heel erg oud worden, zegen of vloek?

Dezer Dagen

 

 

Na vele levensdagen

 

M.A.S.H. 
een televisieserie uit vroege jaren 1970, hier de 
cast van 1974, 20 jaar na het bestand in de 
Koreaanse oorlog

Een afscheid in een dorp onder de rook van Luik, Dahlem, afscheid van een lang leven, zelfs zozeer dat we wie gaat na 92 jaar in het leven soms al te vroeg vinden gaan, alsof zo iemand niet het recht heeft na gedane arbeid te gaan rusten. Een oude dame in Gent vroeg en kreeg een genadige dood, nadat haar perspectieven om rustig thuis nog wat tijd te beleven waren weggedeemsterd, maar haar levenswil kon niet meer opwegen tegen de kwalen en pijnen van de oude dag.

 

Ze worden 90, 100 en sommige zijn nog heel kwiek en blij te leven, tot dan het lijden aanvangt, omdat het lichaam strammer en stijver wordt, wat op zich al kan leiden tot een tijdelijke bedruktheid, eerder dan  een depressie, maar toch. Hoe kijken we naar hen, als zwakke tere plantjes of krasse knarren die niet van wijken willen weten? Het is merkwaardig genoeg ook hier een kwestie van binaire blik, of sterk en zelfredzaam, dan wel zwaar hulp behoevend en daar schort iets aan, namelijk de blik op individuele personen. We zijn ook vaak onder de indruk van die krasse mensen, die nog mee kunnen praten met de jongere generaties  en het maakt hun leven ook fijner. Maar komen de kleine en grotere kwaaltjes, dan wordt het een werk van lange adem om hen nog iets van levensvreugde te geven, lijkt het wel. En wat de beste hulp is, laat zich raden, of net niet.

 

Lange tijd hoopte ik niet met de vraag om euthanasie door een dierbare geconfronteerd te worden, maar uiteindelijk gaat het om waardig te kunnen leven en dan kan euthanasie verlossing brengen. Nu hebben mensen van gezegende leeftijd wellicht al een en ander meegemaakt, zorgen, zelf ziek geweest of een geliefde wat dan weer – ut supra – heel wat zorgen en bijstand met zich bracht. Zieken verzorgen is een van de werken van barmhartigheid en mensen doen dat meestal uit eigen beweging, al hoort men wel eens de oude mensen nog weinig bezoek krijgen, weggestopt zitten. Het lijkt me haast onvermijdelijk dat we niet hetzelfde ritme volgen, maar toch mag men die absolute uitspraken over gebrek aan bezoek niet op de letter nemen, maar kan men de stille veronachtzaming ook niet negeren. En toch, zo een oude dame die nog in haar appartement leeft maar beseft dat het niet meer lukt, onafhankelijk te leven maar na rijp beraad, ook van de huisarts de toezegging krijgt te mogen gaan, dat wekt bewondering..

 

Die omstandigheden brengen misschien Taedium Vitae, levensmoeheid, zoals Goethe dat beschreef en zelf ook ervaren had, waarbij de enige manier om ermee om te gaan erin bestaat een instrument voor een lethale handeling, gif of een dagger, oftewel een dolk, zoals in zijn roman Wilhelm Meisters Lehrjahre bij de hand te hebben, op het nachtkastje bijvoorbeeld. Het is nagenoeg vergeten dat mensen die nu bijna eeuwelingen mogen worden, een zeer lange weg door het leven hebben gegaan. Hoezo vergeten? Als ik naar wijlen mijn vader kijk, dan weet ik dat ik hem leerde kennen toen hij zowat 45 was, toen ik 5 was. Er was veel gebeurd  in zijn leven, waarvan we wel een en ander wisten, maar niet alles. De historicus en de biograaf moeten naar een ander heden, een andere wereld trekken. Dat geldt ook voor mijn moeder en al die anderen, maar het laat zien dat we het streven  het leven van anderen begrijpen toch wel heel wat voeten in de aarde heeft, want het gaat om het grote leven en het kleine, persoonlijke. Wie kan zeggen, zoals Alice, dat ze kans had gezien zich aan te melden als verpleegkundige voor de oorlog in Korea, maar dat ging om medische redenen niet door, want hoewel zij een groot hart had, was haar fysieke hart eerder te klein. Ik zag haar, toen ze erover iets vertelde, in de setting van M.A.S.H., een veldhospitaal achter het front in Zuid-Korea, waar de Amerikanen legerden. Ze is er niet geraakt, maar vervolgens kwam ze in Soest terecht, waar ze ook zou trouwen, maar waardoor zoals in die tijd te doen gebruikelijk haar professionele leven enige tijd had op te bergen. Het verdere leven had dan weer andere verrassingen en tegenslagen in petto, maar wie haar in de laatste jaren leerde kennen, kreeg wel iets te horen, maar alvast geen bitterheid.

