Spanje en Polen in de EU

Dezer Dagen

De Assen in Europa

Spanje & Polen en de vliegwielfunctie

Voltaire schreef uitgebreid
over de gewoonten en de geest
der Naties. (Essay sur les
moeurs et l'esprit des
nations in 1756 uitgegeven.
Kan men zich hier nog op
beroepen om een land als Spanje
te vatten? Toch merkt Robert
Lemm op dat Spanje er slecht uit
is gekomen. Wat zegde hij
over Polen, het vaderland
van de Franse koningin,
echgenote van Louis XV? 

Wat is Europa? Voor sommigen de As Berlijn - Parijs, wat historisch gezien begrijpelijk is, maar niet meer beantwoordt aan de huidige realiteit. Spanje en Polen zouden best ook hun rol kunnen vervullen en doen dat ook deels, maar ook de Benelux, stichtend lid van de Europese Constructie, treedt ook vaak - onopgemerkt - op als op het whealen en dealen aankomt. Het probleem zou zijn dat Polen te conservatief is en van Spanje zegt men hetzelfde. De vraag rijst of dat wel een adequate benadering mag heten. Europa is een gezamenlijk project, waarbij de men de machtsvraag te zelden aan de orde laat komen.

Wil men evenwel begrijpen wat er speelt dan zal men het niet over begrotingen en economische data alleen moeten hebben. Zowel Spanje als Polen hebben veel aan het lidmaatschap te danken, maar de burgers in die landen en investeerders hebben er iets van gemaakt. Ondanks de Crisis in Spanje, of beter, de invloed van de gevolgen van de crisis heeft Spanje de afgelopen jaren mooie groeicijfers kunnen voorleggen en al geniet nog lang niet iedereen van die groei in dezelfde mate, toch ziet men in een stad als Madrid hoe de kwaliteit van leven niet moet onderdoen vergeleken bij andere steden in Europa. Er is armoede, maar die lijkt ook geleidelijk opgelost te worden, maar nooit helemaal.

Maar Spanje, zeker Castilië y Leon, draagt een uitgesproken verdenking met zich mee, die te maken heeft met de Spaanse Burgeroorlog, maar dat was geen geisoleerd feit, maar het dieptepunt in de strijd tegen de moderniteit. Wie echter kent, ook onder Spanjekenners, voldoende van die strijd die al begon in de zestiende eeuw, toen men op de verdiensten van de gouden eeuw die Spanje toen kende ging afdingen omwille van de erfenis van de Reyes Catolicos, Ferdinand en Isabella, de oprichting van de Inquisitie en de rol van Tomas de Torquemada? Het is een verre lijn die ik hier uittrek, maar men begrijpt noch kan begrijpen waarom premier Rajoy niet wil toegeven aan de druk van de Catalanen een onafhankelijke staat te vormen, want wetende dat de Spaanse constitutie nogal ingewikkeld in elkaar zit als het over de bevoegdheden gaat van deelstaten als Baskenland en Catalonië. Meer nog is er de arrogantie van de Catalanen tegenover Madrid en het soms onverdunde racisme, want zij beschouwen zich als de Duitsers van Spanje en de economisch sterkste regio, maar wat het bestuur aangaat, zit de regio wel aan de bedelstaf en in 2015 torste de regio een schuld van 64 miljard en diende men bijkomende financiering te vragen aan Madrid. Niettemin krijgen we in onze media zelden een meer realistische benadering van wat Spanje nu is, hoe economisch, maar ook cultureel Spanje wel degelijk veranderde. Nu, zegt men mij dan, zijn het vooral de "Randen" van het koninkrijk die floreren, Baskenland en Catalonië voor moderniteit zouden staan.

Robert Lemm beschreef die eeuwige strijd in Spanje, waarbij het niet helpt dat organisaties als Opus Dei in Madrid een stevige verankering hebben, maar de gedachte dat de Verlichting niet heeft plaats gevonden in het centrum en het zuiden van Spanje, blijkt hij overtrokken te vinden. Maar moet men zich nog altijd beroepen op de inzichten van Voltaire of Mérimée en anderen, die Spanje reduceerden tot de inquisitie en ook wel het bestuurlijke falen van het koninkrijk: een betere benadering dan het nabrouwen van oude invectieven is toch wel te vatten wat er in een land gaande is. Ik denk dat Spanje met figuren als Miguel de Unanumo en uiteraard ook José Ortega y Gasset, die men graag als een cultuurpessimist weg heeft gezet en nog steeds, afgaande op losse citaten en referenties blijkt diens invloed als modern denker onbesproken.

Ik weet niet echt of mensen nog iets hebben met de "Generatie van '98", waar een aantal intellectuelen de handschoen opnemen en van Spanje intellectueel een modern land wilden maken. In elk geval, het voorgaande geeft er hopelijk aanleiding toe niet zo gauw met klare conclusies omtrent Spanje en dan vooral het kernland als land van obscurantisme en achterlijkheid voor te stellen. Als er iets is dat me op de zenuwen werkt, dan dat men zelfs geen poging doet om een voorstelling van zaken niet te onderzoeken. Hoe ik naar de Catalaanse strapatsen kijk? Met enige verbazing en vooral onbegrip voor de blinde volgzaamheid binnen de Vlaamse Beweging. Ik zie geen reden om Madrid te verdedigen tegen aantijgingen uit Catalonië, maar als die apert niet stroken en haast discriminerend klinken, dan moeten er toch alarmbellen afgaan.

