Mark Demesmaeker, Carl Schmitt en Max Weber
Dezer
Dagen
Het bevreemdende autisme van de Catalanen en van Demesmaeker
Blind voor de politieke realiteit
Ik zie
politici en intelligente mensen in Vlaanderen alsmaar storm lopen voor de zaak
van de Catalanen en hun streven naar onafhankelijkheid. Ik ondersteun ook het
recht op zelfbeschikking van volkeren, maar wat mij bevreemdt is het volstrekte
gebrek aan politiek realisme.
Filosofen
als Carl Schmitt en Chantal Mouffe, maar ook sociale wetenschappers als Richard
Sennett en Michael J. Sandel hebben het mogelijk gemaakt opnieuw na te denken
over politiek als een kwestie van macht. Voor Schmitt gold dat macht erop neer komt
dat wie macht verworven heeft de
noodtoestand kan afroepen. Dat lijkt er dan op dat er zoiets bestaat als totale
macht, maar Schmitt begreep, gezien de omstandigheden van de politici in de
Republiek van Weimar de burgers een ernstig gebrek aan duidelijk gezag ervoeren
en dat zij, die politici hun belangen niet adequaat konden behartigen. Hij
betwistte met andere woorden de gedachte dat een republiek en democratie
vanzelfsprekend onder machteloosheid van verantwoordelijke politici gebukt zou
moeten gaan.
Het
klopt dat de geleerde probeerde aansluiting te vinden met de leiders van de
NSDAP maar net als Martin Heidegger konden krachten binnen het nazi-bestel hem
snel uitsluiten, in 1936. Schmitt werd dus lid van de partij en schreef
artikelen om de nieuwe situatie te ondersteunen, waarbij men bedenken kan dat
hij tussen 1919 en 1932 vooral ijverde voor een staatsrechtelijke orde waarin
politici ook verantwoordelijkheid hadden, de macht hadden om besluitvorming ook
uit te rollen.
Marc
Demesmaeker vindt, veronderstelt dat Rajoy het recht niet heeft om Catalonië
tegen te houden. Ook heeft men de Catalanen wijs gemaakt, op de mouw gespeld
dat zij hun eis op onafhankelijkheid onverkort en wellicht onverwijld
gerealiseerd mogen zien. Dat op deze hele situatie het stempel drukt van
politieke wankelmoedigheid in hoofde van de voormalige Spaanse premier, Jose
Luis Zapatero van huize uit PSOE, die de Catalaanse steun nodig had om zijn
regering in Madrid te vormen, laat men ook onvermeld.
Voor
zover men in de chaos van gebeurtenissen enige orde kan krijgen, zou Zapatero
Catalonië een statuut aangeboden hebben dat in de Spaanse
volksvertegenwoordiging werd goedgekeurd maar door de huidige premier, Mariano
Rajoy, toen fractieleider in de oppositie werd aangevochten bij het
hooggerechtshof, wat als een legitiem hanteren van een politiek-institutioneel
instrument moet heten. In 2010, dus na rijp bereid beraad, werd dat statuut
strijdig met de grondwet bevonden. De vraag is dan of de grondwettelijke
toetsing dan alleen maar een juridische afweging zou zijn, zoals de Catalanen beweren,
terwijl in een rechtsstaat de toetsing van wetten en dus al helemaal een nieuw
statuut van een regio vanzelfsprekend getoetst worde aan de grondwet, die de
Catalanen mede onderschreven hebben.
Hoe
legitiem de strijd van de Catalanen ook mag zijn, stellen dat Madrid maar moet
laten gebeuren, kan op mij geen indruk maken. Precies de inzichten over macht,
gezag en wettelijkheid, instituties moeten ons beschermen tegen de willekeur
van toevallige machthebbers. De macht in een democratie is inderdaad getemperd,
heeft in wezen geen sluitsteen waar alles samenkomt. In Catalonië blijken de
opeenvolgende leiders, zoals Pujol, Artur Mas en Carles Puidgemont zeker in hun
publieke optreden vaak de ambitie te koesteren meer te zijn dan de drager van
een publiek ambt. Nog afgezien van de corruptieschandalen – ook de partij van
Mariano Rajoy heeft ermee te maken – heeft de politiek in Catalonië, zoals we
die min of meer kunnen volgen veel weg van exclusie, waarbij de Spaanse
partijen, PP en PSOE als strijdig met de belangen van de Catalanen worden
weggezet. Dat draagt er niet toe bij dat men gemeenschappelijke grond kan
vinden om tot het inzicht te komen dat men het wel niet eens kan worden, maar
gegeven de ontwikkelingen wel overeenstemming moet vinden over de afwikkeling.
