Zal Torfs werkelijk zwijgen?

Dezer Dagen

Leugens, transparantie,

menselijkheid

Afscheid van Rik Torfs als columnist bij

De Standaard

Zullen sommige lezers en
vooral niet-lezers van DS blij zijn
met 's mans besluit niet meer
te schrijven voor de krant,
dan zal het ons toch wel verdrieten
een interessante stem te moeten
missen, die vaak wel eens
tot verder denken aanspoorde.
Een autoriteit of leidend intellectueel
wil ik hem niet noemen, soms wel
lijdend, maar dat zal hem
niet deren. 

Waarom ik niet verbaasd ben, hoogst even verrast dat Rik Torfs het schrijven van columns in DS staakt, want zijn stuk over het bestrijden van leugens, gaf al te denken, gezien de publiciteit van de krant met "De Waarheid". Overigens volgt uit het bestrijden van leugens niet vanzelfsprekend betere kennis van de waarheid, ook al omdat de waarheid achterhalen niet enkel met het ontmaskeren van leugen samenvalt, want die waarheid is meer dan wat de leugen vaak laat vermoeden.

Rik Torfs heeft het verder over hypermoralisme en daar kan ik me wel iets bij voorstellen, maar dit ventilerend in tijden dat anderen een obsolete familiemoraal presenteren tegen de liberale decadentie, dreigen we toch weer in een andere soap aan te belanden. Het gaat niet enerzijds om de waarheid, anderzijds om de leugen, niet om deugdzaamheid versus ondeugden, het gaat erom of we met voldoende argumenten kunnen nagaan of een bepaalde evolutie, situatie belangwekkend is of van groot gewicht, maar ook waar we naartoe gaan, wat we als wenselijk voor ogen hebben staan. Neem nu de vraag welk Vlaanderen we willen, dan kan de discussie er al over gaan wie wat kan bewerkstelligen, maar ook dat verbergt een andere kwestie: is het aan de overheid om te bepalen hoe janneke en mieke leven moeten? In welke mate ook zal de overheid er rekening mee houden dat die Janneke en dat Mieke zelf wel een idee heeft van goed is voor hem of voor dan wel voor beiden. U begrijpt, hierover het debat te voeren vergt meer dan een "enerzijds, anderzijds", maar anderzijds zal transparantie ook niet altijd helpen, behalve als het over de wijze van debatteren gaat en de procedures om daar wet- en regelgeving van te maken.

Met de jaren groeit althans bij mij het inzicht dat men van overheidswege vooral kan proberen te faciliteren of te stimuleren, maar dat afgaan op het oordeel van burgers te verkiezen valt boven het extatisch promoten van de visie van een enkele expert. Bronnen van kennis, nuttige en inzicht verruimende kennis zijn er altijd meer dan men zou bevroeden, als men al eens vijf minuten nam een kwestie niet enkel te bekijken vanuit een (principieel) standpunt. Wat moeten we nu met het begrip "Rechtvaardige belastingen"?  Daar valt veel voor te zeggen, behalve dan dat rechtvaardigheid niet mag noch kan samenvallen met het uitventen van ressentiment en afgunst. Rechtvaardigheid is ook wel een complex begrip, dat we niet alleen rationeel kunnen afwegen, waarvoor men mensen dient te overtuigen. Verdienste, al in het onderwijs, blijkt men niet altijd te willen erkennen en dat blijkt ook een vorm van onrechtvaardige bejegening. Waar de meeste BV's in de industrie hun naam en faam aan verdienen, kan men niet altijd verantwoorden, terwijl verdienstelijke mensen al eens over het hoofd gezien worden. Nu ja, het paard en de haver.

Transparantie, zo schreef Paul Frissen, kan de democratie ernstige schade toebrengen, want bijvoorbeeld de werking van Inlichtingendiensten kan men best wel controleren, maar dat laat onverlet dat absolute veiligheid bewerkstelligen ook nog eens de vrijheid van burgers in het gedrang brengt. Maar wat voor vrijheid is het, als men dreigt het loodje te moeten leggen? Laten we wel wezen, onze samenleving is verregaand een veilige samenleving en als bijvoorbeeld mensen boven de tachtig met aandoeningen te maken krijgen, dan blijkt vaak nog dat ze inderdaad gewoon met ouderdom te maken krijgen. Moet men dan tot de laatste gram alle plezier uit het leven halen, dat wil zeggen mensen waarschuwen dat we niet ziek mogen worden, want dat dit altijd onze fout zou zijn, dan denk ik dat men de kluit belazert. Daar bestaan nu eenmaal ook evidence based argumenten voor, zoals het voorkomen van bepaalde kankers of dementieverschijnselen.

Ach, levensvreugde, Haers, waar u voor pleit, kan toch niet zonder een gezond lichaam? Tja, maar dan kan een blindgeborene of anderzijds met een beperking bezochte persoon nooit levensvreugde kennen, omdat er psychologisch geen oorzakelijk verband kan aangetoond worden. Net de psyche, dat geen ding is en zelden tastbaar gemaakt kan worden, biedt aanknopingspunten om onze plaats in het leven en de houding tegen het leven vorm te geven, dat wil zeggen dat onbewust en bewust met een en ander af te handelen hebben, maar dat het moment ook grijpen, als het langs zou komen, om er straal aan voorbij te gaan, aan mogelijke hinderpalen voor die levensvreugde.

