Hoe boeiend het bleke midden
Brief
aan Bas Heyne,
over het centrum en het begrip visie
Brugge,
14 maart 2017
Lectori
Salutem,
 |
| Bas Heijne geeft wel vaker commentaar op wat gaande is. Nu had hij het over het kleurloze midden en een visieloos midden. Ik ben zo vrij daar vragen bij te stellen. |
U meent dat het centrum, het politieke
midden geen visie kan formuleren, want het is gemakkelijk een gedurfde
uitspraak te doen, terwijl men, zegt u, in het veilige midden mensen een
houvast geven kan, maar het wordt wel als kleurloos. ervaren, terwijl men
vooral veel in overweging moet nemen, tegenstellingen overbruggen en
conflicterende belangen onder ogen zien. Mag ik betogen dat uw kijk op de politieke
situatie in Nederland een weerspiegeling is van onze soms bochtige wegen, die
ons denken en aanvoelen kunnen nemen? Zal ik betogen dat men de ratio die men
zegt te hanteren in deze moet aanwenden, dat een samenleving geen laboratorium
is en dat er van alles roert en tiert, dat men niet ten koste van alles onder
controle hoeft te hebben?
De aard van een samenleving, een natie wil
men al eens eenduidig duiden, alsof Nederland nog altijd de Calvinistische Republiek
is, die Oldenbarnevelt terecht stelde, omdat hij te weinig aandacht zou hebben
voor de Dordtsche synode, die van de Statenbijbel dus, die van de strikte
geloofsopvattingen, terwijl Nederland nu op religieus vlak eerder Katholiek
werd, maar waar al tijden Joodse gemeenschappen[i]
leven en ook het Soefisme wortel schoot en uiteraard kwam ook de Islam na WO II
binnen - al denk ik dat we moeten onderzoeken hoe voordien uit Insulinde ook al
iets van de Islam was overgestoken naar Nederland? Dan vergeten we nog de
ontwikkeling van een seculiere samenleving, waar agnosten en atheïsten vorm aan
hebben gegeven. Nederland is een meervormige samenleving, waarbij toch vastgesteld
mag worden dat - afgezien van een groot banditisme - het een geordende en een
vreedzame samenleving is, soms wat bot, maar ook dat moet men niet overdrijven.
Nu goed, ik ben dan wel geen jongen van
Johan de Witt, maar zijn politiek verdient wel onze aandacht. Hijzelf, de
Raadspensionaris heeft mee de verwaarloosde vloot helpen herop te bouwen,
terwijl de Oranjes voordien vooral voor het landleger aandacht hadden gehad. In
1672 zou de Republiek der Verenigde provinciën ernstig te lijden krijgen van de
zowel de zee-oorlog - die min of meer succesvol werd gevoerd - en een landoorlog
op meerdere fronten door een coalitie onder leiding van Frankrijk en legde
Johan de Witt het loodje, als gevolg van drijverijen van Willem III en de
oranjegezinden. Maar zijn verhaal over de Ware Vrijheid zou ons nog altijd
kunnen inspireren, net zoals de voorstelling van de Republiek als een gesloten
tuin, met een leeuw en een maagd... maar die grenzen waren net toen, van 1650
tot 1672 behoorlijk doorlatend, want er kwamen ook vele handwerkslieden en
intellectuelen naar Amsterdam en Leiden, naar het land van de gouden eeuw.
Altijd weer vraag ik me af hoezeer zelfs Johan de Witt zich bewust was van de
welvaart van die tijd, toen ook Rembrandt, Spinoza en Vondel leefden, de pracht
en uitstraling van zijn zag.
Mark Rutte zal die gedachte niet ongenegen
blijken, want hij weet geloofwaardig te vertellen dat het goed leven is in
Nederland en men neemt hem dat ook nog eens kwalijk. Het liberalisme
ontwikkelde in een tijd die men wel eens afdoet als laisser faire laisser
aller, wat men later weer gaan vervangen is door een meer gestuurd beleid. Wie
in het midden zit, denkt men dan, die zal wellicht ook halfslachtig te werk
gaan, maar de vraag is of anderen, die voor stevige overheidscontrole gaan niet
net fataal halfslachtig moeten zijn. Overigens, als we iets leerden, dan is het
dat Geert Wilders op sociaal vlak nauwelijks van de PS valt te onderscheiden en
dus helemaal niets veranderen wil, dan moet men ook niet verder denken dan wat
men zal twitteren.
Wie die extremen vlucht omdat ze niet
voldoen, moet echter met bekwame spoed aan de slag, want je kan niets zomaar
aannemen. Kunnen politici ons beloven dat alles veilig zal zijn? Dat is toch de
bedoeling van het systeem van politiediensten, maar voorkomen mag dan beter
zijn, het lukt niet altijd. Het is ook niet wenselijk, denk ik dan, dat
politici overal regels voor zouden opstellen. Vlaanderen en Nederland lijken op
elkaar en verschillen toch stevig. Voert Nederland op het vlak van cannabis een
gedoogbeleid, dan zijn de overheden strikt op het vlak van ruimtelijke
ordening. Heeft men in de zorg de marktwerking doorgevoerd, dan blijkt dat in
Vlaanderen altijd wel enigszins aan de orde te zijn geweest, maar nooit geheel,
omdat middenveldorganisaties een grote rol hadden - de vrijheid van vereniging.
