Luk De Vos en de adoratie

Dezer Dagen

Een kwestie van

vervreemding

Doornzele Dries, niet ver van Wippelgem waar Luk De Vos
opgroeide. Een mooie plaats was het om te toeven,
want nu ingekapseld in het Gentse Havengebied. 

Het gaat dezer dagen om het onverwachte overlijden van een zanger, waar Gent extra door getroffen is. Het mag duidelijk wezen dat men niet om Luk De Vos heen kon, dat hij als zanger met een groep gedurende jaren een trouw publiek had en dat moet men verdienen. Wat ging er om bij mensen die een ander esthetisch kader verkiezen? Ik denk dat men er vandaag niet teveel over mag zeggen, om de fans niet tegen het hoofd te stoten.

De roman van een leven, zoals dat van de zanger met zijn groep, zal men wellicht zo exhaustief mogelijk aan de man brengen en we zullen ons verbonden voelen bij het verlies. Het zal dan wel verwondering wekken als niet iedereen de idee heeft dat "Mia" zo schoon klonk of zozeer in goede aarde viel. Het is een paradox van deze tijd dat men zeer staat op autonomie en eigen voorkeuren niet door anderen gedicteerd wil zien, maar anderzijds kijken we wat scheef naar mensen die de commun sense niet volgen. Eigen smaak en voorkeuren? Als men maar binnen de collectieve waan blijft cirkelen. En eerlijk is eerlijk, vaak denk ik dat idolen als Luk De Vos er ook wel het slachtoffer van geworden zijn. Want vroeger al werd hij zonder meer beluisterd en was er nauwelijks ruimte voor kritiek. Niemand kon het weten, maar zijn optreden recent bij Café Corsari bleek ook zijn laatste en voor zover ik er iets van zag, vond ik het al te voorspelbaar.

Het is niet mijn soort muziek, maar in een volwassen pluralistische samenleving kan het geen probleem zijn dat andere mensen hem wel een hele kerel vonden, waarom zou het? En toch, als je de reacties hoort, is er een heilige gestorven. Dat verdient de man niet, want aan de straatinterviews viel op dat men zich verbonden wist met de man, maar niemand zegde dat het zijn of haar smaak niet is. Zouden er mensen in de buurt van de stadshal te Gent geweest zijn die de schouders ophaalden, geen toeristen maar liefhebbers van het Lied, van het oratorium of het chanson, van Brel of Wim de Craene en nog zoveel meer? Ze kwamen niet in beeld en hier begaan de media een fout, want in hun ijver een eensgezinde rouw te detecteren, gaan ze voorbij aan de gedachte dat een cultuur in een samenleving als de onze niet homogeen kan wezen.

Vroeger heb ik al geschreven dat ik in mijn leefomgeving niet zoveel sporen van virulent racisme heb gezien, maar ik wist en weet wel dat mensen vandaag zich niet meer thuis voelen in onze cultuur - in brede zijn - omdat ze met kunstvormen geconfronteerd worden die ze niet echt kennen, begrijpen of genieten. Het probleem blijkt ook te zijn, als men goed luistert, dat men, mensen zoals u en ik wel eens last hebben van wat hen, ons wordt voorgeschoteld als hip, terwijl niemand zich verplicht zou hoeven te weten mee te doen met de waan van de dag. En toch, als men naar de media kijkt, naar opiniemakers, dan valt op dat aandacht voor verscheidenheid ver te zoeken is. Vandaar ook de kans dat deze mensen anderen verschrikkelijk jaren 1980, of erger nog, gewoon achterlijk zullen vinden. En die achterlijke mensen, die niet van Damian Hirst houden of van conceptuele kunst, die niet verder komt dan vage ideetjes zonder realisatie, want meestal zit er achter een kunstwerk wel vaker een concept, zijn dan ook nog eens racistisch.

Verwijten over en weer en niemand die deugt, behalve de eigen incrowd. Dan is het gemakkelijk te stellen dat men over Zwarte Piet tot een scherpe discussie komt. Maar goed, sinds een paar bedrijven ons vertellen dat we zonder Thanksgiving toch wel Black Friday kunnen meebeleven bij de grootgrutter om de hoek, werd duidelijk dat ook onze ontembare honger naar koopjes ingelost moest worden. Maar zijn wij wel bij machte af te zien van die koophonger en toch goed te leven. Wat is, stelt men dan de vraag, het goede leven?

Het racisme dat men ontwaart in onze samenleving, bij autochtonen uiteraard heeft op het oog niets te maken met de verschijnselen op de markt, van Starbucks tot Ikea en alles wat er in de aanbieding is, terwijl men merkt dat mensen de vormen die globalisering aanneemt niet accepteren, maar geen uitweg weten voor hun angsten, voor hun frustraties. Er zijn mensen, denk ik dan, die zelf niet telkens weer met ongenoegen, onvrede en een gevoel zich tekort gedaan weten, af te rekenen hebben. Er zijn geen excuses voor haat, afwijzing en afkeer, maar tegelijk zal men mensen die de indruk hebben dat ze het leven dat ze zouden willen leven, maar niet kunnen realiseren, ook wel met enige empathie bejegenen. Maar net daar leggen opiniemakers nogal eens de neiging aan de dag zichzelf tot norm op te werpen, waardoor ze er niet in slagen te begrijpen dat mensen in de negentiende eeuwse gordel rond Gent of in delen van Antwerpen net het gevoel hebben dat ze hun goede leven niet meer kunnen leiden. En dat kan zich uitdrukken in afwijzing en erger.

