Tegen Wilders? Inspiratie bij De Witte Roos

Reflectie

Wie verkiest Wilders,  Thierry Baudet?

over Europa en natiestaatjes

Karl Jaspers was na WO II een van die mensen
die zich niet hadden gecompromitteerd aan
bijdragen aan het nazisme. Hij onderzocht
de schuldvrage en onderkende dat
hij pas laat had gezien dat de jeugd
wilde meegaan met de NSDAP, ook
zijn studenten aan de universiteit. We zien
niet altijd de schaduwen van morgen,
maar als we zien... dan moet men spreken. 

Mensen zeggen dat ze niet gehoord worden, dat ze vergeten zijn door de klassieke partijen en dus stemmen ze voor figuren als Geert Wilders. Of ze vinden dat ze teveel moeten geven, teveel belastingen, hun vrijheid, veiligheid, geborgenheid en zelf achtergesteld worden. Er zijn er ook die vinden dat Nederland eerst moet komen in de bekommernissen van de politici. Nou, nou, hoe zit het dan?

Wij hadden 25 jaar geleden al het Vlaams belang, toen nog Blok geheten en dat kon zich beroepen op een vrij uitgebreide steun in volkse en andere middens, want ook ondernemers waren de partij genegen. Geert Wilders opereert alleen, zonder leden, maar bereikt wel 2,5 miljoen Nederlanders, omdat ze niet blij zijn met het beleid.

Maar hoe terecht is die onvrede? Hoe terecht is het te klagen dat Nederland teveel aan Brussel zou overlaten? Men neemt dat aan, maar ziet niet (meer) dat het Europese systeem meer gepresteerd heeft dan 70 jaar geen oorlog, zeker voor Nederland. De vraag is of we beter af zouden zijn zonder Europa en hoe het leven in Nederland dan wel zou zijn, of in België? Dan moet men echt wel Europa meer uitleggen.

Maar iemand als Thierry Baudet verwijt intellectuelen en ander schoon volk dat ze bang zijn voor het eigen huis, noemt het oikofobie, wat niet zo slecht gevonden is. Decennialang kregen we te horen dat we onszelf allerlei te verwijten hebben, van koloniale tijd over racisme tot uiteraard immense milieuvervuiling. Intellectuelen hebben decennialang laten zien wat er allemaal mis is gegaan in onze contreien en hoe we niet rationeel noch emotioneel intelligent met elkaar zijn omgesprongen. Economisch en sociaal leven we in een dodenhuis en zo kan elke weldenkende mens nog even doorgaan.

Maar met Claudia de Breij kan ik me indenken dat het leven in onze hoek van het Euraziatische continent best gaaf ingericht is, al zijn er in Nederland andere problemen dan hier, andere voordelen ook dan wij hier hebben, maar het ontloopt elkaar weinig en het is goed leven. Is het dan niet bedreigd? Dat is een kwestie van belang, maar of Thierry Baudet en Jan Roos er een goed antwoord op hebben, blijft nog maar de vraag. Laten we proberen na te gaan waarom er zoveel pessimisme wordt gespuid?

In 1966-1967 ontstond rond Hans van Mierlo een nieuwe politieke club, D'66, die zich bezorgd maakte over de gang van zaken in de politiek, de arrogantie van de macht en men had de indruk dat politici niet om het milieu gaven. In Vlaanderen begon op dat moment binnen de Volksunie, die niet alleen Vlaamsnationale thema's aanhing, de gedachte te leven dat men om het milieu meer moest geven en vervuiling tegengaan. In 1968 had er al een partijcongres plaats over ecologische kwesties, nog voor de club van Rome met becijferde gevaren kwam opzetten. Bovendien was de partij niet langer katholiek of vrijzinnig, maar streefde men naar pluralisme, actief pluralisme. Het lukte de partij zo de anderen aan het denken te zetten, de verzuiling aan te vallen en tegelijk te streven naar een meer open politieke cultuur. Inspraak? Het werd inderdaad een thema, maar goed, andere partijen vonden dat ze genoeg voeling hadden met wat leefde in de samenleving en zo kon ook Hans van Mierlo met Jan Terlouw en anderen het politieke moeras dat den Haag leek draineren en droogleggen. Maar kon de partij ook de burgers inspireren? Het was een partij die nu eens goed scoorde en dan weer voor bestuursdeelname diende te boeten.  

