Terughoudende politiek

Kleinbeeld

D-day - 7 dagen

hoe het electoralisme vergroeide

Zou die vrijheid nu op het spel staan? Of zou Donald
een grotere bedreiging vormen dan Hilary? Wie zal
het zeggen? 

Gerommel over mails, gedoe over Russische inmenging, verwijten over bullying en vrouwen schenden, alles wat men wil, maar over bestuur wordt er nauwelijks iets gezegd. En als dat zo is, dan zeer vaag en abstract. Of mensen in Noord-Dakota of Maine echt iets zullen merken aan een nieuwe president? Merken we altijd wel iets aan nieuwe regeringen? Soms wel, soms omdat politici zo gedwongen zijn hun aanwezigheid en potenties te tonen, dat de ernst erbij inschiet. Vragen over wat de VS dan wel Europa nodig hebben, komen nauwelijks aan bod.

Wat is er dan nodig? De economie in de VS boert niet slecht, Obama is geen nieuwe oorlog begonnen, maar heeft volgens een aantal commentatoren Vladimir Poetin teveel ruimte gelaten. Er is ook de ballast van een toenemende onveiligheid in de samenleving. Ook de afbouw van investeringen van infrastructuur blijkt een probleem te vormen, om nog te zwijgen van het onderwijsdebacle. Slechts een kleine minderheid haalt de deur van de universiteiten, al denk ik dat het gedoe over de Ivy league meer schade doet dan mensen kansen geeft. Het is de fascinatie voor succes en voor een aura met traditie, dat mensen die er zaten een cachet geeft dat politiek voor veel ongevallen zorgt. Goede en gedreven studenten kunnen het in principe ook aan minder gereputeerde universiteiten maken, maar voor het CV wegen die mastodonten al te zwaar en daar zijn in wezen geen redelijke argumenten voor, als men voor gelijke kansen staat. Velen die tegen ongelijkheid zijn, kijken wel graag naar die instellingen als voorbeelden of sturen er indien mogelijk zoon of dochter heen.

Juist, de Founding Fathers behoorden min of meer tot de elite, maar tot de dagen van FDR kon men bij momenten velen mobiliseren voor de politiek, terwijl we niet mogen vergeten dat we van de Amerikaanse politieke en algemene geschiedenis niet zo heel veel meer weten dan flarden. Een verstandig man las niet zo lang geleden mijn recensie over John Adams, de tweede president van de VS en was verwonderd dat die man bijvoorbeeld enige tijd in Europa aan fondsenwerving heeft gedaan en diplomatieke steun zocht, onder meer bij de Republiek der Nederlanden, die hun handelsposten en zeeroutes niet wilden zien verzwolgen worden door de Britten. Velen kennen 4 juli 1776 maar verder moet men al goed zoeken om aan de weet te komen hoe de Grondwet tot stand kwam, dat wil zeggen, waar de Founding Fathers uit hebben geput, waarbij juist bepaalde overblijfselen van de Hollandse aanwezigheid in Nieuw-Amsterdam aan de oppervlakte komen.

Geen enkel politiek systeem kan perfect functioneren, omdat bij de ontwikkeling ervan altijd afspraken insluipen die niet geheel te verklaren zijn. Maar wanneer in complexe systemen de rol van de samenleving groter wordt dan die van een door god of de duivel gewilde politieke orde, dan ziet men dat er nog een nieuwe contradictie overheen schuift: mensen kunnen zelf keuzes maken, maar de veronderstelde afhankelijkheid van de "commander in chief" neemt algauw weer toe. Maar dat is nu net waar het ook in Europa wat scheef is gaan lopen: politici willen goed doen voor de mensen, maar burgerschap veronderstelt enige onafhankelijkheid van de overheid. In die zin moet men toch eens over meer terughoudendheid van burgers gaan nadenken, niet om zo te besparen of om minder sociale zekerheid te promoten, wel omdat mensen, zeker zo hoog geschoold als velen zijn, best wel weten hoe ze in hun omgeving hun plaats hebben. De macht verheerlijken zoals mediamensen, journalisten graag doen, doet de democratie geen goed.

