer met de Raad samen te werken, waardoor het onderscheid nog moeilijker zichtbaar te maken is. Ik denk dat jongere volgers van de EU dat onderscheid overigens nauwelijks nog kennen. Er wacht Europa dan ook veel tijdverlies, als men die twee facetten, het communautaire en het intergouvernementele beleid niet kan of  wil onderscheiden. Want dat laatste heeft alles te maken met de notie van de gedeelde soevereiniteit. Sinds Maastricht is de discussie nooit beslecht geworden en blijven we zoeken naar de meest geschikte aanpak voor prangende problemen. Dat Europa een deel van het probleem zou zijn als het om globalisatie zou gaan, zoals in de Leave-campagne aangekaart was en nog wordt, moet dan maar bewezen worden. Maar daar kan zelfs Juncker weinig aan veranderen.

Bart Haers