Ik wil niet afdingen op wat die mensen ondernamen noch op wat mensen als Hans Wiegel en anderen, Van Agt bij CDA er tegenover hebben gezet, want dat valt moeilijk tegen elkaar af te wegen. Het resultaat is wel geweest dat, mede onder invloed van het neomarxisme de samenleving veranderde en dat opinies zijn gaan schuiven. Het blijft opvallend, denk ik, dat men de vrije lucht die toen ontstond in de loop van de jaren na de val van de Muur en het einde van de Koude Oorlog geleidelijk weer heeft laten verdampen.

Intussen werd Europa ook meer dan een landenbond en kreeg de Westbindung, waar Konrad Adenauer naar gestreefd had, een bepalende rol in de Europese politiek. Ook hier bleek, na Maastricht (1992) en vooral na de werkzaamheden van de Europese Conventie de temperatuur op te lopen en de spanningen toe te nemen, omdat men in sommige landen de uitbouw van een Europese politieke entiteit niet meer accepteerden, omdat ze dachten dat het geld verkeerd besteed werd. Dat gebeurde soms ook wel, vooral omdat lidstaten zelf verantwoordelijk voor het aanwenden van de steunfondsen, zeker voor gebieden die sociaal achterop waren geraakt.

Moet er Nederlands geld naar Gallicië in Spanje of naar Silezië (Polen)? Nederland kan dit doen en overigens, het gaat altijd maar om beperkte afdrachten via de BTW-inkomsten. Europa heft weinig of geen belastingen. Maar dat is niet het grote probleem. Wel is het zo dat mensen de structuur van de EU niet voldoende meekrijgen.

1. Intergouvernementeel bestuur

2. Communautair beleid

3. Het rechtstreeks verkozen parlement

Het niveau van de Raad van Staatshoofden en regeringsleiders bestuurt waar de lidstaten het laatste woord over hebben en waar de samenwerking lidstatelijk is georganiseerd.

De Commissie behandelt het communautaire beleid, waar de regeringen soevereiniteit over hebben afgestaan aan Europa en waar de commissie gezamenlijk over beslist. Die Commissie is na het per referendum afgewezen verdrag van Rome in een nieuw verdrag niet gereduceerd tot een werkbaar gremium, wellicht omdat men hier handig de argwaan heeft uitgespeeld tegen Europa. Of Europa vogel- en habitatrichtlijnen moet uitvaardigen? In de beste der werelden wellicht niet, maar het is wel duidelijk dat het beleid het behoud van ecosystemen heeft bevorderd, al gingen lidstaten wel eens verder dan de Commissie vroeg. Zo is er in Vlaanderen eindeloos gesteggeld over het mestdecreet, met de bedoeling de vervuiling van de landbouwgronden en oppervlaktewateren tegen te gaan.

Schengen? Wie kan berekenen hoeveel het heeft gekost? Of opgebracht? Persoonlijk kan men er profijt en tijdswinst uithalen, maar tegelijk is het zo dat het verdrag dat de grenscontroles ophief tussen de lidstaten die er deel aan hadden de economie een enorme duw naar groei heeft gegeven, zoals ook de Euro veel heeft mogelijk gemaakt. De onzekerheid over de open grenzen kost dan ook veel en als Wilders zegt dat de grenzen toe moeten, dan zal hij dat zijn kiezers duidelijk moeten maken dat zij de verliezers zijn, want het zal wegen op investeringen en op de kostprijs van goederen en diensten voor de eindgebruiker. De denkfout bij Baudet en co? Dat de verschuiving van industriële bedrijven naar lageloonlanden de enige verklaring zou zijn, maar vooral de technologische revolutie van de afgelopen dertig jaren moet men hier in rekening brengen en ook de inbreng van robots in de industrie heeft dus handwerk overbodig gemaakt. Ook Donald J. Trump maakt blijkbaar die denkfout.