Wat
hier dus aan de orde is, geachte lezer, is niet de Catalaanse kwestie, maar de
gedachte dat als een groep mensen tegen de regering zegt: “gedaan, wij doen
niet meer mee”, zonder de wegen van de wet te volgen, misschien wel gelijk kan
hebben met haar verzuchtingen, toch niet verwachten moet dat haar verlangen
ingewilligd zal worden. Marc Demesmaeker maakt duidelijk dat je als politieke
groep mag zeggen: “wij lappen de wet en grondwet aan onze laars” opdat iedereen
daar braaf op in zal gaan. Minstens de regering in Madrid en de
Parlementsleden, maar ook de leden van het Grondwettelijk hof hebben een
ambtseed afgelegd. Men kan van die ambtsdragers niet verwachten dat ze hun
verantwoordelijkheid en autoriteit niet zouden gestand doen.
Het
wezen van politieke strijd, ook in een democratie blijft dat men weerstanden
moet overwinnen om een en ander te bereiken. Het eigene aan populisten is nu
net dat zij mensen willen doen geloven dat die structuren, instituties er
vanzelfsprekend niets van bakken, terwijl ze wel degelijk ons, de burgers de
garantie geven te leven in rechtszekerheid en niet zomaar opgepakt of beroofd
kunnen worden, eigendommen genaast kunnen zien worden op bevel van een
machthebber. Carl Schmitt niet lezen kan voor politici gevaarlijk zijn. Maar
dan nog moet men verder kunnen nadenken over hoe politiek en het particuliere
leven zich tot elkaar verhouden en wat dat nu wel inhoudt, het beroep van politicus,
zoals Max Weber dat heeft beschreven in een rede in 1919. Politiek kan niet
zonder bevlogenheid, wat in Catalonië rijkelijk voorhanden is, maar evenmin
zonder zin voor verantwoordelijkheid – waarover men wel eens vertwijfeld de
handen ten hemel moet heffen – en koel inzicht, waaraan het al helemaal blijkt
te ontbreken. Laat politici ook opletten voor wat hun ijdelheid kan versterken,
want dan vergeten ze met aandacht naar de realiteit te kijken en te doen wat
moet in hoofde van de belangen van hen die de politicus in kwestie steunen en
de anderen. Men stelt voor alsof men kiezen moet tussen “Gesinnungsethik” en “Verantwortungsethik”,
terwijl ik de stellige indruk heb dat het ene zonder het andere tot excessen en
gebrek aan realisme moet leiden.
Overwegingen
als deze ontbreken in hoofde van Mark Demesmaeker als hij zo door blijft draven
in zijn steun aan de Catalanen die onafhankelijkheid willen; voor de anderen
heeft hij helemaal geen oog. Ook van de hoofdrolspelers, Rajoy, Puidgemont en
vele anderen vergt de nu geschapen situatie aandacht voor de aanmaningen van
Schmitt en Weber, een openheid van geest die ik bij de Catalanen en bij Rajoy zie ontbreken. Of dat ligt aan de achterliggende
gebeurtenissen, de historische claims van de Catalaanse onafhankelijkheidsstrijders,
aan de verwijten uit Catalonië als zou
Franco uit de doden zijn opgestaan ook, wat wel erg vergaand moet heten, moeten we vooral zien als een retoriek die
niet zorgt voor oplossingen.
Door blindweg de Catalanen te volgen, doet men de
mensen in Galicië, Andalusië en al die andere regio’s ook nog eens onrecht aan.
Waarom laat men hier, vanwege de Catalanen de wederkerigheid niet spelen? Catalanen mogen naar onafhankelijkheid streven, Marc Demesmaeker mag hen ondersteunen - waarom zou ik dat verbieden, want ik heb autoriteit noch macht - maar ik ben wel gerechtigd mij af te vragen of dit voor mij als Vlaming en Europeaan dan wel voor mij als burger zonder meer een goede benadering mag heten. Het doel is onafhankelijkheid van Catalonië, maar welke politiek zal men voeren? Hoe democratisch zal dat nieuwe land zijn en hoe slagkrachtig de regering?
Bart
Haers
Reacties
Een reactie posten