Wie neemt het op voor vergeten mensen en groepen?
Reflectie
Niemand worde vergeten
Velen doen alsof ze het vergeten volk horen
 |
| George Sorros, 2009 toen hij vijf dagen lang een speel college gaf. Hij zet een fortuin in om een onafhankelijke universiteit mogelijk te maken in zijn land van herkomst. Orban, de huidige leider wil die sluiten en krijgt tegenkanting van mensen in Hongarije, want velen gaan protesteren. Zijn zij niet de vergeten mensen, althans voor de Europese Commissie? |
Verkiezingen
in Frankrijk, waar de extremen elkaar raken en hoog scoren; een discours over
mensen die vergeten zijn en zich dat wel eens graag laten aanleunen en toch
niet zo slecht leven. Het is me wat, terwijl we ons moeten afvragen waar in dat
al dat retorische geweld over vergeten bevolkingsgroepen de mensen die het voor
het hen zeggen op te nemen, zij die vergeten mensen en groepen hebben ontmoet.
De
discussie doet me denken aan wat onder meer Tony Judt schreef over de
teloorgang van het onderwijs in het UK en in de VS. Ook Theodore Dalrymple liet
zien dat men echt wel aandacht moet hebben voor mensen in Birmingham, die zelfs
niet meer lijken te weten wat school lopen betekent en wat ze aanmoeten met een
deurwaardersexploot. Aan de ene kant leest een mens aanbevelingen over meer
financiële geletterdheid, maar mensen die begaan zijn met het onderwijs, zoals
Ad Verbrugge of bij ons de Onderwijskrant krijgen in de brede media geen
gehoor. Moet men memoriseren van schoolse kennis centraal stellen? Neen, maar
zonder gaat het ook niet. Als je grotere getallen in perspectief wil zien, is
het nuttig te begrijpen dat die tafels
van vermenigvuldiging in de vingers hebben kan helpen om verhoudingen te zien.
Ook de regel van drie - mits goed toegepast - kan helpen reële verhoudingen te
zien en dan gaat het om optellen, delen en vermenigvuldigen, zelden over meer
complexe bewerkingen. Luc Huyse heeft ongetwijfeld interessante inzichten te
berde gebracht, tegelijk wekt hij de indruk alsof de democratisering van het
onderwijs nog altijd een pijnpunt zou zijn vanwege het aanbod. Het probleem van
de falende toegang van jongeren tot sterkere richtingen in het middelbaar
onderwijs heeft te maken met een culturele omslag, waarbij schools leren als
louter ballast wordt gepresenteerd en kennis als stapeling van feiten. Op
school memoriseren van bijvoorbeeld landen, grenzen, hoofdsteden en rivieren
dient inderdaad geen nut waar we onmiddellijk iets mee kunnen aanvangen. Het nut
ervan is precies wat aardrijkskunde te bieden heeft, een beschrijving van de
ruimte waarin mensen leven en er zowel de fysische als de menselijke facetten
van leren zien.
Een
van de indrukwekkendste ontwikkelingen van het befaamde jaar 1989 was we er plots
van op de hoogte werden gebracht dat het genie van de Karpaten, Nicolae
Ceauscescu besloten had het eeuwenoude landschap van Zevenbergen, Transylvanië,
waar een Hongaarstalige, vooral protestantse bevolking woont te herordenen en
oude dorpen op te ruimen, waarna de droom van elke hedendaagse urbanist
werkelijkheid zou worden, namelijk dat hij nieuwe steden volgens de modernste
indeling en ordening wilde bouwen. De mensen lustten van die boer geen eieren
meer en tegelijk met andere evoluties in Roemenië en daarbuiten ging het bewind
aan het wankelen. Op kerstdag van dat jaar werden hij en zijn gemalin
standrechterlijk gedood.
Nu
zal men mij niet horen beweren dat men ouderwetse, versleten structuren ten
allen prijze in het leven moet houden, maar als men de evolutie zijn gang laat
gaan en mensen zelf laat oordelen, zal die modernisering op een meer gedragen
wijze tot stand komen; de rol van de overheid is daarbij van belang, maar
vooral om te zorgen dat machtigen, die zonder verpinken het water van een
county vergiftigen. De overheid en justitie kunnen ervoor zorgen dat het
evenwicht hersteld wordt. Dat is dan weer buiten de waard gerekend want ook bij
ons en dezer dagen zien we urbanisten voortdurend pleiten voor een grondige vernieuwing
van het landschap ten gunste van een totale verstedelijking. In zijn
bespiegeling die hij schreef onder de titel "Respect" laat Richard
Sennett[i]
ons kennismaken met een door urbanisten ontwikkelde woonwijk in Chicago die al
na twintig, dertig jaar helemaal verloederd was geraakt. De moeder van Sennett,
die alleen voor zijn opvoeding had ingestaan, was zelf betrokken bij de
organisatie van het sociale leven, maar het werkte voor geen meter. Sennett
zelf was een begenadigd cellist die van een professionele loopbaan mocht
dromen, kreeg op het cruciale moment een aandoening en besloot sociologie en
geschiedenis te gaan studeren. In dat werk "Respect"laat hij zien hoe
sociologen niet altijd afdoende respect aan de dag leggen voor hun studieobject,
het volk. En juist, het blok waar hij opgroeide verdween al snel onder de
sloophamers, wegens onleefbaar.