De kritiek op de euro is vaak terecht, zoals het feit dat de lidstaten die de euro als munt hebben geen rentebeleid meer kunnen voeren, maar precies Nederland en België zijn de landen die al het langst hun rentebeleid en muntbeleid op de D-mark hadden afgestemd en zo een stabiele koersverhouding hadden met de D-mark en zo zonder veel schokken in de Euro konden stappen - België had en heeft wel een groot tekort op de begroting en een grote schuldenlast meegenomen, die nu nog niet is afgebouwd. Maar aan de andere kant, zal men echt klagen over die Euro als men een Orval zit te drinken aan de oevers van de Ourthe?

Europa vergde veel van ons, wij hebben wel wat te bieden, maar de balans is ook op democratisch vlak nog zo kwaad niet. Alleen is het natuurlijk wel eens nagelbijtend afwachten wat Brussel zal beslissen als het over de visvangst of landbouwquota aankomt, maar kan Thierry Baudet stellen dat dit beleid het platteland niet heeft ondersteund? Waarom zou Zeeland en dan vooral de streek van Hulst en Aardenburg dan leeglopen - al komen er dan weer Vlamingen goedkope bouwgrond of een oude hoeve zoeken. Dat verhaal van die open grenzen, dat lijkt voor velen nog een moeilijke kwestie te zijn, maar is het wel zo nadelig voor een open economie.

Is er dan geen reden tot ongenoegen? Persoonlijk kan men vinden dat het leven niet is wat men had verwacht, maar moet daarom het systeem op de schop en Europa opgegeven, terwijl de geopolitieke kaarten er niet bepaald bemoedigend uitzien? Ja, we blijken gegeerde landen van aankomst te zijn, maar mag dat verbazen, als er in Afrika geen oplossingen komen voor de politieke instabiliteit, corruptie, exploitatie van grondstoffen zonder dat de lokale bevolking er beter van wordt? Of de oorlog in Syrië, het onvermogen met dank aan G.W. Busch en Tony Blair om Irak opnieuw een leefbare staat te maken, is dat niet iets om over na te denken? Politici als Tony Blair en David Cameron hebben verkiezingen gewonnen op grond van niet altijd even eerlijke voorstellingen. De Britten dwongen Europa in 2004 uit te breiden, met het oog op versnelde desintegratie. Nu zijn de Britten - bijna - weg, maar moet Europa met Hongarije en Tsjechië verder, of met Polen, waar nationalisme hoogtij viert. Hun plan gelukt? Dat valt nog te bezien, want zelfs Polen wil de EU in steun tegen de grote buur.

Een factor moet men dan ook noemen, iets waar mensen als Nigel Farage model voor staat, dat is de rol van malafide media, zoals de club van die mijnheer Murdoch, die een krant diende op te doeken, omdat de redactie er schandalige praktijken op na heeft gehouden. De macht van een persgroep mag men niet onderschatten, maar het publiek blijkt niet altijd zo volgzaam als deze krantenbazen durven te dromen. Dat journalisten kwestie te berde brengen ligt voor de hand, dat ze proberen de ware toedracht van bepaalde misstanden onderzoeken en boven spitten is zeer wenselijk. Dat genuanceerde stemmen ook in de media steeds meer vertrouwen verliezen, moet ons erg zorgen baren.

Ik moet zeggen dat het me  verbaasd dat zo al wie iets ten gunste van Europa wil zeggen al a priori verdacht is en waarschijnlijk geld zal krijgen van de EU om dat te zeggen. Wie de geschiedenis van Europa en zeker van de laatste 200 jaar zal merken dat de negentiende eeuw lang niet zo kwaad verliep, dat geleidelijk ook armen een beter leven kregen en dat er pensioenen werden ingesteld. De bevolking groeide snel en ook de toegang tot het onderwijs, ook middelbaar en hoger onderwijs nam toe. De Dertigjarige oorlog heeft voor veel ellende gezorgd, maar na 1945 kende de democratie een ongekende opgang in Europa en nam de welvaart onvoorstelbaar snel toe. Nu merken we dat we niet meer met de auto zouden kunnen rijden, omdat er teveel zijn. Maar anderzijds voelen we ons wel eens in knel genomen, want in naam van de veiligheid worden we steeds meer gevolgd. Maar dat heeft te maken met de idee dat veiligheid geen prijs heeft, terwijl dat, zoals prof. Paul Frissen schrijft, een illusie is en nooit helemaal voldoening kan geven.

