Mark Demesmaeker, Carl Schmitt en Max Weber


Dezer Dagen


Het bevreemdende autisme van de Catalanen en van Demesmaeker
Blind voor de politieke realiteit



Max Weber hield in 1919 een redevoering voor
studenten, terwijl in Duitsland de instellingen in
elkaar donderden een rede over politiek bedrijven als
beroep kan betekenen. Ik denk dat men dit wel eens
aan politici als Mark Demesmaker zou moeten
bezorgen. 
Ik zie politici en intelligente mensen in Vlaanderen alsmaar storm lopen voor de zaak van de Catalanen en hun streven naar onafhankelijkheid. Ik ondersteun ook het recht op zelfbeschikking van volkeren, maar wat mij bevreemdt is het volstrekte gebrek aan politiek realisme.

Filosofen als Carl Schmitt en Chantal Mouffe, maar ook sociale wetenschappers als Richard Sennett en Michael J. Sandel hebben het mogelijk gemaakt opnieuw na te denken over politiek als een kwestie van macht. Voor Schmitt gold dat macht erop neer komt dat wie macht verworven heeft  de noodtoestand kan afroepen. Dat lijkt er dan op dat er zoiets bestaat als totale macht, maar Schmitt begreep, gezien de omstandigheden van de politici in de Republiek van Weimar de burgers een ernstig gebrek aan duidelijk gezag ervoeren en dat zij, die politici hun belangen niet adequaat konden behartigen. Hij betwistte met andere woorden de gedachte dat een republiek en democratie vanzelfsprekend onder machteloosheid van verantwoordelijke politici gebukt zou moeten gaan.

Het klopt dat de geleerde probeerde aansluiting te vinden met de leiders van de NSDAP maar net als Martin Heidegger konden krachten binnen het nazi-bestel hem snel uitsluiten, in 1936. Schmitt werd dus lid van de partij en schreef artikelen om de nieuwe situatie te ondersteunen, waarbij men bedenken kan dat hij tussen 1919 en 1932 vooral ijverde voor een staatsrechtelijke orde waarin politici ook verantwoordelijkheid hadden, de macht hadden om besluitvorming ook uit te rollen.

Marc Demesmaeker vindt, veronderstelt dat Rajoy het recht niet heeft om Catalonië tegen te houden. Ook heeft men de Catalanen wijs gemaakt, op de mouw gespeld dat zij hun eis op onafhankelijkheid onverkort en wellicht onverwijld gerealiseerd mogen zien. Dat op deze hele situatie het stempel drukt van politieke wankelmoedigheid in hoofde van de voormalige Spaanse premier, Jose Luis Zapatero van huize uit PSOE, die de Catalaanse steun nodig had om zijn regering in Madrid te vormen, laat men ook onvermeld.

Voor zover men in de chaos van gebeurtenissen enige orde kan krijgen, zou Zapatero Catalonië een statuut aangeboden hebben dat in de Spaanse volksvertegenwoordiging werd goedgekeurd maar door de huidige premier, Mariano Rajoy, toen fractieleider in de oppositie werd aangevochten bij het hooggerechtshof, wat als een legitiem hanteren van een politiek-institutioneel instrument moet heten. In 2010, dus na rijp bereid beraad, werd dat statuut strijdig met de grondwet bevonden. De vraag is dan of de grondwettelijke toetsing dan alleen maar een juridische afweging zou zijn, zoals de Catalanen beweren, terwijl in een rechtsstaat de toetsing van wetten en dus al helemaal een nieuw statuut van een regio vanzelfsprekend getoetst worde aan de grondwet, die de Catalanen mede onderschreven hebben.

Hoe legitiem de strijd van de Catalanen ook mag zijn, stellen dat Madrid maar moet laten gebeuren, kan op mij geen indruk maken. Precies de inzichten over macht, gezag en wettelijkheid, instituties moeten ons beschermen tegen de willekeur van toevallige machthebbers. De macht in een democratie is inderdaad getemperd, heeft in wezen geen sluitsteen waar alles samenkomt. In Catalonië blijken de opeenvolgende leiders, zoals Pujol, Artur Mas en Carles Puidgemont zeker in hun publieke optreden vaak de ambitie te koesteren meer te zijn dan de drager van een publiek ambt. Nog afgezien van de corruptieschandalen – ook de partij van Mariano Rajoy heeft ermee te maken – heeft de politiek in Catalonië, zoals we die min of meer kunnen volgen veel weg van exclusie, waarbij de Spaanse partijen, PP en PSOE als strijdig met de belangen van de Catalanen worden weggezet. Dat draagt er niet toe bij dat men gemeenschappelijke grond kan vinden om tot het inzicht te komen dat men het wel niet eens kan worden, maar gegeven de ontwikkelingen wel overeenstemming moet vinden over de afwikkeling.

