Rellen in Hamburg en bloedige revoltes

Dezer Dagen

Opstanden en opstandigheid

Rellen in Hamburg dit weekend liepen uit de hand.
Politietroepen lijken overal op elkaar, maar deze
Duitse veiligheidstroepen hebben wel een punt,
of wil men de democratie en de realisaties van
het democratische Rijnlandmodel op de helling
laten zetten. Toch kunnen protesten belangrijke
vooruitgang op gang brengen. 

In Hamburg hebben autonomen/anarchisten de boel weer op stelten gezet, hebben mensen betoogd tegen het kapitalisme en tegen de democratie. In Hamburg zien we vormen van balorigheid en opstandigheid van puberale aard aan het werk, terwijl in Caracas (Venezuela) mensen op gevaar van eigen leven tegen de regering Maduro, tegen Maduro zonder meer in opstand komen. Ook in Turkije hebben een ongekend aantal mensen het aangedurfd tegen Erdogan in opstand te komen door een lange toch van 450 km te ondernemen, tegen de afbraak van de rechtsstaat. Wat is legitieme opstandigheid?

Iemand zegde op de kijkbuis, nu is het eerder een kijkplaat, dat ze protesteerde tegen het kapitalisme, terwijl China niet bepaald kapitalistisch mag heten en Rusland al evenmin, om maar twee deelnemers van gewicht in overweging te nemen. Bovendien is een vergadering van de G20 wellicht een verhaal van protocol en de schijn ophouden maar tegelijk laten deze topvergaderingen zien dat er zoiets als een internationale gemeenschap bestaat. Zoals er ook een verdrag tegen kernwapens en kernbewapening werd getekend door landen die zelf geen kernwapens hebben noch in onderaanneming hebben opgeslagen. Intussen verminderen de VS wel hun bijdrage aan de VN wat besparingen op heel wat thema's en issues met zich zal brengen. Men zou dus maar beter topbijeenkomsten als de G7 en de G20, maar ook de VN zelf en dus ook de EU toejuichen, omdat al die verschillende organisaties uiting geven aan de wil van de deelnemende landen op vreedzame wijze samen te leven en samen doelen na te streven. Het feit dat niet alle lidstaten voldragen democratieën mogen heten, dat zelfs aloude parlementaire stelsels nogal plots kunnen ontsporen, omdat er iets in het systeem wijzigen kan, omdat de centripetale kracht van een democratie plots omslaat in een centrifugale kracht, waarbij men precies extremen gaat opzoeken, belet niet dat deze internationale samenwerking van groot belang moet heten. .

Opstandigheid zoals we die zagen in Hamburg kreeg in de VS na 9 november en na de inauguratie van president Trump een andere gedaante, omdat mensen onthutst waren dat hun republiek in de verkeerde handen was terecht gekomen. Daarentegen neigde een opvallend deel van de Britten, die eerst onthutst waren over de uitslag van het referendum, ertoe zich vervolgens over te geven aan vreemdelingenhaat en geloven dat ze zonder Europa beter af zullen zijn. Zowel in het UK als in de VS ziet men een opstand 'from above' terwijl de middengroepen in een ongekende vorm van afkeer andere keuzes maken wil. Verder heeft men de indruk dat de basis die meeging met UKIP en Nigel Farage al lang door de kranten van Murdoch klaar gestoomd waren om die propaganda tegen Europa of tegen het moeras dat Washington heet te zijn, want dan kan een populist daar op inpikken, cynisch de waarheid buigend naar eigen behoeften.

In Europa hebben we de afgelopen 120 jaar een democratisch bestel zien ontwikkelen dat op de een of andere manieren velen kan bekoren en toch bestaat er veel onvrede, maar die uit zich zelden in geweld. We moeten echter wel opletten als we de periode beperken tot een honderd jaar, want er bestonden al vroeg vormen van overleg en lokaal bestuur, dat weliswaar naar de letter nog niet democratisch mocht heten, doch wel degelijk democratische geplogenheden op het spoor hebben gezet.