Europa maakt wat mij betreft al goed 40 jaar deel uit van de horizon, ook al omdat mijn vader de Europese gedachte was toegedaan. De moeilijkheid, zo leerde ik van hem, was en is dat we politieke berekeningen van partijen en de uitkomsten van beleid goed uit elkaar moeten houden. Of nog, je moet kritisch blijven, maar dat staat enige loyauteit tegenover het beleid niet in de weg. Het is die agenda die mensen als Baudet niet accepteren en zo hun achterban belazeren. Natuurlijk moet men aan de ene kant oorlogsvluchtelingen opvangen, als ze Europa binnenkomen, maar moet men er de raddraaiers uithalen, die hier een kalifaat willen oprichten, maar ook moet men hen noodzakelijke ondersteuning geven, zonder hen in de watten te leggen. Dat laatste gebeurt ook niet, maar juist mensen als Wilders en Baudet vertellen hoe goed die nieuwkomers het wel niet hebben. Zijn er nieuwkomers die ontgoocheld zijn, omdat de steun niet zo royaal is, de meeste zijn al lang en breed verheugt dat ze geen vervolging of bommen meer hoeven te vrezen. Sommige activisten vinden dat die nieuwkomers onmiddellijk materieel alles moeten krijgen, maar dat vinden die nieuwkomers zelf overdreven. Aan de andere kant, hen overleveren aan huisjesmelkers valt evenmin aan te prijzen.

Kritiek op Europa, op beleid inzake uitvoeren handelsovereenkomsten? Kan best en er is ook wel eens reden toe. Maar dat men de Europese constructie over boord zou zetten, omdat er teveel mis aan zou wezen, moet men toch wel bestrijden, want negeert men wat Europa heeft gebracht. Nu mag het niet enkel angst wezen, dat ons in beweging brengt, want dan houdt het geen stand. Ook kan men niet aannemelijk maken dat Europa in verspreide slagorde opgewassen kan blijven tegen de rest van de wereld. Maar is er meer: we kunnen nog maar moeilijk alleen de verschillen oplijsten, want de gemene grond, de gemeenschappelijke cultuur  die lijkt vaak ondergesneeuwd. Als je toppolitici uit onderscheiden landen hoort, dan zijn de prestaties van hun land altijd ongezien en onverbeterlijk. Mark Rutte blinkt er net zo goed in uit als Charles Michel en toch, de rol van de politiek kan men misschien maar beter in perspectief zien met wat mensen doen. Als een land het goed of behoorlijk doen dan hebben politieke beleidsdaden daar hun belang in maar tegelijk is het aan de burgers te danken dat de economie draait en dat bedrijven, zelfstandigen, mensen het goed doen.

Europa heeft in dat succes ook een belang, maar het staat verder af van wat u en ik doen, dan de burgemeester en toch, bepaalde opties die Europees genomen werden hebben hun effect niet gemist. De vraag is nu of bijvoorbeeld het parlement meer initiatiefrecht zou moeten hebben. Moet het parlement een "echt" parlement worden? Het zal altijd wel een volksvertegenwoordiging sui generis zijn en bovendien, het parlement kan niet zomaar wetten en regels voorstellen, want dan moet telkens uitgezocht wordt of het niet strijdt met wat op andere niveaus georganiseerd is geworden. De Commissie, die het communautaire beleid voert, foro interno et foro externo maakte het mogelijk dat de markten meer geïntegreerd gingen functioneren, door administratieve vereenvoudigingen. En moet de Raad van Staatshoofden en regeringsleiders een andere functie krijgen? Dat regeringsleiders thuis vertellen wat ze in Brussel hebben gedaan, zou al winst opleveren. Maar men moet kunnen spreken in vertrouwen, dunkt mij.

