De handdruk als blijk van integratie

Dezer Dagen

Handdruk als sleutel

Cultuurpsychologische verkenning

Misschien hadden sommige mensen
deze week eens bij dit boek te
rade kunnen gaan, om met zin voor
nuance tegen de handdruk van Aron
Berger aan te kijken. 

Hoe begroeten we mensen? Met een handdruk, zegt men, maar in de praktijk gaat het om meer dan die handdruk, want het is de uiting van integratie. Vooral als mannen en vrouwen elkaar een hand geven, is de assimilatie volkomen. Hoeveel vrouwen zullen toegeven dat ze niet altijd graag een hand geven, omdat ze geen vertrouwen hebben in die andere. Vergeten we niet dat ook de kus vaak ter begroeting gewisseld wordt. Dan hebben we het nog niet over de judaskus noch over de kus van Erich Honnecker en Michaïl Gorbatsjev. Begroetingsrituelen zijn belangrijk, ook om mensen toe te laten tot de inner circle of hen op afstand te houden en daarom kan men het een cultuurpsychologisch fenomeen noemen.

Joodse mensen ontmoeten geeft altijd wel even een risicofactor, want hoe moet men weten wat te doen? In wezen hangt het af van de omstandigheden, van de wijze waarop men iemand ontmoet, al dan niet formeel of volkomen informeel. De vraag is dan ook wat we bereiken met een groet en hoe ook in onze samenleving de handdruk eerst vrij aan stand gebonden was, waarbij burgers elkaar begroeten bij toevallige ontmoetingen en bij het beklinken van een transactie. Stellen dat de handdruk ook al een vrucht van de Verlichting zou zijn, lijkt mij niet te staven en dat heeft ook geen betekenis; wel is het wellicht een vrucht van de democratisering van de samenleving, waarbij gelijkheid in een handdruk tot uitdrukking kon komen, kan komen. In Londen, vertelt men wel eens, heette de residentie van de Belgische regering in ballingschap hand shaking corner. De handdruk was daarbij blijkbaar banaal geworden.

Het is ook wat mij nu treft, de handdruk, van mannen en vrouwen in officiële omstandigheden wordt gezien als een uiting van integratie, als een blijk van respect ook, waar bijvoorbeeld joodse vrouwen zich wel ongemakkelijk bij voelen. Zijn ze dan niet goed geïntegreerd? Of geven we aan die integratie een wel zeer beperkte visie, die neerkomt op assimilatie? Overigens, hoe gaan we dan om met die andere vereiste, die van authenticiteit, die in het gedrang kan komen? De kwestie van integratie en assimilatie is en blijft bijzonder complex en botst ook met andere waarden, die we aan de Verlichting menen te moeten toeschrijven. Het is overigens toch ook bedenkelijk dat we van iedereen verregaande gelijkheid in levensstijl verwachten, wat bij mooi weer leidt tot eindeloos geneuzel over barbecueën. De media zijn al sinds het begin van de schrijfkunst ook een bron van assimilatie geweest, wat met de komst van de radio en de televisie alleen maar versterkt is geworden. Kijken we naar Vlaanderen, vijftig jaar geleden, dan herinner ik mij dat inzake taalgebruik en onderlinge omgang mensen veeleer afstandelijk bleven, eens men buiten de eigen straat kwam. De invloed van onderwijs en media, de toegenomen mobiliteit en sociale mobiliteit hebben op een aantal vlakken de omgang tussen mensen gewijzigd, waarbij men na de zomer van ’69 steeds meer kussende mensen op straat zag, maar de groet op straat, die verdween geleidelijk, ook in de dorpen. De toevallige ontmoeting werd volkomen informeel, de ontmoeting in formele omstandigheden geritualiseerd.