Maar precies in Duitsland, Frankrijk ziet men bij betogingen wel vaker uitingen van bruut geweld, dat vooral als vernieldrift moet bejegend worden, niet met het oog om wat dan ook te veranderen. Zelfs betogingen tegen het beleid kunnen wel eens gewelddadig worden zoals we in 2014 in Brussel zagen, waar een werkman zijn wagen vernield zag worden. De woede tegen de federale regering was hevig, maar zeker in Vlaanderen had die helemaal geen grote steun. Betogen kan altijd - onder minimale voorwaarden - maar die worden geacht vreedzaam te verlopen, zonder vernielingen. Zoals Gitta Deneckere schreef in haar doctoraat, werden de grote betogingen voor het algemeen stemrecht en voor de Achturendag als strategisch wapen gebruikt door de BWP, die tot 1925 buiten de regering werd gehouden, om de regerende katholieke partij - eerder een complex van strekkingen en stromingen - te dwingen om de kieswet te wijzigen en de achturendag mogelijk te maken, maar deze betogingen waren georganiseerd en werden doelgericht uitgevoerd, al duurde het soms 30 jaar voor bepaalde actiepunten gerealiseerd werden. Het was een beweging die gedragen werd door de bevolking, zij die om hun recht schreeuwden. .   

Het had allemaal een politiek doel, maar achteraf bekeken kunnen we er ons de urgentie wel van voorstellen. Het blijft opvallend dat men dezer dagen graag naar die soms zeer risicovolle ondernemingen blijft verwijzen. Of erger, men verwijst ernaar met een minimale context over hoe de situatie wel was. Priester Daens? Juist, de strijd voor burgerrechten en sociale rechten en een beter inkomen, maar de kleuren van de film, verwijzend naar de Aardappeleters van Vincent van Gogh, gaven slechts een deel van het verhaal. want de kracht van de werknemers lag net ook in het feit dat hun arbeid en het inkomen daaruit hen meer zelfzeker gemaakt hadden. Ik vermoed dat men de koopkracht van die werknemers, zoals ook Guy Vanschoenbeek beschreef in Novecento in Gent, niet mag onderschatten. Wel is het zo dat er op zeker ogenblik twee maatschappijmodellen tegenover elkaar kwamen te staan, de vrije markt met sacrosanct eigendomsrecht en het marxisme dat het eigendomsrecht wil afschaffen.

Het is hieraan dat we moeten denken als de revolutiebereide krachten in Hamburg de boel op stelten zetten en moedwillig vernielingen aanrichten. Merkwaardig genoeg, ondanks de even zovele blijken van onrechtvaardigheid en onhoudbare armoede, verminderde levensverwachting blijft men het marxistische politieke systeem steun verlenen. In Europa, met op kop Duitsland werd in de loop van de late negentiende eeuw de sociaaldemocratie een vehikel voor sociale promotie en werd ook ingezet op onderwijs en vorming. Men aanvaardde - zij het niet volmondig - de reformatorische aanpak. Nog in de jaren 1920 zouden de gevechten tussen de communisten en een deel van de SPD tegen de groepen van Röhm, de NSDAP gewelddadige vormen aannemen. Ook in Hamburg werd heftig gevochten, tegen de Nazi's, maar ook tegen het kapitalisme. Het was een ongelijke strijd, maar het feit zelf dat de strijd gevoerd werd, maar op een nederlaag uitliep, kwam ook voort uit het gebrek aan ondersteuning van de bevolking.

Vergeleken met de situatie in Duitsland, toen, maar zeker nu, kan men niet goed begrijpen hoe de revoluties "from above" zoals in Venezuela, zelfs Cuba en zeker Noord-Korea  de bevolking ten goede zijn gekomen. De verdiensten van de Cubaanse revolutie, zoals gratis gezondheidszorg en onderwijs voor iedereen, blijken niet voor elke Cubaan even overtuigend. In Venezuela hebben Chavez en Maduro de grondslagen van de revolutie wel degelijk goed begrepen, maar gekoppeld aan de inzichten van Simon Bolivar, die begon als begeesterde democraat en eindigde als een despoot, hebben zij van Venezuela, de economie en de bevolking een puinhoop gemaakt.

