gekwetste zielen en censuur
Dezer
Dagen
Vrijheid van meningsuiting?
De vrees gekwetst te worden
Niall
Fergusson schrijft dat het niet Trump is die de vrijheid van meningsuiting in
het gedrang brengt maar net "linkse betweters", professoren,
studenten, bewakers van de goede smaak. Trump zegt het liefst zelf waar het op
staat, ook al zint het zelfs burgerlijke, rechtse types niet. Maar vooralsnog
neemt hij geen voorbeeld aan zijn collegae in Venezuela of Turkije. De waarheid
over omstandigheden, over sociale en economische situaties zeggen, ook al is ze
niet welkom, moet toch kunnen. Dat is ons altijd wel verteld door welwillende
en welmenende professoren en andere intellectuelen. Maar tegelijk hakte men in
op organisaties die te welwillend keken naar Zuid-Afrika en de Apartheid een
goed maatschappijmodel vonden. Discussies over de steun aan het
"broedervolk" en de nefaste rassensegregaties hoorde men haast
dagelijks.
Een
kwarteeuw al is de Apartheid opgerold in Zuid-Afrika, maar het lijkt erop dat
het ANC haar historische roeping vergeten is, dat de economische ontplooiing de
sociale verhoudingen niet of te weinig getemperd heeft. De kwestie is dat de
partij van Nelson Mandela al jaren door anderen geleid wordt, die er niet
altijd in slagen zich als verantwoordelijke staatslieden te gedragen. Maar het
is, zegt men mij, lastig kritiek te geven op deze mensen, want ze hadden zoveel
recht te trekken. De bouw van een persoonlijke villa voor eigen gebruik op
kosten van de samenleving, kan men niet goedpraten. Aan de andere kant, daar
zal het probleem ook niet door opgelost worden, de noodzakelijke investeringen
in de townships en op het platteland, inzake elektriciteit, drinkwater en
onderwijs, naast medische zorgen, lijkt ook niet goed van de grond te zijn gekomen.
De middelen voor een overheid zijn altijd beperkt, maar door goede plannen,
budgettair en wat de realisatie betreft, kan men verder komen dan met scherpe
slogans.
Mag
men wel kritiek uitbrengen aan het adres van Zuid-Afrika? Waarom niet, want wat
iemand schrijft is niets meer dan dat. Het is de lezer v/m gegeven zich daar
een oordeel over te vormen. Men kan wel eens boos zijn om een foute gedachte,
maar ofwel betekent die niets en dan is de boosheid zonder grond, ofwel is het
integendeel zeer gegrond en dan moet men het wel onderzoeken, tegen heug en
meug. Wie zal zeggen dat de slavernij geen brute uitbuiting en verdinglijking van
mensen is geweest? Maar als men dan beweert dat Voltaire aan de slavenhandel
zou verdiend hebben, zal toch wel goed de hele kwestie moeten onderzoeken voor
hij of zij Voltaire gaat verketteren, want hij had financiële contacten met
handelaars in Saint-Malo en hij schreef gunstig over de inspanningen van de
Quakers in Pennsylvanië die de slavernij afgeschaft wilden zien. Die handelscontacten
in Saint-Malo zijn wel vermeld, maar waar het over ging, blijkt niet duidelijk
en allerminst kan men zonder meer besluiten tot betrokkenheid bij de
driehoekshandel, de handel tussen Europa, West-Afrika en de Caraïben. De man
was puissant rijk, leende zeer comfortabel aan de groten der aarde en toch, of
Voltaire zich werkelijk met de slavenhandel heeft ingelaten, valt niet te
staven. Feit is dat we bij een auteur, niet enkel Voltaire wel eens
verschillende inzichten kunnen aantreffen, maar citaten zeggen zelden of zo een
uitspraak een verwijzing bevat naar andere auteurs, naar een algemene opvatting
of dat het de stellige visie van de auteur is. Maar dan nog, de lectuur van de
vele werken van Voltaire vergt tijd en aandacht en voor men tot een conclusie
komen kan, moet men ook nog eens wat secundaire lectuur doornemen. Voltaire is
niet enkel voor Frankrijk een belangrijke auteur, maar hij vocht zelf
autoriteiten aan, dus moet men hem ook niet meer autoriteit toekennen dan
nodig, namelijk als de auteur van een zeer wijdlopig oeuvre. Kwetste hij mensen
en volkeren? Het valt al langer op dat allerlei groepen mensen op een aspect
stelselmatig gaan fileren om hem of haar te kunnen afserveren als autoriteit.