Torfs neemt afscheid van de krant, als columnist en misschien is het goed dat de brave man - ook in die andere, Franse betekenis - even rust neemt, maar vooral het argument dat hij vaststelt dat de visies niet meer sporen, moet ons bezig houden. Laten we als hypothese nemen dat de krant graag opkomt voor liberale waarden in ethische zin, zoals het betuigen van steun aan LGTB's, dan zal Torfs daar weinig bezwaren tegenin brengen, al is het natuurlijk wel zo dat mensen die menen dat ze onversneden straight zijn daarom geen mindere mensen zouden zijn. Pleiten voor het feit dat het belagen van mensen die homo, lesbo, bi of transgender zijn een bezwarende omstandigheid zou wezen, want dat is wat de rechter altijd nog moet beoordelen, gaat wel wat ver, want  niemand hoort een medeburger, om welke reden dan ook lastig te vallen, te belagen, laat staan met slagen en verwondingen naar het ziekenhuis te verwijzen. Dat moet gewoon billijk bestraft worden.

Geen goed voorbeeld dus, zal u denken en toch geeft het al aan waar er denkfouten aan het licht lijken te komen, want gelijkheid voor de wet is nu net een van de verdiensten van de Europese democratische rechtsstaat en het is de rechter die hier ten gronde moet oordelen, met redenen omkleed een vonnis vellen. Gelijkheid betekent niet, zoals de krant gedurende meer dan een decennium wel bepleitte, dat iedereen in het onderwijs dezelfde vorming moet krijgen, want dan zou men een deel van de mensen tot onderpresteren veroordelen en dat kan men toch op geen enkele manier billijken, ook al niet ten behoeve van de samenleving.

Transparantie een mistig begrip noemen kan een goede retorische truuk lijken, het valt wel op dat men in het publieke debat zelden uit zal komen voor de eigen beweegredenen. Ook voor Rik Torfs is helder redeneren en het begrijpelijk maken van de eigen betrokkenheid bij een zaak van groot belang, maar in het tot stand komen van beleid, kan men er niet omheen dat betrokkenen vaak pragmatisme verbergen onder een laag statistieken, die niet altijd transparant tot stand komen. Omdat er niet enkel pragmatisme kan gehanteerd worden, maar evenmin alleen maar uitgaan van ethische principes, die niet tegen elkaar afgewogen worden, kan ook dat tot gewrongen besluitvorming leiden; het is altijd een van de nagels geweest waarop de kerkjurist hamerde. Men aanvaard al langer geen mist meer bij de krant en zeker niet op ethisch vlak, maar de wijze waarop men inclusie in de markt heeft gezet en weinig pogingen ondernomen heeft om af te wegen waar de inpassing van mensen met een mentale handicap - ik beperk me hierbij tot deze mensen omdat ik het verhaal ken - gunstig uitpakt en waar het moeilijk wordt, omwille van pesterijen en andere kwesties. Bij inclusie komt vaak een spiegel boven, waar kinderen met een beperking zich aan gaan meten en soms werkt dat voor die persoon onvrede en frustratie in de hand.

Torfs zegde en zegt ook wel eens "enerzijds... anderzijds..." maar soms kan men er niet onderuit, vaak ook volstaat die dialectische juxtapositie niet om een werkelijkheid onder woorden te vatten. In de discussie over fake news merken we dat er tegenover vals nieuws alleen maar echt nieuws kan staan en dat wat vals zou zijn alleen maar leugenachtig kan zijn. De statistieken over het aantal verkeersdoden, doden in het verkeer hanteert men als doorslaggevend argument, terwijl er wellicht vragen moeten opwellen over de vraag hoeveel zwaar gewonde mensen met levenslange beperking van de (vroegere) mogelijkheden hebben er dan wel niet hun verlies op de weg opgelopen bij een ongeval. Zijn die statistieken over vierhonderd doden niet vals, dan wel verre van volledig om de verkeerssituatie te schetsen. Tegelijk zal men dan moeten nagaan of men veel verder kan gaan in het voorkomen, omdat men mensen niet van hun recht op mobiliteit kan beroven, zonder goede gronden. Men kan immers nauwelijks bij benaderingen het aantal bewegingen op de weg noch het aantal km die men daarbij aflegt goed inschatten. Men doet daartoe uiteraard wel heel wat pogingen, maar of dat meer duidelijkheid oplevert, valt nog te bezien.  

Waar ik het aanklagen van de houding van François Fillon van de krant ondermaats vond en de visie op de evolutie in Venezuela tekort vind schieten, dan denk ik dat vooral dat de krant bijvoorbeeld rond euthanasie de discussie - zoals de andere media ook doen - zo voeren dat wij euthanasie als de enige oplossing zien voor mensen die uitzichtloos lijden. Is er iets subjectiever dan lijden en wat uitzichtloosheid betreft, kan men vaststellen dat sommige mensen de exit zolang mogelijk willen uitstellen om redenen die alleen hen moveren. Tegelijk denk ik dat men de invulling van het begrip "zelfbeschikking" steeds meer inperkt tot kwesties van leven en dood, waarbij de dood als eindpunt geldt, waarover we zelf moeten beschikken, maar over hoe we zouden kunnen leven, blijkt het vooral heel wat complexer. We zijn dan misschien wel "zum Tode", we mochten ter wereld komen en de gave van dat leven savoureren heeft ook zo een betekenis en soms kunnen beperkingen, als gevolg van het toenemen der jaren de vreugde niet echt smoren.

Laten we dus de keuze van Torfs lankmoedig aanvaarden, want als het niet meer spoort, dan moet men afscheid nemen van een medium als de krant waarvoor men schrijft. Het zal wellicht wel een leemte nalaten, maar de krant kan ook andere mensen aanspreken om in plaats van Torfs aan het woord te laten, eventueel een pleiade van  denkers en auteurs, in plaats van een persoon een vaste wekelijkse column. Toch zal ik de stem van Torfs missen in de krant, als tegenwicht voor de soms overdreven moralistische insteken van de redactie.

Bart Haers