We
zouden het dan als vanzelf moeten hebben over de "wisdom of the
crowds", maar dat lijkt me altijd een suspect begrip, omdat de crowd dan
als homogeen aangedragen wordt, terwijl dat allerminst het geval is. Als men
individuen niet meer erkent, kan men met onder meer Arendt vaststellen, dan
verliest men aan schakering en nuancering. Nu, er is ongelijkheid, zoals
Richard Sennett onderstreepte, maar hij meende op goede gronden dat we
gelijkheid wel kunnen bereiken, eventueel en ooit, maar dat er altijd variatie
en verschil en dus ongelijkheid, dat respect van zij die prominent denken te
wezen, voor enige tijd, voor anderen best wenselijk is, maar ja, je kan niemand
tot respect brengen.
Nu
ligt het voor de hand te kijken naar die mensen die zeggen "I am your
voice!", zoals uiteraard den Donald, maar ook Geert Wilders, Le Pen... Geven
zij blijk van groot respect voor die vergeten mensen? Naar het mij voorkomt
geenszins, al hengelen ze naar hun stemmen en ook andere partijen doen dat.
Maar de arbeider verdween uit de hoofdkwartieren van de Socialistische partijen
en zelfs iemand als presidentskandidaat Melenchon vertelt alleen maar dat
"zij" niet deugen. De economische plannen zouden goed in de oren
moeten liggen, zoals een werkweek van 32 uur, maar wie nadenkt merkt dat het
nergens op zal uitdraaien, omdat de kostprijs van ongeschoolde arbeid wellicht
helemaal uit de markt verdrongen zal worden. Het punt is dat in een democratie
individuele politici wel bijzondere aandacht kunnen besteden aan bepaalde
groepen, dat die keuze legitiem is, maar dat het bestel ertoe moet strekken dat
het beleid billijk is. Overigens kan het met juist als kenmerk van een democratie
beschouwen dat de macht niet in een bepaalde kaste gemonopoliseerd raakt, zoals
in het Engeland van Tatcher het geval is geweest en ook David Cameron dat
diende vast te stellen en een beetje betreuren, waar nogal wat
onderwijsvoorzieningen voor gezinnen uit minder gegoede families aan kwaliteit
hebben ingeboet als ze niet werden afgeschaft.
Leeft
men eenmaal in een cocon, waarbij de norm die van gezeten burgerij is, die
vandaag niet meer stijfdeftig of saai moet worden aanzien en bij
excentriekelingen die graag met hun weelde te koop lopen, dan ziet men, als men
er blind voor is, geen mensen die er niet toe behoren. In andere tijden kon men
er niet omheen dat het volk downstairs onontbeerlijk was voor een goed leven
upstairs, dat in een dorp en zelfs de stad mensen met elkaar belangen deelden.
Zal de slager, zoals Adam Smith schrijft niet voor de schone ogen van madame
een mooie rosbief snijden, dan haalt hij er wel genoegen van als zij blijft
komen omdat hij zo een goede kwaliteit in huis heeft. Het ontstaan van de
grootwarenhuizen versterkt de economische kant van de zaak, het verlies aan
persoonlijke contacten en de gedachte dat men er samen iets van maken zal,
verdwijnt al helemaal.
