Tsjeven en moed tot waarheid
Dezer
Dagen
Leo Tindemans en Franciscus
 |
| Leo Tindemans |
Leo Tindemans is overleden, na
een lang en rijk gevuld leven, maar ook hij bleef niet gespaard van blessures
en van binnen, zegt men, bleef een zekere rancune woeden, want hij had de macht
die hij putte uit zijn vertrouwen vanwege de burgers niet afdoende kunnen
aanwenden, maar ook had hij niet de middelen gehad om bepaalde praktijken tegen
te gaan, die ertoe hebben bijgedragen dat ons land met enkele problemen zit
opgescheept, zoals een hoge staatsschuld, een zware pensioenlast en een
ambtenarenapparaat dat meer dan wat cosmetische retoucheringen verdraagt.
Tindemans was in mijn ogen de premier van de zwakste regeringen ooit... of
beter, door de groeiende kloof tussen Noord en Zuid, tussen het middenveld en
de samenleving kreeg Tindemans geen greep op de politieke besluitvorming. Maar
goed, het was geen pretje het puin van Leburton te moeten ruimen en ook nog
eens kwamen de gevolgen van de crisis van 1973 er tussendoor fietsen. Pas in 1982 zouden
Wilfried Martens en Jean Gol een meerderheid vinden om de nodige ingrepen door
te voeren die geleidelijk het economische klimaat verbeterden, terwijl de
omgekeerde petroleumshock er ook wel een en ander toe bijdroeg. Na de
onheilsberichten van bedrijven in faling, het einde van een heel stuk
industriële geschiedenis, de textielsector rond Gent, men zal het zich
nauwelijks herinneren, kwamen we in een nieuwe industriële revolutie terecht,
want evenmin lijkt men goed te zien dat Gent er een nieuwe industrie bij kreeg,
de biotech, waar Schell en van Montagu met Plant Genetic Systems hun beste
krachten aan wijdden, maar ook dat zal men zich niet meer herinneren. De idee
dat de dingen veranderen, lijkt soms moeilijk te verdragen.
De visie waar men het vaak
over heeft, laat zich niet altijd aflezen uit de feiten, maar het is wel
duidelijk dat we niet zomaar mogen afgaan op de echo's van wat er gaande is
geweest. Het komt mij voor, niet verrassend allicht, dat de politiek in de
periode dat Leo Tindemans werkzaam was, zeer gepolariseerd is geraakt, als
gevolg van de animositeit die de man zelf opriep, onder meer bij André Cools,
door wat men later als zijn onkreukbaarheid is gaan zien. Maar die polarisering
deed zich ook op andere terreinen voor, zoals gebleken is bij de
rakettenkwestie. Het kan zijn dat men de vrede wilde bereiken, maar het was wel
de Duitse Kanselier Helmut Schmidt die aan de Navo nieuwe nucleaire
afweersystemen had gevraagd. Men heeft gezegd dat hij zich achteraf beetgenomen
zou hebben gevoeld, maar het zijn mensen uit het kamp van de Vredesbeweging,
vooral Karel van Miert dan, die deze mare de wereld hebben ingezonden.
Tindemans stond ook achter het
rakettenbesluit, het dubbelbesluit: praten en plaatsen, heette het. Waarom men
toen over die wapens begonnen is, heb ik achteraf proberen uit te zoeken, maar
het was een kwestie van actie en reactie, waarbij de vraag wat het strategisch
nut voor de SU was het westen uit te dagen onduidelijk was. Hoeveel mensen er
ook betoogden tegen de raketten, de regering Martens kon in 1985 doorgaan en
vervolgens veranderde het speelveld drastisch, als gevolg van de politiek van
Gorbatschov.
Tindemans was een jongeman met
ambitie toen de oorlog eindigde en een aantal mensen in België meebouwden aan
internationale constructies zoals de NATO en vooral Europa, waartoe ook de
jonge politicus zich comitteerde en vasthoudend met Europa en het Atlantisch
verdrag is bezig geweest. Het rakettenbesluit heeft ook invloed gehad op de
grotere integratie van Europa in die periode, ook al omdat de situatie in
Moskou ernstig veranderde, door toedoen van Michaïl Gorbatshov, wat leidde tot
de afbrokkeling van de macht, zowel intern als extern. Hoe dat de integratie
van Europa bevorderde? Niemand immers voorzag een snelle implosie van het Pact
van Warschau en onder meer Leo Tindemans had het in die tijd over
Finlandisering van Europa. Zijn rapport over hoe het verder moest met de EEG,
nu de EU, had het ook over de wijze hoe men het publiek bij Europa kon
betrekken. Het is een kwestie die nog steeds niet goed is opgelost of aangepakt
is geworden. Ook Herman van Rompuy heeft zich enkele keren hierover uitgelaten,
wat het belang van het rapport in elk geval onderstreept.
