Obama sprak woorden van hoop
Dezer
Dagen
Afscheid van een president
Obama in perspectief?
 |
| Barack Obama kreeg kritiek van onder meer Black Lives Matter mouvement, maar ook zij weten hoe op een aantal punten de administratie van Obama minder vermocht, dan zij hadden gehoopt. |
Om
de een of andere reden werd ik dan toch wakker even voor 3:00 am Europese tijd
en zag hoe de president zich in Chicago tot zijn fans richtte om afscheid te
nemen van het ambt dat hij acht jaar heeft bekleed. Het is te vroeg om de
betekenis van de president uit te spellen, maar ik kan mij niet van de indruk ontdoen
dat de kritiek over vooral het beleid tegenover Syrië nogal gemakzuchtig is.
Maar dat hij zijn geloof in de mensheid hervonden heeft, kan men toch alleen
als een retorische overdrijving omschrijven, om aan te geven dat hij naast alle
puin dat hij heeft moeten ruimen, ook wel veel goeds heeft ontmoet. Dit is dus
geen historische duiding, want veel wat we nu menen te vinden, zou door
uitgebreid archiefonderzoek wel eens weerlegd kunnen worden. Toch zal het ook
daarover gaan, die onmiddellijke beoordeling.
2009,
eedaflegging van de president-elect, een massa op de National Mall en woorden
van hoop, van samenhorigheid, van belangstelling die op applaus werden
ontvangen. Na 100 dagen de eerste evaluatie en al gauw de moeilijke omgang met
de oppositie. Na de mid term verkiezingen verloor Obama het Congres en werd
beleid voeren een stuk moeilijker. Maar er gebeurde veel, economisch en
anderszins dat een mens opnieuw laat geloven dat politici ertoe doen, goede
politici maar helaas ook andere, zoals G. W. Busch al had laten zien.
Toch
keek ik toe, want ik vond Gwendolyn Rutten en andere cheerleaders een beetje te
overdreven enthousiast. Een president onmiddellijk loven en prijzen deugt niet,
onmiddellijk verguizen getuigt ook niet van veel kennis en inzicht. Het is het
probleem met de politiek dat men al te gauw resultaten wil en dat journalisten
niet willen wachten tot de president gesproken had, men prospecteert
voortdurend op mogelijke uitschuivers, instinkers en schandalen, zodat men voor
de (ervaren) werkelijkheid geen oog meer heeft. Zelfs al ken je het stuk, Don
Giovanni, je wacht toch ook tot na de voorstelling om te weten wat je ervan
vindt, van de uitvoering, de enscenering, de decors, de hele vertoning, tenzij
er bij de ouverture al te veel fout zou lopen. Het politieke gebeurt fataal ook
altijd op goed en zorgvuldig geënsceneerde locaties en plaatsen, al blijkt het
pas interessant als de boel niet verloopt als gepland.
Het
is een vergissing te geloven dat burgers van elke gedachte waarvan een
politicus m/v bevallen is, op de hoogte moeten gebracht worden. Ik volgde de
facebookpagina van het Witte Huis en vond er af en toe boeiende inkijkjes,
waarbij het me wel eens opviel dat de wereldpers andere accenten vond dan ik
dacht te ontwaren. De dieptepunten in de afgelopen jaren, zoals de
schietpartijen waren voor Obama vaak momenten waarin hij zich kon uiten vanuit
zijn diepmenselijke betrokkenheid, maar het meest opvallende was dat het toch
maar politieke en maatschappelijke dieptepunten bleven. Ik vermoed niet dat Obama
dit een harde kritiek zal vinden, maar wel de conclusie van wat viel vast te
stellen: er was geen (hoffelijk) gesprek mogelijk.
