Angst versus vertrouwen
Kritiek
Angst in de samenleving
 |
| Graag zet ik dit boekje even op de voorgrond. De lectuur is nog niet rond, maar is wel opvallend qua toonzetting. Susan Neiman, Afgezien van van de feiten. Boom 2014. prijs: 14,50 €. 94 pp. |
Het
valt op dat in de discussie over welvaart en rijkdom de afgelopen tijd een
frustratie aan het licht gekomen is dat sommige mensen, families over een groot
vermogen beschikken en andere heel erg vrezen niet rond te komen. Links meent
dat die ongelijkheid, elke ongelijkheid onaanvaardbaar is. Maar ik heb nog
niemand gehoord dat sommige organisaties die met een goed, nobel doel zijn
opgericht, over diepe zakken beschikken en dat ook dat voor ongelijkheid zorgt.
Het blijft de vraag of we de rijkdom per definities als verdacht moeten
beschouwen, iets anders is het of we bepaalde vormen van kapitaalsverwerving
zomaar moeten accepteren. Hoe zullen we dat omschrijven want eigendom is door
de rechtsstaat gegarandeerd. Oneerlijk verworven eigendom, bijvoorbeeld door
figuren uit de onderwereld, vallen daar in theorie buiten, maar dat moet nog
altijd bewezen worden... en in rechtzaken zagen we dat procedures zwaarder
wegen dan feiten.
Het
mag er de schijn van hebben dat ik met die kritiek de rechtstaat zou ondergraven, maar als er een overweldigend bewijs van
schuld is, waarom zou men dan de procedure niet afwegen tegen de schuld? Neen,
zeggen de scherpslijpers, want die procedure moet nu net garanderen dat de
schuld op de juiste manier vastgesteld wordt en dat de verdediging van de
verdachte volkomen aan de orde kan komen. Juist, denkt een weldenkend man dan,
maar bij een verkeersovertreding is er vaak geen sprake van een verdediging,
van een "hoor en wederhoor", want de techniek zorgt voor onweerlegbaar
bewijs van de inbreuk. Even een boete uitschrijven van 50 euro, of 110 euro en
kees is klaar. Kan best, maar wie in drugs handelt verricht meer dan een
inbreuk op een wet en ja, slecht rijgedrag kan ook dodelijk zijn. De procedure
is en blijft een garantie voor een eerlijk proces en het heeft enkele eeuwen
geduurd voor we de rechtsvinding zo vorm hebben gegeven dat willekeur vanwege
de vorst of de overheid zo goed mogelijk werd ingeperkt dat we echt van een
rechtstaat kunnen spreken. Over het belang van de procedure moeten we dus niet
zeuren.
Maar
blijkbaar is er wel een ander probleem opgedoken, namelijk dat men van de
procedure een wapen maakt tegen het Openbaar Ministerie en dus tegen de
samenleving, waarbij misdaden van gemeen recht niet bestraft worden. In verband
met de zaak van 46 personen die beticht waren van drugshandel, werd vastgesteld
dat de order tot telefoontap vanwege de
onderzoeksrechter onvoldoende gespecificeerd was en dat de rechter die er vier
jaar later over moet vonnissen, tot de vaststelling komt dat de vervolging niet
volgens de regels is verlopen en dat derhalve de jongens en meisjes als brave
burgers naar huis mogen. Naderhand zegde men dat de onderzoeksrechters dit
vandaag niet meer zouden nalaten, specifieke argumenten geven waarom men
gesprekken moet afluisteren en wie men zal afluisteren. Een persrechter
vertelde dat er doorgaans geen problemen zijn met de procedures, maar het
gebeurt vaak genoeg, zoals het geval was met de wietboer of de bende uit
Zuid-Limburg.
Mensen
vragen zich af, zijn bezorgd want zij begrijpen niet meer dat de ene zaak
zonder veel omhaal wordt afgehandeld en dat anderzijds grote zaken rond drugs
zo vaak fout lijken te lopen. Het gevoel van klassejustitie, zoals iemand
zegde, klopt niet, maar het zijn wel vaak advocaten met een grote ervaring en
dito faam die de zaken weten uit te pluizen zodat ze altijd wel regels vinden
die niet geheel of niet nageleefd zijn. Hun argument, ik schreef het vroeger
al, dat ze zo de rechtsstaat verdedigen, klopt niet, omdat ze tegelijk de
samenleving van het besef doordringen niet meer beschermd te zijn door de wet.
Nu is cocaïne een zeer gegeerd goedje in betere kringen, waar men tegelijk
graag spreekt over meer gezondheidseducatie voor de anderen. Maar de
samenleving heeft bepaald dat cocaïne niet verkrijgbaar hoort te zijn en
toch...
Ouders
vrezen dat hun kinderen aan drugs verslingerd en verslaafd kunnen raken.