De opstanden in Venezuela tegen Maduro en in Turkije tegen Erdogan hebben gemeen dat burgers terug willen naar de rechtsstaat en de vrije markt, omdat die beter de behoeften van mensen kunnen invullen dan door de staat geleide economische systemen. Het kapitalisme met alle zonden beladen kan dus niet bepaald fair heten, maar tegelijk is niet zo dat een vrije markt vanzelfsprekend goed functioneert. De betogingen in Hamburg kan men dus alleen maar met bevreemding bekijken, want de Europese variant van het kapitalisme kent een aantal mechanismen van arbitrage, omdat de staat die rol nog wel wil opnemen en niet zomaar een partij wil bevoordelen. De kritiek vanwege de PVDA+ moet men dus ook wel met een korrel zout nemen. Finaal zal men tot een oordeel moeten komen welke opstand men gerechtvaardigd vindt en wat men als blinde vernielzucht beschouwen zal. Het blijft altijd moeilijk omdat mensen en groepen altijd het recht hebben om in opstand te komen. Maar de gevestigde orde heeft ook het recht, zelfs de plicht om zich te verdedigen. De wandelaars tussen Ankara en Istanbul verzetten zich tegen het ondergraven van de rechtsstaat, het vervolgen zonder bijzondere aanleiding en de opeenvolgende verklaringen van de president dat wie niet voor hem is, tegen hem is en uitgeschakeld moet worden. Daar pleegt Erdogan, pleegt ook Maduro een vergrijp tegen de regels van de rechtsstaat en de rechten van de mens want minstens geweldloos verzet moet geaccepteerd worden en zeker kritiek op het gevoerde beleid. Zij nemen de plaats in van de rechters die over de toepassing van de wet moeten oordelen en dit doen zonder inmenging van bovenaf, zonder inmenging van derden.

De keuze voor geweldloos verzet lijkt alleen te werken als het zittende regime zich inderdaad zelf ook niet helemaal teweer durft te stellen of toch niet tegen ongewapende burgers. Het kan ook nodeloos bloedvergieten voorkomen, maar wanneer een regime geen duimbreed wijken wil, zal men dan geweldloos verzet kunnen blijven handhaven als richtlijn? In Venezuela blijkt de grens al lang overschreden en blijken de tegenstanders van de president te kiezen voor stevig verzet, waarbij dan ook bloed vloeit en mensen sterven. Kunnen wij de keuzes van het verzet beoordelen?

Opstanden doen zich voort om velerlei redenen, maar de ervaring van onrecht en de blijvende onwil er iets aan te veranderen, zorgen voor het ontstekingsmechanisme, vaak een minder een opvallende gebeurtenis, die wel aangegrepen wordt om het land te vuur en te zwaard een andere richting op te sturen. De Eed op de kaatsbaan, de keuze van leden van de adel en de clerus voor de Derde Stand - Tiers Etat - zorgden voor een versnelling van de dynamiek, waarna uiteindelijk de oude onderscheiden werden afgeschaft - adel en clerus verloren hun voorrechten - en vervolgens werden de rechten van de mens en de burger - alleen voor mannen dus - zodat vervolgens twintig en dertig jaar lang gezocht werd naar het evenwicht tussen maatschappelijke rust en de belofte van vooruitgang.

Wie de revolutie preekt, moet wel weten wat de doelstellingen zijn en hoe die te realiseren. Vaak zien we dat revoltes nergens toe leiden. Over de herdenkingsdrift en de afkeer die de afgelopen jaren tegen de verwezenlijkingen van Mei '68 werden ingebracht, laten onverlet dat die er wel waren, al kan men er ook wel een en ander op afdingen. Het gedoe tegen de bourgeoismaatschappij was wellicht oprecht bedoeld, de werkelijkheid pakte anders uit, dat wil zeggen, de oproerkraaiers werden zelf, op uitzonderingen na bourgeois en niet gespeend van materialistische preoccupaties. De vooruitgang is er uiteindelijk gekomen en protesten werden een deel van de cultuur, waarbij wie protesteert zelden veel aan welvaart moet inboeten. Dat is het verschil met revoluties en opstanden waar men het leven bij kan inschieten.

Bart Haers