Dezer dagen staan mensen die naar goede wonen de Sint willen vieren en op 5 of 6 december voor hun kinderen het bezoek verhopen van de goedheilig man en zijn medewerkers lijnrecht tegenover anderen die menen dat de Sint en erger nog, de Pieten beledigend zijn voor onze nieuwe medeburgers. Hans Acherhuis was op zondagochtend 30 november in het programma VPRO Boeken te gast en wist te vertellen dat niet de conflicten die in de samenleving tieren en smeulen van belang zijn, maar het feit dat we ze niet op een vreedzame wijze weten te beslechten in desnoods heftige debatten. Nu, als het om verschillen in artistieke smaak gaat of als het over racisme gaat, of dus zwarte Piet, dan is de vraag of iedereen de discussies, heftige meningsverschillen kan voeren zonder zich op enig moment opzij gezet te voelen, wegens een manifeste onmondigheid.

Het blijkt dus zo te zijn dat sommige mensen gemakkelijk anderen verbaal eronder kunnen houden en dat zijn nu precies mensen die hun mening niet altijd even strak weten te formuleren noch de argumenten met grote zorg weten te formuleren. Wat een gebrek aan sociaal medevoelen als men zulke mensen zomaar afserveert en belaadt met de zonden van deze tijd, van racisme tot barbaars conservativisme. Het is op dit punt, vrees ik, dat mensen zich dan gaan scharen achter onbetwistbare iconen, dat een zanger plots collectief door iedereen in de armen wordt gesloten. Het lijkt moeilijk te vatten, maar dezer dagen kan men gemakkelijk vijfhonderd mensen op straat brengen, zelfs 120.000. Er viel immers nergens enige kritiek te lezen op de houding van de oppositie, terwijl in Vlaanderen de oppositie nu net weinig gewicht in de schaal kan leggen, maar het middenveld, Hart tegen Hard hoort men ten allen kante. Natuurlijk moet de oppositie mobiliseren en mogen zij in de media hun visie op tafel leggen. Maar het volk - dat dus niet bestaat, tenzij als een gemeenschap van onderling unieke individuen die op een aantal domeinen gemene inzichten delen kan, zonder daarom op alle vlakken met elkaar alle opinies te delen - heeft politiek anders gewikt en beschikt en dat schiet zelfverklaarde democraten in het verkeerde keelgat.

Verschillen, zo leert iedereen die zich met Darwin inlaat, vormen de grondslag van de evolutie, maar toch wil men vandaag, zonder daarom aan patriottisme te denken, een zo groot mogelijke gemeenschappelijkheid ontdekken. Daar schuilt de paradox dat opiniemakers, mediamensen die voortdurend over het verschil spreken, liefst een zo groot mogelijke eenvormigheid in de samenleving willen waar iedereen, werkelijk iedereen dezelfde opinies deelt. De gedachten zijn vrij, behalve als het over zangers en sterren gaat. Laat dat maar eens duidelijk zijn, dat men niet tegelijk gelijkheid en eenvormigheid kan wensen en in een beweging de anderen die er andere opinies op na houden - ten aanzien van ? - verheerlijken, mits en als en indien. Eenvormigheid wensen en verscheidenheid bepleiten, het blijft dezer dagen een ergerniswekkende inconsequentie, waar men niet uitkomt. Dat er in onze samenleving mensen wonen wier ouders of grootouders in de buurt van Tanger of Sofia, in Equador of Ankare geboren zijn, kan niet iedereen even gemakkelijk accepteren. Ongenoegen is er afdoende, maar een redelijke aanpak waarbij men dat ongenoegen erkennen wil en toch het gesprek aangaan, zonder paternalistisch te worden, het conflict aandurven, het blijft een behoorlijk grote uitdaging. En precies de massale idolatrie laat zien dat er een soort waangedachte leeft, dat men de autoriteiten dezer dagen niet zal tegenspreken. Dat mag dan wel duidelijk zijn, gelukkig zijn er ook nog anderen en is onze samenleving, onze culturele omgeving nogal verscheiden. Want wie zou zich niet vervreemd voelen van onze cultuur en zonder meer accepteren dat de bakens verzet zijn?

Die vraag naar vervreemding, aliënatie moet ook in culturele aangelegenheden onderzocht worden, want als men "leed" wil vermijden, zal men middelen zoeken om dat gevoel van afstand toch te temperen en mensen de kans te geven ermee te leren leven. Maar goed, ook dat valt moeilijk te realiseren, want resigneren staat niet meer in ons woordenboek. En toch kan een bescheiden vorm van resignatie het aanvoelen van vervreemding behapbaar maken en de ruimte geven eigen inzichten toch te blijven aanhouden, tenzij men toch overtuigd raakt van andere inzichten. Maar dan komt die andere discussie, over persoonlijke identiteit, integriteit en authenticiteit aan de orde.

Men zal dus ruimte zoeken om de ervaring van vervreemding en eventueel woede onderkennen, wil men in deze samenleving de veelheid van levensvormen laten samenleven zonder mensen  tot eenzaamheid te brengen. Want ook dat is vervreemding, waar men niet in die termen ziet, maar als een psychisch probleem, nauwelijks als een maatschappelijke zorg, wat gemakkelijk genoeg te begrijpen valt, want men accepteert van zichzelf zich niet om anderen te bekreunen. Klagen dat anderen ons dat aandoen, ziet men niet als een heilloze oplossing.

Bart Haers