In de VS speelt dat nog op een andere manier: overbewapening van de politie en enorm verspreide wapendracht onder de bevolking. Politiemensen schieten op wie mogelijk een schietwapen in de hand zou kunnen hebben. In die zin moet men toch eens de discussie aangaan over de interpretatie van het beroemde IIde Amendement zoals die door de NRA is opgedrongen aan het debat. Door die wapenwetgeving of het gebrek eraan, versterkt men de onafhankelijkheid van de burgers dan wel, maar van een geweldmonopolie van de overheid is geen sprake en dat maakt het bijzonder moeilijk om de veiligheid van alle burgers te verzekeren. Daarover mag toch even worden van gedachten gewisseld. Maar de gunlobby spint er mooi garen van.

Een van de problemen in het gesprek over politiek is dat men al te vaak negeert dat wetten stemmen van belang is, maar dat het onderhoud van het bestaande de voorwaarde is voor de continuïteit van de onderneming, c.q. de samenleving. Het staatsapparaat goed uitrusten en de juiste mensen op de juiste plaats krijgen was ook bij deze verkiezingen in de VS helaas geen punt en ook in Europa worstelen we met dat probleem. Een populist kraait erop los, maar houdt geen rekening met het feit dat wetten universeel gelden, dat een goede wet schrijven betekent dat men ook de bestaande wetgeving onderzoekt opdat er geen contradicties ontstaan en dat, moet ik vaststellen, gebeurt al lang niet meer afdoende.

Een overheid heeft vooral een taak op het niveau van het algemene, de zaken die we delen en die moet men tot tevredenheid van zoveel mogelijk mensen bewerkstelligen en nieuwe wetgeving kan - tot vreugde van progressieven - de verhoudingen veranderen, maar het is voor burgers van belang te weten wat hun rechten zijn en dus is overhaaste wetgeving een inbreuk op dat politieke contract. Want wat men er ook van zegt, burgerschap vragen van mensen, vervolgens zeggen dat ze zich niet informeren en niet weten waar het allemaal over gaat en tot slot toch zeggen dat zij, de politici het voor het zeggen hebben. Het primaat van de politiek? Juist, maar wat betekent dat in de praktijk van de besluitvorming: dat derden, lobbyisten, middenveldorganisaties en anderen er rekening mee hebben te houden dat finaal in de volksvertegenwoordiging tot besluitvorming gekomen wordt. Dat die derden hun inbreng mogen hebben, lijkt mij logisch, maar zij kunnen niet zoveel macht hebben - die ze wel gehad hebben, bvb in Vlaanderen - dat zij zelfs het politieke personeel dispatchen. Echter, van politici kan men niet vragen of verwachten dat zij geen bindingen hebben, in de eigen kring, de omgeving en dan geldt het devies dat een politicus in gemoede moet oordelen, alle stemmen gehoord hebbende. De macht van Lobby's aanvallen en het middenveld of ngo's vrij spel geven lijkt mij ook niet heel erg netjes. Alleen, politici dienen zich te wapenen tegen de druk van al die groepen en toch het belang van de samenleving te dienen. Dat wil zeggen, eerst eens nadenken wat het algemeen belang kan dienen en waarom sommige maatregelen voor een kleine of minder kleine groep nuttig kan zijn.

Bij deze kan men ook bedenken dat we oog hebbend voor de grondwet inderdaad ook een aantal positieve vrijheden in het systeem dienen in te brengen. Soms kan men daarbij te ver doorschieten, zoals het M-decreet tot op zekere hoogte laat zien[i]. Maar dat men bijvoorbeeld toegang moet hebben tot de hoogstaande gezondheidszorg die voorhanden is, vormt een ander thema, waar men veel meer inzet voor had verwacht, ook van de Republikeinen; Obama zou gezegd hebben dat hij Joe the Plumber verloren was en uit het zicht zag verdwijnen, maar juist zo een "icoontje" kan bedrieglijk blijken en de illusie wekken te weten wat leeft bij burgers.