Wat hier dus aan de orde is, geachte lezer, is niet de Catalaanse kwestie, maar de gedachte dat als een groep mensen tegen de regering zegt: “gedaan, wij doen niet meer mee”, zonder de wegen van de wet te volgen, misschien wel gelijk kan hebben met haar verzuchtingen, toch niet verwachten moet dat haar verlangen ingewilligd zal worden. Marc Demesmaeker maakt duidelijk dat je als politieke groep mag zeggen: “wij lappen de wet en grondwet aan onze laars” opdat iedereen daar braaf op in zal gaan. Minstens de regering in Madrid en de Parlementsleden, maar ook de leden van het Grondwettelijk hof hebben een ambtseed afgelegd. Men kan van die ambtsdragers niet verwachten dat ze hun verantwoordelijkheid en autoriteit niet zouden gestand doen.

Het wezen van politieke strijd, ook in een democratie blijft dat men weerstanden moet overwinnen om een en ander te bereiken. Het eigene aan populisten is nu net dat zij mensen willen doen geloven dat die structuren, instituties er vanzelfsprekend niets van bakken, terwijl ze wel degelijk ons, de burgers de garantie geven te leven in rechtszekerheid en niet zomaar opgepakt of beroofd kunnen worden, eigendommen genaast kunnen zien worden op bevel van een machthebber. Carl Schmitt niet lezen kan voor politici gevaarlijk zijn. Maar dan nog moet men verder kunnen nadenken over hoe politiek en het particuliere leven zich tot elkaar verhouden en wat dat nu wel inhoudt, het beroep van politicus, zoals Max Weber dat heeft beschreven in een rede in 1919. Politiek kan niet zonder bevlogenheid, wat in Catalonië rijkelijk voorhanden is, maar evenmin zonder zin voor verantwoordelijkheid – waarover men wel eens vertwijfeld de handen ten hemel moet heffen – en koel inzicht, waaraan het al helemaal blijkt te ontbreken. Laat politici ook opletten voor wat hun ijdelheid kan versterken, want dan vergeten ze met aandacht naar de realiteit te kijken en te doen wat moet in hoofde van de belangen van hen die de politicus in kwestie steunen en de anderen. Men stelt voor alsof men kiezen moet tussen “Gesinnungsethik” en “Verantwortungsethik”, terwijl ik de stellige indruk heb dat het ene zonder het andere tot excessen en gebrek aan realisme moet leiden.

Overwegingen als deze ontbreken in hoofde van Mark Demesmaeker als hij zo door blijft draven in zijn steun aan de Catalanen die onafhankelijkheid willen; voor de anderen heeft hij helemaal geen oog. Ook van de hoofdrolspelers, Rajoy, Puidgemont en vele anderen vergt de nu geschapen situatie aandacht voor de aanmaningen van Schmitt en Weber, een openheid van geest die ik bij de Catalanen en bij  Rajoy zie ontbreken. Of dat ligt aan de achterliggende gebeurtenissen, de historische claims van de Catalaanse onafhankelijkheidsstrijders,  aan de verwijten uit Catalonië als zou Franco uit de doden zijn opgestaan ook, wat wel erg vergaand moet heten,  moeten we vooral zien als een retoriek die niet zorgt voor oplossingen. 

Door blindweg de Catalanen te volgen, doet men de mensen in Galicië, Andalusië en al die andere regio’s ook nog eens onrecht aan. Waarom laat men hier, vanwege de Catalanen de wederkerigheid niet spelen? Catalanen mogen naar onafhankelijkheid streven, Marc Demesmaeker mag hen ondersteunen - waarom zou ik dat verbieden, want ik heb autoriteit noch macht - maar ik ben wel gerechtigd mij af te vragen of dit voor mij als Vlaming en Europeaan dan wel voor mij als burger zonder meer een goede benadering mag heten. Het doel is onafhankelijkheid van Catalonië, maar welke politiek zal men voeren? Hoe democratisch zal dat nieuwe land zijn en hoe slagkrachtig de regering? 

Bart Haers  


Reacties

Populaire posts