Hoe veil zijn politici?

Dezer Dagen

Trouw aan de socialistische gedachte

Jean Jaurès (1859 -1914), vermoord
omdat hij tegen de oorlogskredieten
gekant was. Hij betaalde dat met
zijn leven op 30 juli 1914

Je kijkt naar een reportage over Venezuela, je luistert naar een burgemeester die ontslag had te nemen, je... vraagt je af wat de betekenis van het socialisme dezer dagen nog wel is. Kritisch? Dat was ooit het geval. Vrijdenkend? Ooit kwam een groep liberalen uit de loge het socialisme vervoegen. Maar wat is er dan vandaag de aantrekkingskracht van?

Ivan Mayeur heeft eieren voor zijn geld gekozen, nam zelf ontslag uit de PS en blijft wel gemeenteraadslid. Hoe moet dat gaan, een lid van de gemeenteraad die alle geheimen van het stadsbestuur kent? Hij mag het doen, maar bewijst er de stad geen dienst mee en vooral, hij geeft geen blijk van verantwoordelijkheid en al helemaal geen schuldinzicht. Maar het begin van alles, behalve de initiële socialistische gedachte, daarover gaat het niet en toch zou dat voor de toekomst heel wat onheil kunnen voorkomen.

In "Zonder vrienden geen filosofie" schrijft Hans Achterhuis dat mensen die links of socialistisch georiënteerd zijn niet noodzakelijkerwijze ook sober of  arm moeten leven. Onder meer Jean Jaurès was een socialist, met een dure auto en chauffeur. Hij verzette zich tegen de aanvalsdrift van de Fransen en werd door een nationalist neergeschoten op de avond voor de beslissende stemming  in de Kamer over de oorlogskredieten. Uiteindelijk stemden de socialisten in het Franse parlement mee voor de oorlogsinspanning en gingen ze mee slaapwandelen. Er was geen voldoende reden, geen casus belli en dat had Jean Jaures goed bekeken. Jean Jaurès was als historicus lange tijd bezig een socialistische, marxistische lezing van de Franse Revolutie te schrijven. Er wordt nog nauwelijks aan gerefereerd. 

In de wandeling hoort men vaak genoeg verhalen, zoals dat het makkelijker is een hond voorbij een kom vlees te leiden dan een socialist voorbij een dikke portefeuille. Andere partijen zijn ook niet vrij van schandalen en men moet de politiek noch een partij alleen maar daarop afrekenen. Mensen, een aantal zijn nu eenmaal veil en koopbaar, want ze hebben nooit genoeg. Andere schandalen springen minder in het oog, want men rekent het liberalen en christenen zo te zien minder aan. Toch is het zo dat men kan proberen al die verleidingen buiten beeld te houden, politieke besluitvorming gaat samen met beïnvloeding. Ik weet wel dat men zou willen dat politici op eigen houtje beslissen, maar er is zoveel dat de revue passeert en men dient toch wel goed ingelezen te zijn, wil men verantwoordelijke besluiten kunnen nemen. Het is niet evident te weten wat de mogelijkheden van genetische modificatie van gewassen en organismen zijn en wat de risico's zouden kunnen zijn.

De wens dat politieke besluitvorming transparant zou verlopen, kan heel goed omgedraaid worden en dan komt het erop aan dat politici stemmen volgens hun overtuiging, dat wil zeggen dat er wel rationele argumenten zijn voor het besluit, maar dat er ook iets in te bespeuren valt dat te maken heeft met andere overwegingen, die de rede niet geheel kan onderkennen. Als ik politici volg in hun uitleggingen, dan merk ik vaak dat dit ontbreekt, die sterke innerlijke overtuiging. Ook al meent men het uit de grond van het hart dat men liberaal of socialist is, de innerlijke overtuiging, die tot stand kan komen, nadat men alle argumenten heeft gehoord, kan men uitkomen bij inzichten die niet direct sporen met de partijrichtlijnen, omdat daarin nu eenmaal niet alle gronden voor het besluit in overweging genomen werden. Partijen zijn immers in hoge mate marketingmachines geworden.