 

Jean aan de andere kant zette zich in, zeker na zijn pensionering voor goede doelen, maar we hoorden niet altijd waar hij mee doende was. Hij had een dochter verloren aan ziekte en een andere in een ongeval, maar ook bij het overlijden van zijn schoonzoon, bleek hoe hij vriendelijk en welgemoed bleef, een zekere zachtheid ten toon spreidde. Dat afscheid mogen meevieren geeft denk ik betekenis aan wat humanisme kan bieden, niet het stelsel van theoretische concepten, wel de levensadem die het menszijn, het individuele en de grotere kring van bekenden, van naaste verwanten tot verre, vage bekenden en soms zelfs de onbekenden die onze leven meebepalen door mogelijkheden te bieden. Bij de wake bij zijn schoonzoon, tevens mijn broer, stond hij er terecht op dat we hem het respect en erkenning zouden doen toekomen, niet kleine souvenirs en anekdotes te berde brengen.

 

De ouden baden wel eens om een schone dood, een geborgen dood in het eigen bed, niet getroffen door ziekte of noodweer maar gewoon omdat het lichaam niet meer mee wil, maar als je 90 + en zelfs 80 + bereikt kan men dat niet wijten aan een fout geleefd leven, door verzaken aan de plicht gezond te leven. Hoe kan men dan nog spreken van zelfontplooiing en zelfbeschikking? Jaren geleden vertelde oude man, zoon van een boerenkoppel dat hij volgens de huidige normen zeer ongezond had gegeten, gedronken, misschien zelfs gevreeën maar toch, voegde hij eraan toe, werd hij 100, met plezier, maar het laatste jaar was geen geschenk, want toen begon de aftakeling.

 

Deze mensen die ik kende, die oud mocht worden – ik kende er ook die stierven voor ze Abraham hadden gezien – waren niet doelgericht bezig geweest met gezond leven, of toch niet doorgedreven. Wij hebben vaak geen zicht op de tijdlijn van hun bestaan, kennen een aantal higlights zelden eventuele dieptepunten, maar kennen vaak niet samenhang der dingen, het kruisen der wegen van de grote geschiedenis en de eigen persoonlijke en familiale geschiedenis. De oorlog meemaken als twaalfjarige communicante, het verhaal van Alice dus, bracht een groot bewustzijn van de ellende, ook wel dienstbaarheid, zoals Belgische of Franse krijgsgevangenen die langs hun hoeve aan de Durme voorbij gingen op weg naar Duitsland. Er werd toen brood gedeeld, maar de ouders mochten niet oud worden. Wij willen ons leven helemaal in de hand nemen en alles controleren, maar vraag is of dat wel zo gezond is.  

 

Denkend aan deze mensen dringt het besef door dat niemand er iets aan te zeggen heeft wanneer en in welke wieg men geboren wordt, nog hoe het leven zich zal ontrollen. Veel van die heel oude mensen bleken dan ook dankbaar voor het goede leven dat ze hadden gehad, maar vrezen al eens dat het einde niet zo glorieus zou zijn. Begrijpelijk, zou ik denken, maar als we onze laatste adem uitgeblazen hebben, is het toch aan anderen om er nog iets van te maken. Maar dankbaarheid tonen blijkt moeilijker dan ik had gedacht, want zo leren zij, de ouden, dat als het niet oprecht is, die dankbaarheid, dan klinkt het als schelle cymbalen. Omdat we de bron ervan niet kennen, zo merk ik, lijkt het om de gauw gevulde hand te gaan, terwijl er net zoveel in die handen gelegd was geworden, ook leedwezen, gaat het niet om afzonderlijke tastbare gaven, al bleven, blijven die belangrijk, maar om de indruk dat het leven.

 

Sic transit gloria mundi of nog: « O quam cito transit gloria mundi » aangezegd bij de pauskroning aan de nieuwe Petrus, maar voor onze, voor de vorige generatie geldt dat minstens de heerlijkheid van deze wereld voor velen lange tijd kan blijven duren, al beseffen we dat lang niet altijd, omdat we ons blindstaren op wat niet bereikt wordt. Aan de andere kant kan het met grootsigheid ook gauw genoeg gedaan zijn. Maar tot nader order mogen we langer leven dan onze voorouders doorgaans konden verwachten.

 

Bart Haers