Voor Polen in de huidige Unie meer plaats maken, ondanks de rol van de ultraconservatieve en zelfs reactionaire Partij voor Recht en Rechtvaardigheid, blijft een open vraag. Het land met veertig miljoen inwoners kende en kent een snelle economische ontwikkeling, maar ook dus een culturele ontwikkeling die bijzonder snel lijkt te gaan, waarbij men ook een verklaring voor het succes van Partij voor Recht en Rechtvaardigheid aan te dragen, dat de spanningen tussen milieus die de moderniteit genegen zijn en andere er alleen maar groter op geworden zijn. Tegelijk weten we ook wel dat landen niet homogeen zijn, want mensen leven hun eigen leven en we zien dat de keuze voor de liberalen werd gevolgd door een nieuwe verkiezing met grote voorsprong gewonnen door de reactionaire partij. Maar eerlijk is eerlijk, hoe zo een ommekeer mogelijk was, had niemand kunnen bedenken, maar vervolgens schroeven zij, de vaandeldragers van het conservatieve Polen, merkwaardig genoeg openlijk gesteund door de RKK, vrijheden terug, vooral inzake de media en ook de openbaarheid van bestuur. Paternalisme kwam bovendrijven en dat heeft het prestige van de regering niet echt geholpen, al weten we nu nog niet waar de Polen bij volgende verkiezingen zullen voor gaan.

Een kwestie is ook hoe Polen haar geschiedenis nu wenst te schrijven, want laten we wel wezen, de verschuiving van Polen naar het Westen met goed 200 km na WO II was voor de mensen die er woonden meer dan een geopolitiek probleem. Warschau werd de hoofdstad dat deels niet meer samenviel met wat in 1919  onder Pilsudski werd verworven en in verdragen met communistisch Rusland vastgelegd. Anders dan  Tsjechië dat al voor WO I een grote industriële bloei kende, zou Polen vooral agrarisch blijven tijdens de Tweede Republiek, maar toch, kijken we nu naar het land, dan zien we hoe de achterstand wordt ingelopen.

In het nieuwe Europa, van na de val van de Muur en sinds de oprichting van de Muntunie, de toetreding in 2004 en 2007 zien we dat die nieuwe lidstaten nog niet altijd een eigen positie verworven hebben en dat wij, West-Europeanen daar ook onverschillig tegenaan kijken. Ook de wankelmoedig, in het bijzonder van het UK bezorgt de diplomatie en de publieke in die landen het heen en weer, want wilde Blair die landen er snel bij, dan begon gelijk het gezeur  over de immigratie van onder meer Polen. Het is helaas pathetisch bij de Brexit net de uitbreiding als argument voor de Brexit aangehaald te zien worden. Het is dus tijd om nu de verhouding op een betere grond te grondvesten. Dat grote landen met een sterke economie een andere stem kunnen laten horen dan kleine landen met zwakkere economieën, maar toch, de idee heeft nog geen post gevat dat Warschau in het Europese assenstelsel een eigen plaats moet kunnen krijgen. De regering is er niet naar, dat is waar, maar het kan evengoed nuttig zijn om democratische krachten in het land een riem onder het hart te steken.

Deze gedachten over Spanje en Polen komen voort uit de vaststelling dat het geen pas geeft dat men politiek bedreigen kan op vooroordelen alleen. Het verleden leeft altijd wel ergens door en daar zit geen woord Latijn in. Wel is het zo dat we recht kunnen doen aan de inspanningen van precies landen als Polen of Hongarije, aan die krachten die de democratie en de open samenleving genegen zijn. Ooit strekte de Unie Polen-Litouwen zich uit van de Oostzee tot de Zwarte Zee en ook was het land van de kaart geveegd door de Delingen tussen Rusland, Oostenrijk en Pruisen aan het einde van de achttiende eeuw. Er spelen nog andere ressentimenten, tegen Polen en van Polen tegen andere staten, waarbij de katholiciteit van het land niet voor iedereen een pluspunt kan heten. Wie in Krakau rondwandelt merkt hoe aanwezig Paus Johannes Paulus II nog wel is.

We zullen dus moeten hopen dat politieke leiders die de EU mee vorm geven het belang van Polen en Spanje in Europa anders gaan waarderen. Het gaat er niet om het ene land meer macht te geven, maar wel om in het aanzwengelen van de vliegwielen die de samenlevingen in Europa ten goede komen, economisch en cultureel, politiek ook, ook in de landen ten Oosten van de Oder-Neisse, want hun positie is ook voor ons van belang. Dat is nu eenmaal wat men politici en van burgers mag verwachten. En Spanje? Catalonië mag streven naar onafhankelijkheid maar de gronden waarop men dat baseert hebben niet veel met de actuele verhoudingen te maken en ook kan men zich afvragen of de afkeer van de Catalanen tegen Madrid nog wel ergens op berust. Dan moet men dieper durven te graven in complexe historische verhalen. Zomaar meeheulen met wie dan ook lijkt mij niet bevorderlijk voor de goede verstandhouding. Europa begrijpen en de houding van lidstaten ligt niet altijd voor de hand, dus kan men best niet overhaast tot conclusies komen.

Bart Haers