Het is al enige tijd geleden dat socialisten hier te lande zonder meer zegden dat ze de hele samenleving wilden veranderen, zonder revolutie als het even kan, maar men moet zich toch afvragen of alles wat verwezenlijkt werd, wel zo slecht, fout, negatief zou zijn als die op totale hervorming gerichte jongens en meisjes het willen voorstellen. De Franse Revolutie had dertig jaar nodig om een beetje op koers te komen en dan nog, het duurde bijna een eeuw voor de burgers echt de indruk kregen dat hun rechten gerespecteerd werden. Voor Rusland is het met de Revolutie nooit echt goed gekomen, maar dat lijkt niemand van belang te achten, het feit dat de levensverwachting hopeloos achterbleef bij wat hier in het Westen werd gerealiseerd, spreekt anders boekdelen.

Het zou bizar uitpakken als men ideologieën zou afwijzen, omdat het toelaat zich aan het publiek, aan de eigen achterban duidelijk te maken zonder alles te moeten expliqueren. Maar een ideologie blijft een reductie van de werkelijkheid en de ideologisch geinspireerde oplossingen kunnen dan ook altijd nog botsen met de realiteit. Een ideologie kan het denken uitschakelen of kan men als verantwoording voor van alles en nog wat inroepen, tegelijk zal men ook moeten erkennen dat men zonder een min of meer uitgewerkt mens- en wereldbeeld ook niet heel erg ver kan komen, want dan heeft men geen kompas om zich op te richten.

De visie van John Rawls omtrent rechtvaardigheid is al een paar decennia diep geworteld geraakt in het progressieve denken, maar het is een rechtvaardigheid die niet tot handelen aanleiding lijkt te geven of mensen echt ten goede komen zal. Ook de kreten over de 1 % sluiten daarbij aan, terwijl er aan succes niets mis is, als het allemaal ordentelijk gerealiseerd is geworden. Natuurlijk kan blijken dat een arbiter bepaalde spelers zal moeten tegenhouden, die een monopoliepositie bereiken. Dan is het de overheid die moet tussenkomen, al durven sommigen de vrijhandel wel eens te verwarren met grenzeloze groei van een paar spelers. De antitrustwetgeving in de VSA dateert uit het begin van de twintigste eeuw en verbood de geïntegreerde trust, die alle fasen van de productie in handen had, bijvoorbeeld inzake spoorwegen of zelfs voedselproducten. Zonder een besluitvaardige overheid als scheidsrechter komt men nergens.

De taak van de overheid, ook in hoofde van Adam Smith bestaat erin mensen zekerheid over rechten en plichten te geven, rechtspleging voorzien en nog een aantal diensten en voorzieningen van algemeen nut, zodat het mogelijk wordt dat mensen meerwaarde creëren en handel te drijven, te produceren. Niets evenwel is neutraal, want bij alles spelen overwegingen mee, van verschillend niveau en al dan niet met eigen doelstellingen. Het doel is evenwel altijd het samenleven en de kwaliteit van leven bevorderen, waarbij er accentverschillen mogelijk zijn, omdat de visie op handelen, economisch en politiek maar ook tegenover derden, nu eenmaal niet voor iedereen dezelfde is. Men kan menen dat men vooral de grote meerderheid of voor armen in het geweer moet komen, maar klopt dat wel, want er is al wel eens gebleken dat sommige mensen van die solidariteit ook beter werden, mensen die zelf mee de solidariteit vorm geven. Neen, over vakbonden en mutualiteiten heb ik het niet, want dat zijn instellingen die in beginsel als zelforganisatie zijn ontstaan, zoals de spaarkassen in het Gentse rond 1850, 1870. Hun macht is niet vrij van controverse maar men kan moeilijk om de gunstige gevolgen van hun werking heen, al zou de politiek wellicht ook tegenover beter de afstand bewaren. Nu de bevriende partijen niet meer de grootste in het politieke krachtenveld zijn, wijzigde ook hun invloed, evenzeer als gevolg van financiële schandalen.

Het verhaal van de inhalige socialisten kan men indikken tot de gedachte dat alle socialisten veil zijn, maar dat geldt voor de meeste mensen onder ons. Wie daaraan twijfelt en zichzelf boven elke twijfel verheven acht, begrijpt niet dat integriteit altijd weer op proef gesteld wordt en dan moet altijd weer blijken in hoeverre men aan de bekoringen kan weerstaan, aan douceurtjes en slinks toegeschoven inkomsten. Men kan proberen met deontologische codes hieraan te verhelpen, maar vroeg of laat komen er altijd weer nieuwe mogelijkheden aan de orde, die sommigen gretig aangrijpen, want nog niet verboden of ontraden.

Bart Haers