Het politiek contract dat de samenleving bindt bevat expliciete uitdrukkingen, zoals de Grondwet, maar ook behoort het ongezegde en iets van betrokkenheid, zowel van burgers als van politici tot de termen van het contract. Die term is dan natuurlijk niet geheel terecht, want een contract is een akkoord waarin alle eventualiteiten in allerlei artikelen zijn opgenomen en dat zit ook wel in het politieke systeem, maar er is een transcendent element in het begrip politiek contract dat men graag terzijde schuift. Hannah Arendt heeft meerdere malen met de vraag geworsteld of politiek zich met zoiets als "Nudging[ii]" zou mogen inlaten en diep in het persoonlijke leven van mensen zou mogen mengen. Gezien haar ervaringen in Duitsland, tot na haar korte gevangenschap - door de Gestapo, die haar toch weer liet gaan - kan men dat begrijpen, maar daar ging het bij haar niet om. Wel over de vraag of politiek alleen abstract benaderd kan worden en wie of hoe we samen die politieke grootheid vormen, een land of stad. Onafhankelijkheid nastreven is bij haar belangrijk in die zin dat niemand die het voor de staat opneemt en het algemeen belang, dit op objectieve wijze kan doen, want zij kan zich geen politiek indenken die alleen maar technocratisch zou zijn. Er zijn domeinen te over waar goede vertrouwdheid met de materie, expertise zeer van belang is, maar alvast politici mogen er zich rekenschap van geven dat goede oplossingen in de studeerkamer ontwikkeld niet voetstoots aanvaard zullen worden.

Politiek staat zwak dezer dagen en dat heeft precies te maken met het gegeven dat een aantal omstandigheden gewijzigd zijn, zoals jobs die zonder voorwerp kwamen te zitten. De toekomst wordt door trendwatchers bekeken en dan komen zij met voorstellen die naderhand door andere feiten worden weersproken. Zelfs al moet men erkennen dat er zoiets als de klimaatverandering aan de gang is, dan nog zie ik maar weinig experten zeggen, expliciet, dat de eerste voorwaarde om dat proces te temperen de demografische groei beperken en dan gaat het niet enkel om borelingen beperken, maar om de vergrijzing in de vergrijzing. Aan de andere kant, na een eeuw van snelle ontwikkelingen zien we mondiaal dat meer mensen aanspraak maken op een middenklassenbestaan met auto, vliegreizen, een behoorlijk goed huis en wat al niet meer. Religieuze opvattingen maken een ernstig debat over verantwoord ouderschap nagenoeg onmogelijk, ook al omdat men niet zou willen dat de overheid echt beperkingen gaat opleggen, zoals in China wel gebeurd is.

Maar het gebruik van grondstoffen, de productie van voeding en distributie ervan, onze zogenaamde ongebreidelde genotzucht, die niet langer zorgt voor voortijdig overlijden in overtal, wat de vergrijzing mogelijk maakt, het zijn alle kwesties die samenhangen. Net zoals men over het gebruik van de ruimte ernstig moet nadenken en tegelijk een aantal vrijheden respecteren - wat urbanologen zelden in hun vocabularium hebben staan - zodat mensen niet gaan kreunen onder de bedilzucht.

Mocht Donald Trump verkozen raken, dan zal deze wereld wellicht met enige afschuw reageren, maar de vraag is of dat niet de echte wake upcall zijn zal die we nodig hebben. Iemand die zegt dat zijn kiezers de laatste kans hebben om het systeem te veranderen, preekt de chaos of liever, laat geloven dat hij de hele mestvaalt zal opruimen. Maar dan zal hij zichzelf opvolgen om de zaak spic en span te houden. Het is een politiek discours waar men niet voor moet applaudisseren, maar het zijn net de media die vaak dat soort tegenstellingen zelf hanteren om de gebeurtenissen spannender te maken. Trump lijkt een razende Roeland die de boel wil redden, maar zelf tot de haarwortels in dezelfde modder staat als Clinton en al wie zich om de Amerikaanse samenleving en natie bekommeren - of daarvan een broodwinning maken. Maar die modder, leerde onder meer John Williams in "Augustus" laat ons niet onberoerd en bovendien, ondanks zwakheden en tekorten, kan men met het systeem best wel goed leven. Williams bepleit terughoudend bestuur in zijn biografische roman over Augustus, maar tegelijk komt ook diens betrokkenheid wel op de voorgrond. Opportunisme en authentieke zorg vallen niet altijd goed te onderscheiden, maar Augustus weet dat decorum wel nodig is, om door het volk ernstig genomen te worden. Augustus was ook de man die zich tegen echtscheidingen en schandelijk gedrag, seksueel gedrag keerde en een nieuw familieleven propageerde, maar er vooral bittere vruchten van mocht plukken.