In de discussie over Europa vragen journalisten en critici soms wat er in de doos zit voor gewone mensen. Wilders en co wijzen op de grote kost en de logge machine, twee beweringen die niet met de werkelijkheid stroken, want het Europese budget blijft bescheiden in verhouding tot het Europese BBP. Ook het aantal Europese ambtenaren blijft bescheiden, want veel van het werk dient door de nationale administraties gedaan worden. De weddes liggen hoog, zegt men, omdat voorheen niemand graag naar Brussel kwam voor de job en hoge weddes, ook voor ondersteunend personeel was behoorlijk aantrekkelijk.

Toch zijn dat alles niet de wezenlijke kwesties, wel of we de afgelopen decennia in dit Europa een goed, een beter leven hadden. Nu kan men zeggen dat de globalisatie van de wereldeconomie - een pleonasme allicht - mensen aan Europa verloren hebben, terwijl ze aan economische verschuivingen verloren. In sommige regio's ging de omslag moeilijk, omdat de werknemers vooral in de zware industrie waren opgeleid en omdat door ondernemers en banken geen toekomst werd gezien. Jarenlange ondersteuningsprogramma's zoals voor delen van Henegouwen hebben slechts gedeeltelijk soelaas gebracht, omdat men zich afhankelijk achtte van de grote investeerders. Toch blijkt er een en ander in beweging te zijn gekomen, dankzij de organisatie van industriezones en ambachtelijke gebieden, maar ook omdat kleine ondernemingen kunnen ontwikkelen.

Dus neen, Geert Wilders, Thierry Baudet en co, jullie vertellen onzin en doen beroep op droeve emoties, maar vergeten wat Europa heeft gebracht. De rest moeten we zelf doen, denk ik dan. Het is daarom van belang voor Europa, maar ook voor politiek op nationaal en lokaal niveau dat politici niet zo prestatiebelust zijn, maar zich bewust zijn van hun bijdrage aan het welzijn. Politiek is er altijd en in complexe samenlevingen kan politiek nooit simpel zijn. Maar tegelijk is politiek niet alles bepalend voor het maatschappelijke wel en wee. Ook ondernemingen en instituties als banken en verzekeraars, maar ook wij burgers hebben er deel aan, hoe graag men ons ook afschildert als buitenstaanders of niet betrokken. Voor zover ik het debat over de drie rapporten kon lezen over hoe Europa er beter aan toe zou zijn, als men een en ander zou hervormen, waar tegen in te brengen valt dat men soms moet roeien met de riemen die men heeft. Maar goed, Verhofstadt heeft meer van onze goede vriend Frans Laarmans die kaas gaat verkopen maar zoveel met zijn kantoor bezig is dat hij geen kopers vindt, dan van Don Quichot.

Tot slot nog dit, want als er zoiets bestaat als de (Nederlandse) PVV, Partij voor Vrijheid - zonder leden - of als iemand als Thierry Baudet meent dat we terug onze eigen nationale boontjes moeten doppen - dat moet ook, maar in een context van gedeelde soevereiniteit en samenwerking - dan gaan zij ook zover te stellen dat andere opinies   niet waarachtig zijn en maken zo het democratische debat onmogelijk. Zij zouden in de vermaledijde tijd van dictatuur en verdrukking in Europa, de tijd van Hitler en Stalin wellicht niet veel te zeggen hebben gehad. Wat mij betreft mag Wilders zijn spel spelen, maar ernstig kan ik het niet nemen, heb ik het nooit genomen. Europa, denk ik, verdient beter, alleen, als ik naar de bijdragen van Hendrik Vos, professor aan de Universiteit Gent in "Europakunde" kijk, dan krijg ik alleen spelanalyses te zien, van hoe het strategospel gespeeld wordt in Warschau,  Berlijn of Londen en uiteraard Brussel. Het ontbreken van een dieper gaande informatie in de brede media over Europa, denk ik, moet men echt betreuren.