Het
feit dat Donald Trump en diens leugenmachine, die voortdurend stelde dat de VS
er erg aan toe zijn, dat arbeiders er alles kwijt zijn en de middenklasse veel,
blijkt niet weersproken door de hoge werkgelegenheidsgraad en het herstel van
de huizenmarkt sinds 2013 laat zien dat het algemene herstel steeds meer mensen
bereikte en opnieuw hoopvol stemde. Maar de media vonden altijd redenen om die
goede berichten in mineur te brengen en dat kan men niet objectief of waarheidlievend
noemen. Tegelijk ontbrak het in de media
aan een debat over veiligheid voor burgers thuis en in de straten. De
actiegroep Black Lives Matter heeft zich de zaak van politiek ongeoorloofd
geweld tegen (zwarte) burgers aangetrokken, naast andere kwesties onder de
aandacht blijven brengen, zoals het lage niveau van het onderwijs in de hood, de getto, maar door het rechtssysteem konden in vele
gevallen en lange tijd agenten buiten de rechtbank gehouden worden en hoefden
ze zich niet te verantwoorden. Bovendien blijkt ook dat staten en steden steeds
meer kozen voor een strak bewapeningsbeleid van de politie.
Beweren
dat de veiligheid geen issue was, heeft dus geen grond van waarheid, wel dat
men dat begrip veiligheid wel heel erg richtte op de ordehandhavers terwijl de
burgers in sommige wijken en regio's vogelvrij verklaard had. Ook de handhaving
van een zeer ruime en oneigentijdse interpretatie van het Tweede Amendement
kwam niet ter sprake, want men had het onder druk van de wapenbedrijven taboe
verklaard. De goede burgers met wapens kunnen zichzelf en andere goede burgers
beschermen tegen de slechte burgers. Hoeveel schietpartijen zijn er geweest,
hoeveel tranen om onschuldige slachtoffers? Trump wil moslims buiten houden uit
de VS, maar hij laat alle potentiële schutters de vrije baan.
Het
grootste feilen zit wellicht in het onderwijssysteem, waar men blank en zwart,
iedereen die zich geen dure kwaliteitscholen kan veroorloven, heeft laten
wegzinken in halfslachtig onderwijs. Men zegt dat de Amerikanen meer dan de
Europeanen gelovig zijn, dat ze de evolutietheorie afwijzen, de schepping van
hemel en aarde en van alle leven geloven, maar ook moet men meegeven dat er
Amerikaanse sektes zijn die geloven dat succes een goddelijke genade is, een
blijk van deugdzaamheid. Zonder gedegen onderwijs, waar men niet enkel die
inzichten, Darwin dus, big bang en andere zaken, meekrijgt en inderdaad het
creationisme in al zijn varianten onderuit haalt, zal men ook andere wezenlijke
kwesties niet goed kunnen aanpakken.
Ik
luisterde al niet meer naar de president, niet omdat het me niet interesseerde,
maar omdat ik vond dat dit adres, deze toespraak vooral voor Amerikanen bestemd
was en dat hij niet echt kon ingaan op die problemen, die ik net te berde
bracht. Toch keurde hij het homohuwelijk toe en voerde hij in de
gezondheidszorg het solidariteitbeginsel wat verder door. Men wil de nieuwe
gezondheidszorg voor minder gefortuneerde Amerikanen, die Obama op poten zette
en waar hij zelf nog op heeft beknibbeld, afschaffen, maar wetgeving afschaffen
gaat niet zomaar en zal elke kiezer van Trump die wel profijt had van de wet
van Obama - en hem toch verachten wilde - dat verlies aan ondersteuning en aan
toegankelijke gezondheidszorg accepteren?
Amerika
en ook wel Europa zijn wel ziek als het op bestuurskracht aankomt: veel
voorstellen en ideetjes kunnen domweg geen vleugels krijgen, omdat men
voortdurend meent dat ambtenaren de boel blokkeren, terwijl een goede,
voldoende autonome administratie de beste garantie is voor goed uitgevoerd
beleid. Sinds Reagan heeft men de staat verder uitgekleed, maar de Amerikaanse
publieke opinie heeft altijd een moeilijke relatie gehad met de administraties
die beleid moeten uitvoeren, behalve wellicht het leger en de politie. Men kan
toch echt niet aannemelijk maken dat zonder ambtenaren die kunnen handelen
zonder schatplichtig te zijn aan de president of congresleden hun opdrachten
goed kunnen uitvoeren. Men ziet in steden als New York en Chicago dat
burgemeesters veel kunnen realiseren dan wel mismeesteren, zoals Giulliani en
Bloomberg deden in New York, maar dat in Chicago nu het geweld bovenmatig en
bloedig heerst en mensen in delen van de grote stad van hun leven niet meer
zeker zijn. Hoe dat kon, blijkt voor alsnog niet duidelijk, maar hoe zit het
met de corruptie in de stad? Wat doet de openbaar aanklager en hoe kunnen de
politiediensten hun werk doen?