Het is dus belangwekkend te zien hoe mensen plots aan de handdruk gewisseld tussen mannen en vrouwen een buitensporige betekenis hechten; plots geldt de handdruk als een teken van integratie, waarop Aron Berger zich de vraag stelde of hij nog wel zijn eigen achterban zou vertegenwoordigen, als hij te ver zou meegaan in de eisen van de Vlamingen, zonder echt een antwoord te krijgen. Overigens zag men er ook weer een sein in dat mensen algauw blijken van onderwerping geven.

Soumission? Het is het codewoord om al te grote lankmoedigheid tegenover migranten aan de dag gelegd te hekelen, terwijl die vrees voor overrompeling door moslims niet enkel een kwestie is van getalsmatige verhoudingen kan zijn. Overigens, wie gelooft dat Michel Houellebecq origineel was, moet nog eens een filmpje bekijken dat wijlen Theo Van Goch op aangeven van Ayaan Hirsi Ali gemaakt werd, “Submission”, waarin de vrouw zich beklaagd over de verregaande vorm van onderwerping in naam de religie wordt afgedwongen. Van Gogh werd vermoord in 2004 en Ayaan het land uitgezet op instigatie van een politica die zich van de islamofobie bediende voor eigen profijt.

Het punt is dat er zich inderdaad een cultuurpsychologisch spanningsveld ontwikkelde rond de aanwezigheid van moslims in onze samenleving, waar we steeds meer de gevolgen van zien. Vergeleken met het UK waar religieuze vrijheid ver is doorgedreven en moslims al langer hun eigen subcultuur ontwikkeld hebben en zo de verdere integratie trachten tegen te gaan, is die neiging tot segregatie in sommige kringen te onzent ook aanwezig, tegelijk ziet men dat mensen hier de twee werelden waar ze in leven trachten te verzoenen. Daarnaast leven dus nog joodse mensen die in de loop van decennia hun eigen kringen hebben ontwikkeld, tot en met scholen en bewust afstand houden tot de profane wereld. Opvallend is ook dat een aantal chassidische bewegingen antizionistisch zijn, vanuit de gedachte dat de stichting van een nieuwe staat voor joodse mensen niet door mensen gerealiseerd kan worden. Voor hen is Israël geen goed antwoord op de verspreiding van joodse mensen sinds de vernieling van de tempel door de Romeinen.

De joden hebben in Europa een lange geschiedenis, die vaak met vervolgingen, uitdrijvingen en afpersing te maken hebben gehad, wat de afzijdigheid van sommige joodse groepen en bewegingen kan verklaren; als buitenstaanders valt het voor ons moeilijk de spijswetten te vatten, de kledingvoorschriften en andere zaken te begrijpen, net omdat er geen rationele grondslag voor is, wel zoekt men vaak op grond van redelijke argumenten naar een leefbaar antwoord voor de eigen mensen en voor hun overleven in een soms vijandig aangevoelde omgeving.

Deze week ging het nog over het feit dat joodse mensen die lang in de verwerking van diamant actief waren geweest de laatste tijd last hebben van de verschuivingen binnen de diamantindustrie, wat tot verarming zou leiden. Hoe het zit, is me niet geheel duidelijk, want cijfers over de diamantindustrie zijn niet zo gemakkelijk te vinden, maar belangrijk is toch vast te stellen dat deze mensen zich in Antwerpen minder aanvaard lijken te weten. Ook het verbod op onverdoofd slachten heeft voor hen gevolgen, omdat de spijswetten net op dat vlak heel specifiek zijn en dus komen ze in de knel met de nieuwe regels rond slachten van vee. Moet men dieren ontzien in het slachtgebeuren, dan nog is het de vraag of de slacht volgens specifieke spijswetten een uiting zijn van barbarij, terwijl wij veel meer vee laten slachten voor onze dagelijkse steak, waarbij we nauwelijks dertig procent van het vlees van zo een rund consumeren. Is dat niet erger dan het onverdoofd slachten?