Er zijn evenwel in die tijd, de vermaledijde tijd, figuren geweest, zoals Johan Huizinga Carl Jaspers of Hermann Hesse die het humanisme bleven uitdragen en vele burgers die in alle eenvoud het hunne dachten van al die praatjesmakers. Men wist gauw genoeg hoe bij manifesten zoals de boekverbranding of de Reichskristallnacht de juiste figuranten in beeld werden genomen. De boekverbranding was er niet minder barbaars om en de Reichskristallnacht niet minder bloedig en niets of niemand ontziend. Ook  mensen als Hannah Arendt gingen de strijd aan, zoals ook Ruth Andreas-Friedrich, terwijl ook de jongeren die in 1942 hun afgrijzen van het regime en strijd voor democratie hebben geventileerd in pamfletten die ze in München en andere steden bij toonaangevende figuren hebben gepost. Hun pleidooi voor democratie, voor de toekomst van Duitsland in Europa kan ons blijven inspireren, ook al haalde het allemaal niet veel uit, of net daarom.  Europa en wij zijn het aan hen, aan de vermoorde slachtoffers van operatie T-4 en aan de slachtoffers van de Endlösung verplicht zelf na te denken en het niet over te laten aan onverantwoordelijke zelfverklaarde leiders. Europa is meer dan leiderschap, wel een gedragen belangengemeenschap en een culturele voedingsbodem.

Voor de goede orde dit citaat uit het vijfde pamflet

Der imperialistische Machtgedanke muß, von welcher Seite er auch kommen möge, für alle Zeit unschädlich gemacht werden. Ein einseitiger preußischer Militarismus darf nie mehr zur Macht gelangen. Nur in großzügiger Zusammenarbeit der europäischen Völker kann der Boden geschaffen werden, auf welchem ein neuer Aufbau möglich sein wird. Jede zentralistische Gewalt, wie sie der preußische Staat in Deutschland und Europa auszuüben versucht hat, muß im Keime erstickt werden. Das kommende Deutschland kann nur föderalistisch sein. Nur eine gesunde föderalistische Staatenordnung vermag heute noch das geschwächte Europa mit neuem Leben zu erfüllen. Die Arbeiterschaft muß durch einen vernünftigen Sozialismus aus ihrem Zustand niedrigster Sklaverei befreit werden. Das Truggebilde der autarken Wirtschaft muß in Europa verschwinden. Jedes Volk, jeder einzelne hat ein Recht auf die Güter der Welt! 

Bart Haers

Vertaling:

Het imperialistische machtsdenken moet - van welke zijde het ook moge komen - voor altijd onschadelijk gemaakt worden. Een eenzijdig Pruisisch militarisme mag nooit meer aan de macht komen. Alleen als de Europese volkeren genereus samenwerken kan de basis worden gelegd, waarop weer kan worden gebouwd. Elke centralistische macht, zoals de Pruisische staat die in Duitsland en in Europa heeft proberen uit te oefenen, moet in de kiem worden gesmoord. Het toekomstige Duitsland kan uitsluitend federalistisch zijn. Vanaf nu kan alleen een gezonde federalistische ordening van de staten het verzwakte Europa weer nieuw leven inblazen. De arbeiders moeten door middel van een verstandig socialisme uit hun toestand van vernederende slavernij worden bevrijd. Het drogbeeld van een autarkische economie in Europa moet verdwijnen. Elk volk en elke individuele burger heeft een recht op de goederen van deze wereld.

De tekst roept dezer dagen vragen op, maar men kan niet anders dan onder de indruk zijn van wat in januari 1943 werd geschreven door studenten en een enkele prof. Dat mensen vandaag dat Europa nu weer zien als probleem, kan alleen verontrusten. Of Europa beter politiek georganiseerd kan worden, mag best ter discussie staan en machtsconcentratie moet vermeden, maar dat is een discussie over het hoe van Europa, niet over het voortbestaan van Europa.