Anderen vrezen dat hun eigendom niet veilig is, wegens diefstallen en er zijn
genoeg programma's op radio en televisie waarin men dag na dag verteld hoe
gevaarlijk het wel niet is in de stad, maar toch zouden we met zijn allen in de
stad moeten wonen. Het leven is nooit zo veilig geweest en toch, we vrezen vele
angsten, vergeten te zien dat we ook dingen doen die een paar generaties nog
niet zo gemakkelijk toegankelijk waren. En bovendien, duikt er een risico op,
dan zal de overheid al gauw maatregelen nemen, een verbodsbepalingen invoeren,
zoals het verbod te surfen bij meer dan 7 beaufort. Natuurlijk kan dat
gevaarlijk zijn, maar blijkbaar is het ook de aangewezen omstandigheid om het
eigen kunnen verder te verfijnen.
Want
angsten zijn er natuurlijk, maar ook verleidingen en uitdagingen die we niet
zomaar aan ons voorbij kunnen laten gaan. De vraag is of men dan altijd
verbodsbepalingen moet uitvaardigen. Als het om drugs gaat is de
overeenstemming vrij algemeen en toch denk ook ik dat cannabis misschien beter
onder gecontroleerde verkoop legaal moet kunnen. Maar het argument dat men daarmee
de zwarte markt buiten spel zou zetten, valt niet te controleren, want die
vinden wel andere goederen die wij willen... enfin, toch velen onder ons,
genoeg om er een handeltje van te maken.
Er
is angst maar soms laten we ons die aanpraten, terwijl het alternatief,
vertrouwen, misschien prettiger voelt, maar ook saai zou kunnen uitpakken.
Gisteren had ik een gesprek over de dingen dezer dagen, zoals de stakingen en
andere zaken. Dat N-VA een bende fascisten zou wezen, kreeg ik te horen. Dat
Jambon een fascist zou zijn en ook den Theo. Wat ze diep van binnen denken,
weet ik niet, maar Theo Francken dacht een aantal jaar geleden als pedagoog
niet veel anders dan de andere pedagogen, die zich eerder progressief of links
noemen. Maar fascisten zijn ze niet, laat staan nazi's, omdat ze al even
burgerlijk zijn als u en ik. Fascisme, dat ging overigens om meer dan de vrij
markt of beter, de handel en industrie stonden onder de Nazi's onder controle
van de overheid. Susan Neiman beschrijft in haar essay "filosofie, geen geschiedenis"
over Eichmann dat hij zeer zeker een nazi was, dat hij geloofde dat hij zijn
taak moest voltrekken en men weet wat dat was: de uitroeiing van de joden in
Europa en Rusland bereiken. De jodenhaat in Europa was geen zaak van rechts
alleen, maar de intentie was niet alleen abject, verwerpelijk, het maakte deel
uit van een mens- en wereldbeeld, waarin alleen mensen zouden mogen leven die
men als nobel in de geest van SS kon beschouwen, anders werden het slaven. De
maatschappij diende die via een revolutie tot stand gebracht worden en wie het
niet eens was, werd in kampen opgesloten. Ik denk niet dat Jan Jambon of Theo
Francken zelfs maar zouden denken dat ze hun tegenstanders moeten vernietigen.
Toch blijft men dit denken. Dat beide heren niet links zijn, zal wel, maar
waarom mag men niet een conservatieve inzichten verkiezen boven het gedachtegoed
van Karl Marx? En waarom blijft men het normaal vinden dat vijftig, zestig jaar
geleden in Europa mensen meenden dat Rusland een paradijs voor de arbeiders
was? Ook de Sovjet-Unie was het product van een revolutie en van een utopie.
Men
blijft de angst voor N-VA en Bart de Wever aanzwengelen, want zij zouden de
democratie om zeep helpen. Men hoeft het niet eens te zijn met een partij, men
kan het debat aangaan, maar wat ik te horen kreeg, roept vragen op, want als
men een partij wil kraken, moet men weten dat men de democratische vrijheden
zelf onder druk zet. In die zin is een democratie als bestel zeer broos, want
mensen kunnen zomaar stemmen voor een partij die het systeem wil onderuit halen,
zoals Ukip of de partij van Geert Wilders. Maar zou dat echt het geval zijn?
Zou Nigel Farage echt het bestel om zeep willen helpen? Hij wil weg uit de EU,
wat ik niet zo een goede gedachte vindt, maar het Britse bestel vernietigen?
Misschien wil hij net nog meer voordelen voor een kleine elite.