Nu
leven we ook al eens een paar decennia in een slachtoffercultuur, waar de een
zich al meer een slachtoffer voelt van de ontwikkelingen dan de ander, maar als
men een goed dak boven het hoofd heeft en een leven kan leiden dat men min of
meer gewenst had, hoe kan men dan slachtoffer wezen? Omdat we dag na dag
tekortkomingen in de maag gesplitst krijgen, die te wijten zijn aan persoonlijk
handelen, maar ook vaak aan keuzes van de overheden, politici en anderen, die
we nu ervaren als tekortkomingen, zo onze woede, die van het volk toenemen,
maar het ligt er dus maar aan dat opiniemakers zelden de moed hebben de
zegeningen onder de aandacht te brengen: de bestaansreden van een politicus dat
men de hele kluit zal veranderen, of het nu goed is of niet. Ten aanzien van
Washington hoorde men Trump zeggen dat hij het moeras zou droogleggen, maar wie
even nadenkt kan wel enkele logische aannames formuleren waarom er in
Washington wel eens zaken gebeuren die het daglicht niet mogen zien en die
vooral te maken hebben met het feit dat we graag denken zelf ethisch te
handelen maar anderen daarvan verstoken zouden zijn. Natuurlijk gebeurt er in
zo een hoofdstad en rond een parlement en een regering van alles, dat we daarom
niet a priori als corruptie moeten beschouwen, maar waarbij we politici wel
eens kunnen verwijten dat ze teveel het oor naar deze of gene laten hangen. Kan
men begrijpen dat men bezwaren tegen roken heeft, het hele gezondheidsbeleid
maakt het onmogelijk dat kleine kroegen nog kunnen overleven en we moeten ons
geld toch niet naar Starbucks of McDonalds dragen, wel? Tegelijk kan men
vaststellen dat in de VS veel groepen actief blijken, voor abortus of tegen,
voor integratie van migranten en voor het uitzetten van illegalen en anderen
willen een anarchistische samenleving, willen dat boeren volkomen naar eigen
inzicht kunnen werken of naar het inzicht van de agroindustrie, terwijl anderen
dan weer menen dat men grote natuurparken best kan behouden om de kwaliteit van
leven te verzekeren. Sommige thema's zet men dan weg als elitair, terwijl andere,
zoals de strijd tegen federaal natuurbeleid en de regelgeving rond natuurparken
eerder populair heten, hoewel het ook wel excessief moet heten.
De
kwestie blijft of die mensen, zoals bij ons boeren in een verstedelijkt
landschap echt vergeten zijn. De Boerenbond bij ons, dat intussen ook een
zakelijk eigen belang dient, zegt voor die kleine boeren op te komen, maar die
vinden dat de overheid en gezien het belang van het Europees landbouwbeleid
voor de sector vooral de Commissie te lastig doet en hen te veel eisen oplegt,
ook omdat er op dat terrein heel wat regelgeving ontwikkeld werd, zoals rond de
kwaliteit van de oppervlaktewateren of de vogelrichtlijn. Toch kunnen de boeren
over lengte van jaren en in het licht van het subsidiebeleid en het beleid van
onder meer Sicco Manholt, die een grotere autarkie wenselijk achtte opdat
zoiets als de hongerwinter niet meer zou voorkomen, als grote ontvangers van
overheidsteun gelden, al kregen de grote spelers meer dan de kleine. Een
samengaan met toenemende productiviteit in de landbouw bracht mee dat boeren er
niet armer op werden, al blijkt dat er zich in het beleid weeffouten hebben
voorgedaan en dat te grote versnippering van landbouwbedrijven werd
tegengegaan. De balans blijft dus ook altijd een kwestie van eigen ervaring.
Toch klagen boeren, zoals Chris De Stoop schreef, terecht over de wijze waarop
natuurverenigingen en het beleid, gesteund door (onzichtbare) experten steeds
meer kunstmatige natuur willen voortbrengen.
We
zien ook de lager geschoolde (ex-)werknemers in de oude industrieën onder ogen
en erkennen dat bijvoorbeeld de voormalige grote industriële spelers de
toekomst van de regio's waar die kolen- en staalindustrie voor grote welvaart
hebben gezorgd tot rond 1960 naderhand niet meer aan nieuwe economische
activiteiten hebben gedacht. Terwijl in Charleroi en Luik La vieille dame, de
holding La Générale, in handen van oude families en geldend als het aandeel van
de goede huisvader, mee de teloorgang van Wallonië heeft mogelijk gemaakt, komt
er op de as Brussel - Namen - Luxemburg een nieuwe economische activiteit tot
stand die veel minder verweven is met het financiële systeem en met de
overheden. Het zijn ondernemers die in Waals Brabant met biotechnologie aan de
slag gaan en andere bijzondere technieken inzetten en niet meer gebonden zijn
aan de oude basisindustrieën.
Wie
dus vaststelt, zoals Donald Trump dat er mensen en grote groepen vergeten zijn
geraakt in de Amerikaanse samenleving, zal merken dat zijn pogingen Obamacare te
ontmantelen ingaan tegen de belangen van die groepen. Nu kon men deze voorziening
van Obama net zien als een tegemoet komen aan een directe nood van miljoenen
Amerikanen die zich zo lang geen goede zorg, medische zorg konden veroorloven.
De voorrechten van de welstellenden wilde Trump dus weer in de verf zetten.