Natuurlijk
is hoop voor de toekomstig gewettigd, dat het beter gaan zal, ook voor de Afro-Amerikaanse
bevolking, maar toch, zonder inspanningen gaat het niet. Europa en Amerika zijn
gesofistikeerde samenlevingen geworden, waarbij we meer dan we zelf willen
afhankelijk werden en zijn van anderen, onder meer de ambtenaren,
nutsbedrijven, infrastructuur, de markt. Nu kan ik me inbeelden dat je ergens
in de Mid-West niet de indruk hebt dat enige overheid veel voor je doet en dat je
bovendien aardig vrij bent om je eigen boontjes te doppen. Maar dan nog zal
blijken dat niet zozeer de overheid als wel banken, landbouwtyconen en andere
instanties veel macht hebben over zo een
farmer en dat een kleine tegenslag hem veel kan kosten. De staat kan beschermen
tegen de overmatige macht die grote bedrijven hebben, zonder dat dit de
economie echt veel zou kosten. Het conservatieve van de Amerikanen is gestoeld
op waandenkbeelden, net als ze zich illusies maken over hoe ze zelf hun eigen
weg kunnen gaan. De bankencrisis heeft zo te zien maar weinig Amerikanen en
Europenen wijzer gemaakt.
Winst
nastreven, daar is niets mis mee noch met verdienste, maar wat men niet lijkt
op te merken in het politieke debat is dat de ratio van de bankiers van
Wallstreet en andere ceo's van machtige bedrijven een dwingende agenda hebben,
waaraan alles ondergeschikt is, zelfs de ethiek. Het feit dat bijvoorbeeld het
werk van Thomas Sedlacek, 'Economie van Goed en Kwaad' in de Vlaamse media nauwelijks weerklank
kreeg, aandacht kreeg, blijft mij verbazen. Iedereen handelt economisch en
zelfs een dief of oplichter verricht een economische handeling. De gedachte dat
we economische ontwikkelingen waardenvrij moeten bestuderen, het liefst met
goed van data voorziene macro-economische modellen, botst op de vaststelling
dat de ratio zegt dat wie zijn ruif uitvreet vooral hij of zij er zeker van is
dat die opnieuw gevuld zal raken, niet goed bezig is. Net zo kan men zijn
leveranciers niet laten wachten op hun geld en zelf wil men ook liefst tijdig
betaald worden voor geleverde goederen en diensten. Net de heer Trump heeft op
dat vlak geen blijk gegeven van goed handelen en het is erger dan een paar gore
uitspraken.
Toch
deel ik de mening van de afscheidnemende president, dat we hoopvol naar mensen
mogen kijken en ons niet hoeven blind te staren op de criminelen en hufters. Ze
zijn er en soms moet men ze niet ver zoeken. Zoals Meryl Streep het zegde: als
machtige mensen anderen gaan bespotten, zoals Trump deed met een journalist met
een beperking, dan is het hek van de dam. Hoe kan zo iemand president van alle Amerikanen zijn? Maar hoe doe je
dat, president van alle Amerikanen zijn? Het ligt niet enkel aan de president
die zich onthoudt van kwetsende uitspraken ten aanzien van anderen, of menen
zelf slimmer te zijn dan het systeem, dan de fiscus of de rechterlijke macht;
president van alle Amerikanen zijn kan ook moeilijk omdat er altijd verschillen
in benadering van het beleid zijn, want zelfs over feiten, economische of
sociale zal er altijd discussie zijn. Maar toch, als het ambt van de president iets
is dat boven de persoon van de ambtsdrager uitstijgt, dan is het dat hij of zij
die president is, altijd de waarden van de grondwet uitstraalt, net zoals het
congres, het Capitool en het Witte Huis, de National Mall. Maar de president is
de incarnatie van de grondwet. De plechtige eed bij de ambtsaanvaarding kan men
toch niet lichtvaardig opnemen?