Bij het overlijden van zo een
politicus als Tindemans er een was, komen vele gedachten om voorrang strijden,
maar over de langere termijn zou men kunnen beweren dat hij zijn macht en steun
vanwege de kiezers niet heeft kunnen gebruiken, maar misschien was Tindemans juist
een van die politici die niet zo heel dominant aan politiek wilden doen, dat
wil zeggen, geen man die de wereld wilde veranderen. Hij wilde inderdaad dat
mensen de kansen konden krijgen er zelf iets van te maken. Hij stond achter de
welvaartsstaat, maar wilde de economische gezondheid van het land en dus het
budgettaire beleid op de sporen houden, wat gezien de oliecrisis toen niet echt
gemakkelijk bleek, vooral ook omdat men de overheid hanteerde als een
werkplaats om de verloren arbeidsplaatsen te compenseren, met desastreuze
gevolgen. Wie zou het toen beter gedaan hebben? In elk geval, voor zover ik het
mij herinner was al gauw duidelijk dat het relancebeleid toen niet echt
aansloeg en dat de afkeer van de politiek er niet op verminderde.
Mag men stellen dat men toen,
in België weinig politici vond die werkelijk durfden te zeggen waar het op
stond, ook als het hem of haar dan betaald gezet werd, dan moet men in Leo
Tindemans nu net iemand erkennen die dat
aandurfde en mensen gaven hem daarom wel het vertrouwen. Tsjeven en parresia,
de moed tot waarheid? Het kan wel degelijk, want bij het concept "Moed tot
waarheid" gaat het om het erkennen
van de dingen en er niet omheen draaien. Tindemans werd wel eens voor Cicero
gehouden, een moderne Cicero, maar hoe men het draait of keert, Cicero had een
aantal normen en waarden en zijn politieke actie leidde wel niet tot het
herstel van de Republiek, maar in zekere zin zou Augustus enkele inzichten van
Cicero net wel overnemen.
Daarom ontkom ook ik er niet
aan na te denken over de woorden van de paus voor de leden van zijn hof, de
Curie, want dat de Argentijnse jezuïet de moed heeft dingen te zeggen die hij
meent te moeten zeggen en te weten dat men hem daarop zou kunnen afrekenen.
Moed tot spreken maar waar toe zou het moeten leiden? De paus wil duidelijk een
niet al te machiavellistische aanpak, maar hij wordt er zo te zien wel toe
gedwongen. Toch gaat hij de uitdaging aan, zoals ook bij de synode dit najaar
is gebleken. En merkwaardig genoeg, ontmoet je weinig mensen die niet ergens
bewondering hebben voor de paus. Of we echt opnieuw kerkelijk zouden worden,
mag niet de hoofdzaak wezen, wel de gedachte dat deze man bijna elke keer dat
hij het woord moet voeren, hij er ook iets van maakt. Bas Heijne schrijft in
NRC en De Standaard hoezeer het beeld dat de paus van de Curie ophangt hem
bekent voorkomt van zijn ervaringen in meer Wereldse settings. Waarom zou het
anders zijn? Al sinds de tijd van Johannes Paulus II was er nood aan
hervormingen van de Curie, werd gezegd, maar het probleem was natuurlijk dat
alleen met het hervormen van de instelling weinig opgelost zou raken, want het
blijkt zo te zijn dat het personeel van de Curie zich van de eigen waardigheid
bewust is, dat ze hun positie zien als een stap in de loopbaanopbouw en dat
sommigen misschien meer ambitie koesteren dan ze kunnen waarmaken. Haalt zo een
donderpreek iets uit? Het zal moeten blijken, maar de paus bouwt ook een zekere
credibiliteit op bij zijn gelovigen en daarbuiten. Zou de Paus dit gratuit
brengen, dan zou het snel uitgewerkt zijn, maar elke keer weer weet hij mensen
aan te spreken. Het probleem is natuurlijk dat mensen met macht bekleed attitude
kan veranderen. Of het omgekeerde mogelijk zou zijn, blijft nog maar de vraag.
Het punt is dat men wel kan nadenken over hoe men met de aangeboden macht
omspringt.
Ook in de wereldse politiek
kan men dit waarheid spreken aanbevelen, maar wie moet dat doen? Leo Tindemans
heeft het enkele keren betracht, maar het blijft zo dat we altijd allerlei
types van mensen zien verschijnen. Tindemans en Martens, Leterme en De Wever, Willy
Claes en Karel van Miert. Tussen topmensen van verschillende partijen botert
het niet altijd maar ook binnen de top van een partij kan het knap lastig zijn.
Maar de democratie verdraagt anders dan een hofhouding niet teveel
onderworpenheid en toch ziet men dat vaak in partijen. Aan de andere kant, het
verhaal van Tindemans in een kring van zeer op macht en ten zeerste niet op
tegenspraak gestelde figuren als Cools en co, laat zien dat de democratie
excessieve vormen van machtsaccumulatie niet verdraagt. De paus nu is voor zijn
curie tot hetzelfde inzicht gekomen, zodat hij wel moest spreken. Of hoe de
paus en de net overleden Leo Tindemans in dit opzicht als voorbeelden mogen
gelden en ons laten zien dat bepaalde zaken beter gezegd kunnen worden. Zijn
het idealisten? Niet echt, maar ze hebben wel een idee van wat er moet
gebeuren. Hun realisme getuigt, denk ik, van morele helderheid.
Bart Haers
Reacties
Een reactie posten