In december,
januari hoorde ik hoe in Britse universiteiten en universiteitsbibliotheken
onwelgevallige beelden, doeken en plaquettes die een of andere schenker of
bestuurder eren en in herinnering houden, dienden te worden weggenomen of
vernietigd, zoals na een dictatuur nieuwe machthebbers de oude willen doen
vergeten. Eerst werd Stalin verguisd, na 1990 en nu doet men er alles aan om
zijn herinnering levendig te houden. Maar er is een verschil, namelijk dat in
een vrije samenleving die eerbewijzen, die wellicht controversieel zijn, niet
hoeven weggenomen te worden, omdat ze zouden kwetsen. De hele discussie over
Zwarte Piet in Nederland en in mindere mate in Vlaanderen heeft te maken met
het feit dat men zich gekwetst zou voelen als mens en als drager van een
Niet-Europese cultuur. Lange tijd ging het om Sint-Nicolaas en zijn moor, zoals
vorsten in Europa naast dwergen ook wel eens een moor in dienst hadden.
Slavernij? Inderdaad, maar Europa en de VS, Tsaristisch Rusland... hebben van
die praktijken afstand genomen.
Het
probleem is dat er op Leopold II inderdaad wel een en ander valt aan te merken,
maar de studenten die een aandenken aan hem weg wilden, vergeten te kijken naar
de eigen geschiedenis. Men pikt er een mikpunt uit en blijft blind voor wat er
nog allemaal niet zuiver op de graat is. Wat met Lord Kitchener, die in de
Boerenoorlogen kinderen en vrouwen liet opsluiten in concentratiekampen?
Men
gaat niet op zoek naar inzicht, naar de waarheid voor zover die historisch te
achterhalen valt, maar in plaats van de vroegere neiging mensen overdreven te
eren, vindt men er nu genoegen in mensen niet enkel van hun sokkel te stoten,
wat al eens wenselijk is, maar hen ook uit het zicht te doen verdwijnen wegens
kwetsend. Voor Niall Fergusson is dat een vorm van censuur die men niet moet
willen.
Zijn
argument is dat vrijheid van meningsuiting een absolute waarde is, waar anderen
menen dat men niet mag kwetsen, beledigen en andere vormen van schade
toebrengen, meer nog, men mag niet aanzetten tot geweld. Maar de vrijheid van
meningsuiting is ook een absolute voorwaarde voor een goed werkende democratie,
want als iemand iets zegt dat manifest niet spoort met de ervaren
werkelijkheid, dan kan men daarop reageren. Wie echter meent dat "vrijheid
van meningsuiting geen blanco cheque kan zijn om zomaar wat te zeggen, maar dat
men een evenwicht moet vinden tussen de inherente waarde van een gegeven visie
en de
plicht om te verzekeren dat andere leden van een gegeven gemeenschap als ten
volle erkende leden van die gemeenschap aan het debat kunnen deelnemen. Niet duidelijk is, suggereert Fergusson, wat die professor
letteren en onder andere ook diversiteit, mensen kan verhinderen deel te nemen
aan een debat. Niet duidelijk is evenmin waarom er zoveel aandacht gaat naar de
vraag wie te volle en niet ten volle als leden van een gemeenschap erkend zijn.