Even
terug in de tijd, toen men ontdekte dat Bill Clinton een scheve schaats had
gereden met een stagiaire werd eraan getild, maar hij kreeg geen impeachment
aan zijn been, hoe hard de openbare aanklager het ook probeerde en hoeveel geld
er ook tegenaan gegooid werd. Het was niet zo fraai van Bill, maar hij kon in
principe zijn openbare ambt blijven uitoefenen. Mijn vraag is altijd geweest of
het geen zaak was van onderlinge en wederzijdse instemming tussen volwassenen.
Natuurlijk, de stagiaire was jong, maar door de zaak zo op te blazen heeft men
het ambt beschadigd en die vrouw, terwijl Bill zeer populair bleef, ondanks de
smet.
Spoelen
we verder terug, dan komen we bij de heer Dick (Richard) Nixon en het Watergate
Schandaal, waarbij hij, de president toeliet en opdracht gaf diefstal te plegen
van documenten bij de Democraten. Hij nam ontslag voor het impeachment door het
congres werd uitgesproken, maar hij beschadigde zichzelf, het ambt en de
Amerikaanse politiek. Toen den Donald begon over het moeras dat Washington zou
zijn, het moreel verlopen district of Columbia, was het wel helemaal duidelijk,
deze man, die nog een geziene gast was bij de Clintons, zou niet aarzelen als
een Tiberius Gracchus de inhalige bestuurlijke elites te lozen en beter
bestuur, lees: geen bestuur, op poten te
zetten. Het mag allemaal niet baten, men stemde hem naar het Witte Huis en nu
zal blijken of en wanneer hij zich onmogelijk zal maken, maar laten we hem toch
het voordeel geven zijn ambt op te nemen. Wij, de Europeanen, die allerlei
morele redenen hebben om hem af te kraken, we hebben hoogstens het verdict van
de verkiezingen te aanvaarden. Nixon raakte het politieke systeem tot in het
diepste van haar wezen, want door zijn bereidheid onaanvaardbare (doch
noodzakelijk geachte) middelen in te zetten, verdween het vertrouwen binnen de
samenleving omtrent het politieke gebeuren en te vrezen valt dat daar nu ook
weer iets aan toegevoegd zal worden. Nu, er blijken in de VS ook echte
anarchisten te leven, die geen enkele overheid willen en die natuurgebieden en
het beheer ervan door de (federale) staat afwijzen.
Toch
blijft het belangrijkste probleem voor de Amerikanen als burgers dat de overheid
zo ontoereikend is toegerust om beslist beleid uitvoering te geven. Ook het
spoil system heeft hier schuld aan, waarbij elke nieuwe president de hele top
van de administratie kan vervangen en zo greep krijgen op de uitvoering van het
beleid. Maar de knoop zit dus vooral in het waanidee dat je tot een beleid kan
besluiten, maar dat er teveel generaals zijn en te weinig voetvolk om het uit
te voeren. Ook kan een goede administratie de nare gevolgen van fout beleid nog
enigszins intomen. Men mag de autonomie van de ambtenaren ook niet zover
doorvoeren dat er geen controle meer mogelijk is, dat er sprake is van
technocratisch bestuur; wil men garanderen dat iedereen gelijk is voor de
uitvoering van de wet, dan moet men wel voorkomen dat de ambtenaren hun hoogste
baas naar de ogen kijken. Francis Fukuyama beschreef hoe er bij momenten toch
degelijke instellingen op poten gezet werden, maar die hielden niet altijd
stand of verkommerden soms in vergetelheid.
Toch
zal blijken dat behoudens grote rampen het leven normaal zijn gangetje gaat en dat
we teveel belang hechten aan de faits et gestes van de groten der aarde.