Daartegenover staat iemand als George Sorros die in Hongarije een Universiteit
oprichtte waar het vrij onderzoek centraal staat en mensen opgeleid worden om
als autonoom denkende en verantwoordelijke bestuurskundigen in de samenleving
hun rol op te nemen, tot grote ergernis van Victor Orban die een goocheltruck
uit de grondwettelijke doos haalde om die CEU (Central European University) te
doen sluiten. Het volk kwam op straat omdat mensen begrepen hebben dat Orban
hun recht en hun belangen in het gedrang brengt. Het zijn vaak die groepen, zoals
de lui die protesteren tegen Orban in Hongarije of de regering in Polen, die
wellicht met recht en reden kunnen stellen dat ze vergeten worden, genegeerd
worden. Maar als het moet komen ze op straat. Nu nog wat steun vanuit het
Westen, als ze dat willen, verlenen we die graag.
Er
zijn ongetwijfeld vergeten dorpen in Europa en de VS, er zijn mensen die
terecht menen dat niemand voor hun belangen opkomt, ook al omdat het
mediabedrijf genadeloos gericht is geworden op winstmaximalisatie. De vraag
blijft altijd nog waarom al die fiere Britten hun oor lenen aan de kranten en
bladen van een Australische Citizen Kane. Ook Trump zou zich laven aan de
berichtgeving van FOX, niet omdat ze betrouwbaar zou zijn, maar omdat zijn
mens- en wereldbeeld erdoor geschraagd en bevestigd wordt. Het zijn vaak de
meest kwetsbaren die te horen krijgen dat het beleid helemaal niet deugt, dat
de politici zakkenvullers zijn en onverantwoordelijk, omdat de Welstellende
elite van topondernemers en CEO's verplicht worden of minstens aangespoord bij
te dragen aan het algemeen belang. Ik denk dat Thomas Piketty zich vergist met
zijn discours, maar denk wel dat de ongelijkheid die na de glorierijke jaren
van de wederopbouw en de grote economische boom van ongeveer 1950 tot 1974, toen
veel mensen boven het bestaansminimum heeft getild sinds de neoliberalen mensen
zijn gaan wijsmaken dat de overheid geen rol te spelen heeft, is toegenomen.
Toch is het nog de vraag of men per se moet streven naar de rijkdom van Bill
Gates en anderen, want dat vergt ook wel wat en bovendien krijgt men vaak de
wind van voren. Iemand als George Sorros weet dan weer zijn fortuin in te
zetten voor grote maatschappelijke doelen, daar waar de staat verstek geeft.
Henri
Lacordaire en vooral diens citaat overdenken kan geen kwaad:
"Entre le fort et le faible, entre le riche et le
pauvre,
entre le maître et le serviteur, c'est la loi qui opprime
et la loi qui affranchit".
Henri
Lacordaire, die eerst een gevierd advocaat was en agnostisch door het leven
ging, bekeerde zich op zeker moment tot de RKK en werd priester. Hij steunde
het liberale katholicisme van Félicité de Lamennais, maar toen de Paus in
Mirari Vos die nochtans pauselijke en ultramontaanse maar liberale benadering
afwees, versaagde Lacordaire, om vervolgens toch te blijven spreken en preken
over vrijheid. De armen in de VS hebben vaak niet de kans goed onderwijs te
genieten en dat is voor het persoonlijke leven, zoals ik wel vaker heb gezien,
zeker bij mensen die na een onvolledige schoolloopbaan via zelfstudie, soms via
de sport hun leven herpakten, wel van belang. Het gaat erom toegang te hebben
tot kennis en zelf handvatten te hebben om het discours van politici en anderen
kritisch te kunnen bejegenen. De dictatuur van de meerderheid kan gesterkt
worden als men teveel mensen laat geloven dat er sterke leiders nodig zijn, die
het voor hen zouden opnemen. In een democratie moet men voorkomen dat teveel
mensen niet zelf hun inzichten kunnen vormen.
Tot
slot kon men vaststellen dat de redelijke media in het UK voor het
referendum/plebisciet van Cameron over de Brexit niet of nauwelijks tot het
brede publiek doordrongen maar dat de leugenachtige taal van de Brexiteers hen overvloedig bereikte. Men zou kunnen
zeggen dat het kwestie is van eigen schuld, dikke bult, maar een complexe
samenleving, complexe vragen zoals het lidmaatschap van de EU verdragen geen
simpele antwoorden. Wie beroep doet op vergeten mensen en zegt hun stem te
willen wezen, draagt bovendien een grote verantwoordelijkheid, want hij of zij
moet hun belangen dan ook werkelijk gaan dienen, zonder smoezen.
Bart
Haers
Reacties
Een reactie posten