De
angst dat dit goede leventje dat we kennen in Europa en dus ook hier te lande,
naar de verdoemenis gaat, is groot, maar niemand wil zijn of haar bijdrage
leveren als anderen het ook niet doen. Werknemers klagen terecht dat ze teveel
belastingen betalen, maar de werkgever die weet ook wat het kost, een loon voor
een werknemer en dat gaat af van zijn of haar winst en dat lijken de vakbonden
noch journalisten mee te geven. Want het is toch opvallend dat men spreekt dat
de eerste prioriteit bestaat in het creëren van jobs, jobs, jobs, maar de
bedrijven willen misschien wel. We zien dat grote bedrijven de deuren sluiten
hier en dat kleine bedrijven niet altijd bereid zijn hun personeelsbestand uit
te breiden en dan maar liever een dagje meer sluiten. Het komt er dus op aan
dat niet het nettoloon hoog is, maar dat er veel naar de belastingen en de
sociale zekerheid gaat.
Toch
wil men ook nog eens doen geloven nadat die winsten van de ondernemers al
belast zijn, soms misschien minder dan billijk, dat kan inderdaad het geval
zijn, maar vervolgens moeten de aangroei van dat vermogen nog eens belast
worden. Dit kan billijk zijn, maar tegelijk is duidelijk dat men de discussie
niet geheel fair voert. Want wie pleit voor solidariteit houdt een moreel
discours, terwijl we vaak genoeg horen dat men van moraal niet wil weten, doch,
men eist het van anderen. Nu zijn er ook wel ondernemers en bedrijven die met
hun verdiensten ook nog eens veel goed doen, onder meer kunst ondersteunen en
soms zelfs studenten financieel helpen, bijvoorbeeld zeer getalenteerde musici
terwijl ze ook nog eens een home voor gehandicapten helpen. Voor het goed
gevoel? Mag dat dan niet? Juist, Kant vond dat men goed moet doen zonder ervoor
beloond te moeten worden, maar als we al die brave bekende Vlamingen en Hollywoodsterren
zien grossieren in goede werken, dan kan ik zo een ondernemer echt wel waarderen.
In
de krant stond een stukje van een leraar die verwees naar Livius en de uittocht
uit Rome van de "plebejers", zodat de Patriciërs plots un
levensomstandigheden zagen veranderen. Menenius Agrippa vond dat die stakers
terug aan het werk moesten, maar ook dat ze meer rechten dienden te krijgen. De
geschiedenis van de Republiek was er een van conflicten die ertoe leidden dat
de samenleving sterker werd. Maar altijd weer diende men de strijd opnieuw te
voeren. Vandaag weten we dat een aantal verworvenheden altijd weer op de
helling kunnen komen te staan, maar anders dan de meeste commentatoren ben ik
niet onder de indruk van de waarschuwingen tegen rechts of tegen
conservatieven. Ook Links kan nogal wat misslagen tellen, waarbij beleid anders
uitpakte dan gedacht. Mogen we het hebben over de angst voor de nivellering van
het onderwijs als gevolg van het streven naar gelijke kansen? Natuurlijk moeten
kinderen alle kansen krijgen om een goede opleiding te krijgen, maar het
streven naar gelijke kansen mag kinderen geen kansen ontnemen, dacht ik.
Angst
voor de toekomst aanwakkeren en niet afkomen met oplossingen die zowel billijk
als weldadig zijn, maar zich enkel van een principe dienen en inspelen op de
sentimenten, maar werkelijke emoties negeren, brengt weinig zoden aan de dijk.
Frank Furedi schreef een aantal jaren geleden over "politiek van de
angst", maar hoewel het boek wel eens aan bod kwam in Knack, werd er
verder weinig over gesproken. Natuurlijk moet men rechtvaardigheid nastreven,
maar dat betekent niet dat men rechtvaardigheid ergens in de wolken kan
omschrijven, wel dat men hier op aarde onder mensen kan betrachten anderen
billijk te bejegenen en hopen, zonder er zekerheid over te hebben, zelf ook
rechtvaardig te behandeld worden en dat betekent vertrouwen.
Het
is dan ook van belang dat we opnieuw nadenken over wat het is, de rechtsstaat,
de democratie, het samenleven, want nu staan er waarden op de helling, waar we
niet veel van willen weten, maar die voor het goede samenleven wel wezenlijk
zijn. Want het discours is wel zeer verwarrend: we houden niet van een
sprookjes met een moraal. Maar tegelijk zullen we nauwelijks een krant
openslaan zonder met geweldige gestes omtrent waarden geconfronteerd te worden.
Maar zijn het wel waarden? Susan Neiman legt uit dat we, afgezien van de feiten
nog altijd kunnen overwegen dat we niet enkel angst moeten koesteren dat we
niet voldoende egoïst zijn[i]. De idee dat egoïsme in onze genen zou zitten,
wordt door een aantal onderzoekers bestudeerd, maar volgens Neiman ontbreekt er
wel een en ander aan dat onderzoek.
Bart
Haers
Reacties
Een reactie posten