Natuurlijk, een situatie als toen de Sovjets raketten wilden plaatsen op Cuba
en Kennedy er met kracht tegenin ging, zou dat gewone gangetje wel eens kunnen
stoppen, maar er zijn andere incidenten geweest, waar verantwoordelijke
Russische officieren deden wat moest, namelijk een nucleaire aanval en dus ramp
vermijden. Ons systeem is zo complex, alles zo verweven geraakt, dat niemand
alleen een catastrofe op gang kan brengen en mensen die ervoor getraind en
opgeleid zijn, weten blijk te geven, dat men toch iets rustiger tegen de dingen
aan kan kijken. Was het dat wat president Obama bedoelde toen hij zegde dat hij
zijn geloof in de mensen herwonnen had? De grote kredietcrisis was dan weer het
bewijs, denk ik, dat anderen, aan de top, wel eens het noorden kunnen verliezen
en in de waan verkeren dat wat ze doen rationeel is en ethisch[i]
is, wat niet per se samenvalt, terwijl ze talloze andere mensen en groepen in
grote problemen brengen. In Europa hebben we nogal veel wetgeving, waardoor
grote projecten niet altijd tijdig tot een goed einde worden gebracht, maar te
weinig regelgeving kan ook schadelijk zijn.
We
nemen afscheid van Obama en wensen hem het beste, kunnen hem voor veel
erkentelijk zijn, wetende dat hij, zelfs een president, niet alle touwtjes in
handen heeft, minder dan wij graag zouden willen. Obama was niet de leider die
alles wilde regelen, tot de kleinste details, hij diende wel eens te doen
alsof, maar zijn rol het algemeen belang te dienen heeft hij naar behoren volbracht,
zal uit nader onderzoek blijken. Maar hopelijk zullen de historici die zijn
handelen zullen onderzoeken niet vergeten dat men niet kan handelen op grond
van kennis die men nog niet heeft. Geloven wij in mensen? Zeker, niet iedereen
is het geloof waard, maar er zijn afdoende Allmenschen om van dit leven in deze
tijd te houden.
Bart
Haers
[i]
Een
aantal filosofen en vele anderen aanvaarden geen ethiek die niet op de Ratio
gebaseerd is, die kan immers niet bestaan omdat dit gewoon wat willekeurig
kersenpikken zou zijn. Maar als men afdaalt van de wereld van de ideeën en de
inzetbare rationele benadering in een economisch kader, dus gericht op
winstmaximalisatie, zal men ertoe besluiten dat niet elk rationeel handelen in
die optiek ook ethisch goed kan zijn. Het ontginnen van zeldzame aardmetalen in
Congo, zonder dat de bevolking een eerlijk loon krijgt, kan economisch
rationeel zijn, maar verstoort veler levens en ethisch niet aanvaard worden.
Net zo min als de slavernij in de kledingindustrie of het zeer vervuilende slopen
van schepen in India en Bangladesh. Het punt is dat als men rationeel handelen
in abstracto onderzoekt,, zonder waardeoordeel, dan kan men deze praktijken
gedogen, want ze brengen welvaart of ginder wat brood op de plank. Maar de
vraag is of iets meer ook niet kan. Er zijn ethische ondernemers, die proberen
meer te doen dan een eerlijk loon te geven, maar waar nodig ook nog eens
bijspringen met kindercrèches zelfs in de Victoriaanse tijd waren er die meer
deden dan wat liefdadige werken van hun echtgenotes ondersteunen, omdat ze gaven
en geven om het welbevinden van hun personeel. Ethisch handelen kan tegen het
winstprincipe ingaan en toch kan iedereen er beter van worden. Neen, dat
betekent niet dat men de rol van het
OCMW moet overnemen als ondernemer, tenzij dat OCMW, zoals in vele landen het
geval is, ondermaats werkt. U merkt het, ik wil de hardvochtige economische
ratio niet aannemen, maar wil daarom niet doorgaan voor een softie. Het gaat
evenwel om dat wat Obama ook hoog in het vaandel voert, redelijkheid, het
zoeken van het juiste midden, de juiste maat, al blijkt dat midden vaak moeilijk vindbaar. Maar misschien kan een
diepgaand, hoofs gesprek dan wel helpen.
Reacties
Een reactie posten