Kortom, het gebeuren rond Aron Berger roept vragen op, omdat de kwestie van de handdruk in formele, officiële omstandigheden tegelijk een aanval mocht heten op gebruiken binnen een inderdaad redelijk gesloten gemeenschap. Is het een blijk van onderwerping als men die gemeenschap in haar eigenheid laat, ook al kunnen we de redelijkheid van die gewoonten en regels niet altijd onderschrijven. Wie kijkt naar de literatuur die uitgaat van mensen die in Nederland opgroeiden in de kringen van bevindelijk gereformeerden en andere zeer aan de bijbel gehechte gemeenten, zal merken dat er ook daar een zekere afsluiting van de buitenwereld in stand wordt gehouden. Men kan het sectair gedrag noemen, maar daarmee komt men ook niet verder. Hoewel het niet mijn ding is, kan ik die gemeenten wel aanvaarden, al blijken ze ook een stil verwijt aan het seculiere bestaan dat wij leven. Als zij evenwel geen poging ondernemen om greep te krijgen op de samenleving en hun inzichten niet op willen leggen aan buitenstaanders, dan kan men daarmee leven. Of hun weigering hun kinderen in te enten tegen onder meer mazelen daar ook onder valt, blijkt terecht voorwerp van discussie, omdat er de afgelopen tijd meer gevallen zijn vastgesteld van mazelen. Nu zijn er ook andere, niet religieus geïnspireerde groepen, die zich tegen vaccinaties verzetten, omdat ze de natuur niet teveel in de weg willen leggen.

Zelf vind ik niet de diversiteit van onze samenleving een verdienste is, maar het is wel een feit waar we niet omheen kunnen. De kwestie is veeleer of we met mensen kunnen samenleven die niet helemaal leven zoals wij dat hier gewoon zijn, zoals wij het wenselijk achten. Cultuurpsychologische analyses ontbreken, wel roept men voortdurend dat de publieke discussies te zeer door identitaire kwesties zijn beladen, maar kan het anders als we moeten vaststellen dat mensen hun ouders, voorouders in alle hoeken van de wereld moeten zoeken. Het is een relatief nieuwe situatie, waarbij sommige spraakmakende opinieboeren vinden dat we zo snel mogelijk tot een smeltkroes moeten evolueren, anderen menen dat onze elites zichzelf zoveel mogelijk willen wegcijferen. Segregatie is niet de oplossing, maar gedogen dat sommige groepen hun eigen levenswandel in een eerder besloten kring vorm geven, hoeft hun deelname aan het publieke samenleven niet in de weg te staan, tenzij wij onze eisen gaan aanscherpen.

Die verschillende culturen, subculturen kunnen dan wel in sommige gevallen tot geweld leiden, als ze menen via geweld hun deel van de koek op te kunnen eisen en dat mag niet worden gedoogd. Oplettende politiediensten en magistraten hebben al enkele keren op dat risico gewezen, maar zij zullen ook niet beweren dat die groepen vanzelfsprekend en globaal vatbaar zijn voor crimineel gedrag. Oplettendheid bepleiten ligt voor de hand, maar het slag om slinger waarschuwen voor (verregaande) vormen van onderwerping, lees: aan de Islam, heeft het risico dat we onze eigen lokale verscheidenheid in de vernieling rijden. Niet iedereen moet van Will Tura of Tomorrowland te houden, van Brusselmans of de Kampioenen, toch? We willen zozeer en dat naar de letter dat we allemaal dezelfde waarden delen, tot in detail uitgespeld dat het beangstigend wordt. Ik zal zelf wel niet meer in de verleiding komen een heilsleer te omhelzen, maar ik denk dat men medeburgers ook hun gangen moet laten gaan. Over de grenzen van wat aanvaardbaar is, kan wel een stevig debat gevoerd worden, maar de handdruk is te symbolisch geworden opdat het debat nog enig inzicht brengen zal. En neen, de Verlichting is niet een schatkamer  waar we naar believen argumenten uit kunnen putten. De verlichting vergt, met Kant: “Aude Sapere”, dit is “durf te denken” en dat hebben we de afgelopen dagen net niet gezien.

Bart Haers