Wat beter is, zal men niet zomaar in
oogopslag kunnen vaststellen, ook al omdat we vaak met bepaalde instellingen en
organisaties zo vertrouwd zijn dat we het ons niet anders kunnen voorstellen.
Nederland heeft inzake de gezondheidszorg tien jaar geleden gekozen voor
marktwerking, omdat gebleken was dat er een geneeskunde voor armen was ontstaan
en een andere geneeskunde voor wie meer kon en wilde betalen. Het valt dus niet
te ontkennen dat de voorgeschiedenis ook van belang is.
Daarom is het van belang dat burgers
begrijpen waar hun belang is en tegelijk dat ze er zich van bewust wezen dat er
een en ander niet zomaar vanuit die ene logica bedisseld kan worden. Net omdat
de overheid vaak met legitieme, doch conflicterende belangen te maken krijgt,
zal elke benadering altijd een zaak zijn van winners en verliezers.
Aristoteles, waarover nu ook weer niet zo
vaak gesproken wordt, had het over het onvindbare midden, omdat er in de
meetkunde altijd een middenpunt van een cirkel gevonden kan worden, maar bij
onregelmatige veelhoeken ligt al veel moeilijker. De samenleving en zelfs het
politieke spectrum vertonen meer gelijkenis met zo een onregelmatige veelhoek.
Daarom is het net wel boeiend te onderzoeken hoe men die tegengestelde belangen
op een billijke manier met elkaar kan verzoenen. Dus ja, geachte heer Bas
Heijne, wie zich met het politieke midden kan verzoenen, zal net veel meer
denkwerk moeten verrichten en wellicht ook laten zien dat men niet zomaar kan
beweren dat men de grenzen dicht kan gooien of dat men alsnog uit de EU kan
stappen.
Toch hoor ik in Nederland niet zo vaak
politici de baten van de EU uitbazuinen en ook de mogelijkheden ervan
uitventen, op D'66 en Alexander Pechtold na. Europa is evenwel sinds 1948, met
de Benelux voor Nederlands het kader waarin regelgeving werd ontwikkeld en
ondanks die 60 jaar sinds het Verdrag van Rome, hebben landen nog altijd
mogelijkheden zelf keuzes te maken, binnen het kader van wat redelijk is.
Misschien is dat het probleem, we geven hoog op met de rede, maar hebben we
weinig op met redelijkheid. Reason, rede leidt bijna altijd naar exacte en goed
omschreven oplossingen, redelijkheid klinkt dan reasonableness en good sense.
Nu, over het geroemde gezonde verstand wil ik het niet hebben, want dat hangt
van de spreker of de groep af.
Tot slot nog dit: in Friesland was reuring
ontstaan rond de inplanting van grote windmolenperken en de burgers vonden het
niet kunnen dat ze alleen de lasten te dragen hadden en de lusten voor de
energieproducenten. Ik zag een documentaire waar burgers met de overheden en de
producent in gesprek gingen om een beter programma op te zetten en een faire
verdeling van de lusten te bedingen. Eenvoudig blijkt het niet te zijn, ook al
omdat de producenten hun marges zien afkalven en ook de politici zitten ermee
in hun maag. Wellicht zal naar nieuwe vormen van eigendom en exploitatie rond
energieparken moeten kijken. En dan helpen strike redeneringen niet.
Uw stuk deed me even nadenken en dat is de
bedoeling, maar vlug een kort antwoord op facebook te gooien, vond ik niet
aangewezen, vooral omdat wat u in overweging gaf, mij al langer bezig hield. De
kwestie is nog niet geheel afgehandeld, maar hopelijk kan u er vrede mee hebben
dat die vermeende kleurloosheid van het midden maar een optische illusie is,
zeker als men zelf wil gaan meedenken. Dat ook laten deze verkiezingen weer
zien: burgers kijken toe als publiek, terwijl ze finaal zelf hun stem kunnen
uitbrengen - wij moeten stemmen en dat is nog zo kwaad niet. Partijen als N-VA,
VLD en CD&V - N-VA is een centrumrechtse nationalistische partij in een
Belgische context en tot voor kort uitgesproken Europees gezind, nu zogenaamd
Eurorealistisch - moeten zich inderdaad wel eens dubbelplooien om
tegenstellingen te overbruggen en dat is wat Rutte goed kan, even die brug
vergeten. Maar als bestuurder en bewoner van het Torentje moet hij wel iedereen
achter zich weten te houden, op zijn minst zijn meerderheid. Maar afgelopen
jaren voerde hij een huzarenstukje door met D'66 en de Christen-Unie voor een meerderheid
wist te zorgen, door met elkaar in gesprek te gaan.
Vale,
Bart Haers
[i]
De
joodse aanwezigheid in Nederland en de emancipatie van deze mensen heeft aan de
Nederlandse cultuur veel bijgedragen. Hoe het gegaan is tijdens de bezetting
door de Nazi's is door Jacques Presser beschreven. Ook deze mensen, vernam ik
onlangs nog, voelen zich wel ontheemd, dezer dagen, maar naar Israël toe gaan
is niet voor iedereen een oplossing en New York...
Reacties
Een reactie posten