Het
is een vraag die altijd gereduceerd wordt tot de relatie van de bange blanke heteroseksuele
man en de anderen. Het is niet van belang gespeend dat er een verschil kan
gemaakt worden tussen het bewuste kwetsen van mensen en het zich gekwetst weten,
voelen, zonder dat er aanleiding toe is dat naar voor te schuiven. Met het
kaakslagflamingantisme heeft men gezien dat de Vlaamse Beweging in recentere
tijden wel eens gemakkelijk gekwetst was, maar dat een uitspraak van Kardinaal
Mercier over de status van het Nederlands, c.q. niet geschikt voor wetenschap
en filosofie (rond 1910) wel kwetsen moest. De jodenhaat die in Europa al voor
1914 een goede voedingsbodem had met heerschappen als Richard Wagner, de
'Wahldeutsche" Houston Stewart Chamberlain of Alfred Rosenberg, Adolf
Eichmann ook, hebben er het hunne toe bijgedragen, maar ook elders in Europa en
de VS leefde het antisemitisme. Henry Ford zou in 1927 zijn documenten hebben
laten verbranden, waarin hij heftig getuigde van zijn antisemitisme.
Het
verleden is geen koekendoos noch een snoepwinkel en wie niet gekwetst wil
worden, mag niets lezen van Plato, Aristoteles, Thomas van Aquino, Hegel,
Jean-Paul Sartre en zovele anderen, die altijd wel ergens kwetsende uitspraken
hebben gedaan, of beter, die nu zo opgevat worden. Wie keizer Nero verkettert
omdat hij de christenen vervolgde, kan evengoed Nero loven omdat hij een
hoogstaand heidendom koesterde, maar ook nog eens apert jonge mannen ter wille
was. Kortom, als men daar gekwetst door was, in katholieke tijden, werd ook wel
gespaard, want niet iedereen mocht die pagina's van Suetonius lezen. De cultuur
zit vol valkuilen voor politieke incorrectheid en kwetsende opmerkingen. Maar
waarom zou men gekwetst zijn door de afbeelding van de apostel Bartholemeus die
levend werd gevild en vervolgens met zijn vel in de hand wordt afgebeeld?
Zich
snel gekwetst weten, het lijkt wel een nieuwe trend, maar men weet niet eens of
die mensen zich wel ernstig met de kwestie hebben ingelaten. Het feit dat iets
kwetsend lijkt te volstaan. Darwin's theory over de evolutie van de soorten zou
voor velen ook kwetsend zijn, maar hij beschrijft hoe wonderlijk het leven op
deze aardkloot wel niet is. Men heeft de vrijheid van meningsuiting terecht
aangemerkt als een voorwaarde voor een open samenleving. Nu wil men verhinderen
dat opinies kwetsen. Beledigen mag niet, maar de werkelijkheid onderzoeken kan
ertoe leiden dat men onwelkome inzichten te berde moet brengen. In dat opzicht
kan men Niall Fergusson alleen maar volgen: hier kan geen censuur toegepast worden
en al helemaal niet door universiteiten, maar natuurlijk nooit niet.
Lasterlijke verhalen vertellen mag natuurlijk geenszins, maar die hebben ook
niets met de werkelijkheid te maken, als ze alleen willen lasteren.
Men
mag mensen niet moedwillig kwetsen of vernederen, maar de vraag is of al die
gekwetstheid niet een goed begrip der dingen in de weg staat. Vooral in
universiteiten en onderzoekscentra kan men op inzichten botsen die op het
eerste zicht niet sporen met de eigen opvattingen, maar die wel fundamenteel
kunnen zijn voor het goede begrip. Tijdens de jaren '60 en nadien heeft men wel
vaker conflicten gezien tussen hoogleraren en studenten, over de visie op mens
en samenleving, maar hier lijkt er een onverbloemd afwijzen van visies aan de
orde, alleen al omdat ze zouden kwetsen. Hoever kan de tolerantie gaan?
Bart
Haers
Reacties
Een reactie posten