Gaat men dus de discussie over de toepassing van het Tweede Amendement aan, of over abortus, dan moet inderdaad ook bedacht worden dat mensen veiligheid wensen en rekenen op de overheid, maar het tweede amendement begrijpen als een recht op wapens, zware wapens in handen van burgers, versterkt die veiligheid niet en de bestaansredenen voor dat amendement zijn al lang door de feiten achterhaald. Wat abortus aangaat, kan men de religieuze afwegingen van tegenstanders afwijzen, maar daar koopt men geen brood mee. Abortus toelaten en artsen toelaten vrouwen te verzorgen die ongewenst zwanger zijn, behoort tot de minimale opdracht van de wetgever. De wetgever moet hier zelf niet handelen, alleen de toelating duidelijk voorzien en niemand hoeft abortus te vragen... maar goed, maar er moet eerst zwangerschap zijn voor er van gewenstheid of niet sprake kan zijn; de Amerikaanse mediatieke vorm van preutsheid is eenieder bekend en het helpt echt niet voor een beter begrip van wat mensen doen en niet kunnen laten. Wie om religieuze redenen die mogelijkheid afwijst, moet weten dat geen enkele religie, ook niet het protestantisme, bij machte mag zijn de staat tot die keuzes te verplichten die haar welgevallig zijn. Maar voor er zwangerschap is, komt er ook zoiets als voorlichting en de vraag hoe autonoom vrouwen werkelijk zijn, mogen zijn. Die vraag wordt in de samenleving niet altijd zonder meer beantwoord met een Ja, vrouwen zijn autonoom. Donald Trump vertolkt met al zijn grofheden dan ook een gevoel van onzekerheid die ons mannen treft, naarmate vrouwen de jure meer rechten hebben verworven en de facto lang niet altijd meer schaapachtig de wil van de man, vader, broer of echtgenoot volgen, doch mondig zelf de touwtjes in handen hebben, ook over vader en andere mannen om hen heen. Die onzekerheid lijkt mij in de Amerikaanse cultuur haast even sterk als bij mannen hier die ook nog eens door hun religie op hun rechten en patriarchale almacht worden gewezen. Dat debat kan men niet voeren door de religie middeleeuws te noemen, wel door na te gaan hoe die vooral jonge mannen hun zelfzekerheid weer kunnen opkrikken. Maar goed, de toekomst roept nog veel meer vragen op omdat werk en arbeid in de toekomst niet enkel door globalisatie hen uit handen zal glippen die het minste hebben meegekregen om zich te redden, laat staan om hun onzekerheid kan temperen.

Noemt men tot slot deze verkiezingen historisch, dan haak ik onmiddellijk af, want ook 1992, 2000 en 2008 waren historisch, gewoon omdat ze telkens gehouden worden en telkens voldoende verrassingen in petto hebben. De beperking tot twee termijnen werd na de dood van FDR, Franklin Delano Roosevelt ingevoerd, maar heeft ook voor gevolg dat presidentsperiodes aan het eind langzaam uitsterven in machteloosheid van niet enkel de president, maar ook van deelsystemen. Overigens, na deze verkiezingen zal ook duidelijk worden hoe het Hooggerechtshof gericht zal zijn, democratisch of conservatief? Dat lijkt mij gezien de empleur van de arresten die ze uitvaardigt en die vaak decennia delen van het leven en persoonlijke leven van mensen bepalen kan - abortus is er een van - minstens zo belangrijk als de naam van de president. De Amerikanen krijgen het wellicht niet altijd te horen, maar op deze manier is de president, met het Congres wel ontzettend belangrijk, doch de president is niet altijd bij machte veel in beweging te zetten en in principe zou dat ook niet hoeven. De praktijk is altijd weer de toetssteen.

Bart Haers  

---

[i] Het M-decreet hier helemaal uitleggen, zou vele bladzijden vergen en wellicht dat punt laten ondersneeuwen, dat inclusie wel goed is, maar dat dit niet altijd via de school kan, omdat dan veler rechten met elkaar in botsing kunnen komen.

[ii] Nudging bestond niet als techniek, maar politici hadden er na WO II ook vaak een handje van weg beleid te ontwikkelen dat de vrijheid van individuen om zelf keuzes te maken, in het gedrang bracht. Maar Nudgng refereert aan paternalisme en aan miskenning van de waardigheid van de burger.